श्री गुरु अष्टकम
गुरु अष्टकम हे गुरूंना समर्पित एक भक्ती स्तोत्र आहे. असे म्हटले जाते की ८ व्या शतकातील महान संत आणि तत्वज्ञानी आदि शंकराचार्य यांनी व्यक्तीच्या जीवनात गुरूंची महत्त्वाची भूमिका अधोरेखित करण्यासाठी हे स्तोत्र रचले आहे. हे स्तोत्र सांगते की गुरू आपल्या शिष्यांचे अनेक प्रकारे रक्षण कसे करतात. इतकेच नाही तर ते आपल्या शिष्यांना ज्ञानप्राप्तीसाठी देखील मदत करतात. आपल्याला सर्व प्रकारचे ज्ञान प्रदान करण्यासाठी गुरू नेहमीच आपल्या जवळ असतात.
श्री गुरु अष्टकमचे महत्त्व
हे स्तोत्र गुरूची आवश्यकता स्पष्ट करते आणि आपले मन गुरूच्या कमळ चरणांशी जोडण्याची आवश्यकता सांगते. गुरूंना पूर्ण समर्पण हा आध्यात्मिक लाभाचा मार्ग आहे, हा संदेश या गुरु अष्टक स्तोत्रात सांगितलेला आहे. गुरु अष्टक स्तोत्र हे अशा व्यक्तीचे आत्मनिरीक्षण म्हणून समजले जाऊ शकते ज्याने सांसारिक बाबींमध्ये जे काही साध्य करता येते ते सर्व साध्य केले आहे आणि गुरुच्या चरणकमलांवर भक्तीचा अभाव इतर सर्व गोष्टी निरर्थक बनवतो हे समजून घेतले आहे. अशा प्रामाणिक साधकाला, गुरु शेवटच्या श्लोकात खात्रीशीर शांती आणि स्थिरतेसह दिसतात, गंभीर प्रयत्नांसाठी दिलेले आशीर्वाद.
श्री गुरु अष्टकम वाचण्याचे फायदे
जो कोणी गुरुसाठी या आठ श्लोकांचा संग्रह वाचतो, गुरुच्या वचनांचा अभ्यास करतो आणि त्यांच्याशी समर्पित राहतो, मग तो पवित्र पुरुष असो, तपस्वी असो, राजा असो, नवजात असो किंवा गृहस्थ असो, त्याला जे हवे आहे ते मिळते. ज्या व्यक्तींना त्यांच्या कठोर परिश्रमाचे कोणतेही फळ मिळत नाही त्यांनी त्या परिस्थितीवर मात करण्यासाठी गुरु अष्टकमचे पठण करावे. जो कोणी गुरुसाठी हे अष्टक वाचतो, तो संत असो, राजा असो, अविवाहित असो किंवा गृहस्थ असो, तो धन्य आहे. जर त्याचे मन त्याच्या गुरुच्या वचनांवर केंद्रित झाले तर त्याला ब्रह्मप्राप्तीची महान देणगी मिळेल.
श्री गुरु अष्टकम चा मराठी अर्थ
शरीरं सुरुपं तथा वा कलत्रं यशश्चारू चित्रं धनं मेरुतुल्यम् । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥१
म्हणजे जर शरीर सुंदर असेल, पत्नीही सुंदर असेल आणि कीर्ती सर्व दिशांना पसरलेली असेल आणि तुमच्याकडे मेरू पर्वतासारखी अपार संपत्ती असेल, पण तुमचे मन गुरूंच्या चरणकमळावर केंद्रित नसेल, तर या सर्व सिद्धींचा फायदा काय?
कलत्रं धनं पुत्रपौत्रादि सर्वं गृहं बान्धवाः सर्वमेतद्धि जातम् । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥२
म्हणजे, जर तुमच्याकडे पत्नी, पैसा, मुले-नातवंडे, भाऊ-बहिणी, सर्व नातेवाईक इत्यादी असतील पण तुमचे मन गुरुच्या कमळ चरणांवर नसेल तर या सर्वांचा काय उपयोग?
षडंगादिवेदो मुखे शास्त्रविद्या कवित्वादि गद्यं सुपद्यं करोति । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥३
म्हणजे, जर तुम्हाला वेद आणि शतवेदांगदि शास्त्रे मनापासून माहित असतील, कविता लिहिण्याची, गद्य आणि पद्य रचण्याची प्रतिभा असेल, परंतु जर तुमचे मन गुरुच्या कमळ चरणांवर केंद्रित नसेल, तर या सर्व कामगिरीचा काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा?
विदेशेषु मान्यः स्वदेशेषु धन्यः सदाचारवृत्तेषु मत्तो न चान्यः । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं॥४
म्हणजे ज्यांना परदेशात आदर मिळतो, ज्यांचे स्वागत त्यांच्याच देशात दररोज जयजयकाराने केले जाते आणि 'धार्मिक कार्यात आणि आचरणात माझ्यासारखे कोणीही नाही' या विचाराने केले जाते पण तरीही त्यांचे मन गुरुच्या चरणकमलांवर वाटत नाही, तर या सर्वाचा काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा?
क्षमामण्डले भूपभूपालवृन्दैः सदा सेवितं यस्य पादारविन्दम् । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥५
म्हणजेच त्याच्या महानतेमुळे आणि विद्वत्तेमुळे, पृथ्वीवरील सम्राट आणि राजांच्या यजमानांकडून त्याची सतत कमळाच्या चरणांवर सेवा केली जाते, परंतु जर त्याचे मन गुरुच्या कमळाच्या चरणांवर स्थिर नसेल, तर या सर्वांचा काय उपयोग, काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा?
यशो मे गतं दिक्षु दानप्रतापात् जगद्वस्तु सर्वं करे सत्प्रसादात् । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं॥६
म्हणजे ज्यांचे दान, प्रतापच्या कर्मांची आणि कौशल्याची कीर्ती सर्व दिशांना पसरलेली आहे, त्यांच्या या गुणांच्या बक्षीस म्हणून सर्व सांसारिक संपत्ती माझ्या आवाक्यात आहे, परंतु जर त्यांचे मन गुरुच्या कमळाच्या चरणांवर केंद्रित नसेल, तर या सर्वांचा काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा?
न भोगे न योगे न वा वाजिराजौ न कान्तासुखे नैव वित्तेषु चित्तम् । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥७
म्हणजे ज्याचे मन कधीही सुखांनी, योगाने, घोड्याने, राज्याने, स्त्रीच्या मोहक चेहऱ्याने, पृथ्वीवरील सर्व संपत्तीने विचलित झाले नाही, परंतु जर त्याचे मन गुरुच्या कमळ चरणांवर केंद्रित नसेल, तर या सर्वांचा काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा?
अरण्ये न वा स्वस्य गेहे न कार्ये न देहे मनो वर्तते मे त्वनर्घ्ये । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥८
म्हणजे ज्यांचे मन त्यांच्या घरात नाही, त्यांच्या कामात नाही, त्यांच्या शरीरात नाही, किंवा मौल्यवान वस्तूंमध्ये नाही, परंतु जर त्यांचे मन गुरुच्या कमळ चरणांवर केंद्रित नसेल, तर या सर्वांचा काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा, काय फायदा?
अनर्घ्याणि रत्नादि मुक्तानि सम्यक् समालिंगिता कामिनी यामिनीषु । मनश्चेन्न लग्नं गुरोरंघ्रिपद्मे ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥
अर्थ - अमूल्य रत्ने इत्यादी उपलब्ध आहेत, रात्री समलैंगिकता, विलासी पत्नी जरी एखाद्याला ते मिळाले तरी, जर मन गुरुच्या चरणांशी संलग्न झाले नाही, तर या सर्व ऐश्वर्यांचा आणि सुखांचा काय फायदा?
गुरोरष्टकं यः पठेत्पुण्यदेही यतिर्भूपतिर्ब्रह्मचारी च गेही । लभेत् वांछितार्थ पदं ब्रह्मसंज्ञं गुरोरुक्तवाक्ये मनो यस्य लग्नम् ॥
म्हणजेच हे निश्चित आहे की जो तपस्वी, राजा, ब्रह्मचारी आणि गृहस्थ हे गुरु-अष्टक वाचतो आणि ज्याचे मन गुरुच्या शब्दांमध्ये मग्न असते, तो सद्गुणी शरीर असलेला व्यक्ती त्याचे इच्छित ध्येय आणि ब्रह्माचे स्थान दोन्ही प्राप्त करतो.
- श्री शंकराचार्य कृतम्!
