क्रिकेटच्या मैदानावर काही गोष्टी अशा असतात ज्या विजयाच्या क्षणी सगळ्यांना भावुक करतात. २ नोव्हेंबरला डी. वाय. पाटील स्टेडियममध्ये झालेल्या आयसीसी महिला वनडे वर्ल्ड कपच्या फायनलमध्ये भारताने दक्षिण आफ्रिकेला ५२ धावांनी पराभूत करून पहिल्यांदाच विश्वचॅम्पियन होण्याचा मान मिळवला. ट्रॉफी उंचावताना कर्णधार हर्मनप्रीत कौर, शेफाली वर्मा, जेमिमाह रॉड्रिगेज आणि दीप्ती शर्मा यांच्या चेहऱ्यांवर आनंद होता. पण मैदानाच्या कडेला उभा असलेला एक माणूस – अमोल मुझुमदार – हा विजय सगळ्यात जास्त साजरा करत होता. त्यांच्या डोळ्यात अश्रू होतेच, कारण हा विजय केवळ संघाचा नव्हता, तर त्यांच्या आयुष्याची पूर्ण सर्कल होती.
अमोल मुझुमदार ज्यांनी कधीच भारतीय संघाची जर्सी घातली नाही, पण त्यांच्या मार्गदर्शनाने भारतीय महिलांच्या संघाने इतिहास रचला. ११,१६७ धावांचा डोंगर रचूनही आंतरराष्ट्रीय स्तरावर न खेळलेला हा खेळाडू, आता कोच म्हणून भारताला विश्वविजेते बनवला. त्यांची कहाणी ही धीर, समर्पण आणि अपार संयमाची आहे. चला, अमोल मुझुमदारांच्या जीवनाकडे एक नजर टाकू.
बालपणीची 'अदृश्य' सुरुवात: सचिनसोबतची मैत्री, पण संघात नसलेली जागा
११ नोव्हेंबर १९७४ रोजी मुंबईत जन्मलेल्या अमोल अनिल मुझुमदारांची क्रिकेटची सुरुवात बी.पी.एम. हायस्कूलपासून झाली. पण खरी क्रांती आली जेव्हा ते शारदाश्रम विद्यामंदिरात गेले. तिथे रामकांत आचरेकर सरांनी त्यांचे प्रशिक्षण सुरू केले. आचरेकर सरांच्या शिष्यांमध्ये अमोल, सचिन तेंडुलकर आणि विनोद कांबळी हे त्रिकुट होतं. १९८८ च्या एका शालेय सामन्यात सचिन आणि कांबळी यांनी ६६४ धावांची भागीदारी केली, ही जगातील सर्वोच्च भागीदारी होती. अमोल ते दोन दिवस पॅड्स घालून वाट बघत बसले होते, पण त्यांना बॅटिंगची संधीच मिळाली नाही!
असे असूनही, अमोलांनी हार मानली नाही. शारदाश्रममधून त्यांनी क्रिकेटची पायाभूत तयारी केली आणि १९९३-९४ मध्ये रणजी ट्रॉफी डेब्यू केला. पहिल्याच सामन्यात हरियाणाविरुद्ध २६०* धावा काढल्या. ही पहिल्या फर्स्ट-क्लास सामन्यातील जगातील सर्वोच्च धावसंख्या होती (२०१८ पर्यंत). सचिन, द्रविड, गांगुली यांच्या सावलीत अमोलांचा वेळ कधीच आला नाही. तरीही, त्यांनी २१ वर्षांच्या कारकिर्दीत १७१ फर्स्ट-क्लास सामन्यांत ११,१६७ धावा (३० शतकांसह) काढल्या. रणजी ट्रॉफीतील सर्वाधिक धावांचा रेकॉर्ड त्यांच्याच नावावर होता – मुंबईसाठी ७,७६० धावा! असम आणि आंध्रप्रदेशसाठीही खेळले, पण २०१४ मध्ये निवृत्ती घेतली. "तरुणांना संधी द्यायची," हे त्यांचे कारण होते.
कोचिंगची वाट
खेळाडू म्हणून जर्सी न मिळाल्याने अमोल कोचिंगकडे वळले. त्यांनी भारत अंडर-१९ आणि अंडर-२३ संघांचे बॅटिंग कोच म्हणून काम केले. आयपीएलमध्ये राजस्थान रॉयल्ससोबत बॅटिंग कोच होते. २०१९ मध्ये दक्षिण आफ्रिकेच्या संघाला भारत दौऱ्यादरम्यान बॅटिंग कन्सल्टंट म्हणून मदत केली. नीदरलँड्स संघाशीही जोडले गेले. मुंबई आणि आंध्रप्रदेश संघांचे हेड कोच म्हणूनही काम केले.
२०२३ च्या ऑक्टोबरमध्ये बीसीसीआयने त्यांना भारतीय महिलांच्या संघाचा हेड कोच नेमले. हा पद जवळपास १० महिने रिकामा होता. संघ तेव्हा संकटात होता, रमेश पवार आणि डब्ल्यू.व्ही. रमण यांच्या काळात अस्थिरता होती. अमोलांनी शांतपणे काम सुरू केले. त्यांचा स्टाइल विश्वास निर्माण करणारा होता. फिटनेस, फील्डिंग आणि टीम स्पिरिटवर भर दिला. "ड्रेसिंग रूममध्ये आम्ही नेहमी फिटनेसबद्दल बोललो," ते म्हणतात. हर्मनप्रीत कौर म्हणतात, "अमोल सरांनी संघाला खरं संघ बनवलं. आधी अनेक कोच आले-गेलेच, पण त्यांनी एकजूट आणली."
विश्वविजेते बनवण्याची जादू: २०२५ चा इतिहास
देशात झालेल्या विश्वचषकात, संघाने गट टप्प्यात सलग तीन सामने गमावले, ज्यामुळे उपांत्य फेरीत पोहोचणेही कठीण झाले. तथापि अमोलच्या नेतृत्वाखालील हरमनप्रीतच्या सैन्याने हार मानण्यास नकार दिला. जेव्हा संघाने न्यूझीलंडला हरवून बाद फेरीत प्रवेश केला तेव्हा अव्वल तीन संघ गट टप्प्यात पराभूत झालेल्या संघांसारखेच होते. तथापि, भारतीय महिला संघ उपांत्य फेरी आणि अंतिम फेरीत ज्या पद्धतीने खेळला, त्यामुळे त्यांना ट्रॉफी जिंकण्याची संधी मिळाली.
उपांत्य फेरीत ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या विक्रमी धावांचा पाठलाग करताना, संघ भावनिक झाला आणि अमोलकडे पोहोचला. तथापि, ट्रॉफी अजूनही एक पाऊल दूर होती. अंतिम फेरीत, संघाने चांगली सुरुवात केली, बोर्डवर २९८ धावा केल्या. "ही कमी धावसंख्या आहे," असे बहुतेक क्रिकेट तज्ञ खेळपट्टी पाहिल्यानंतर म्हणत होते. तथापि, भारतीय संघाने दक्षिण आफ्रिकेला २४६ धावांवर गुंडाळले आणि सामना ५२ धावांनी जिंकला आणि विश्वचषक जिंकणारा पहिला आशियाई संघ बनला. आपण अनेक वेळा अतिरिक्त खेळाडूला हरमनप्रीतकडे जाताना पाहिले आहे आणि अमोलचे मत मांडले आहे. म्हणूनच सामना जिंकल्यानंतर, हरमनप्रीत अमोलकडे पोहोचताच तिच्या पाया पडली. देशांतर्गत क्रिकेटमध्ये २१ वर्षांच्या उत्कृष्ट कामगिरीसाठी अमोलला कदाचित भारतीय जर्सी मिळाली नसेल. तथापि, महिला क्रिकेटमध्ये भारताला पहिला विश्वचषक विजय मिळवून देणारा प्रशिक्षक म्हणून ते नेहमीच लक्षात राहतील.
अमोलांचं वारसा: धीराची शिकवण
अमोल मुझुमदारांची कहाणी ही 'पेशन्स पे ऑफ' ची आहे. ११,०००+ धावांचा डोंगर रचूनही जर्सी न मिळालेला हा योद्धा, आता कोच म्हणून इतिहास घडवला. ते म्हणतात, "क्रिकेट ही टीम गेम आहे. मी नेहमी खेळाडूंच्या डोळ्यात विश्वास पाहतो." त्यांच्या यशामुळे अनेक तरुण खेळाडू प्रेरित होत आहेत – विशेषतः जे 'अदृश्य' वाटतात. भारतीय महिलांच्या क्रिकेटला हा विजय नव्हे, तर क्रांती आहे. आणि या क्रांतीचे शिल्पकार आहेत अमोल मुझुमदार – ज्यांनी जर्सी न घालता भारताला विश्वविजेते बनवलं. अमोल सर, तुम्हाला सलाम...
