उत्तम (उद् + तम) ईश्वरवंचित विषयानंद

निराधाराचे बनावे सहायक आणि सदाचारचे बनावे विधायक
उत्तानपाद नावाचा एक राजा होऊन गेला. त्याला दोन राण्या होत्या. एक सुरूची, दुसरी सुनिती. सुरूची राजाची लाडकी, तर सुनीती उपेक्षित. एक दिवस राजा सुरूचीचा मुलगा उत्तम याला मांडीवर घेऊन बसला होता. त्याच वेळेस सुनीतीचा मुलगा ध्रुव तिथे आला व राजाच्या मांडीवर बसला. तेव्हा सुरूचीने त्याला झिडकारले. तेव्हा त्याने आपली आई सुनीतीला कारण विचारले व तिच्याच सांगण्यानुसार ध्रृव वनात गेला व त्याने तपश्चर्येने ईश्वर प्राप्ती करून घेतली.

पाय वर व डोके खाली करून आईच्या गर्भात झोपणारा प्राणी म्हणजेच उत्तानपाद. सुरूची म्हणजे इंद्रियांच्या साहाय्याने भोग भोगणे, सुनीती म्हणजे वासनेवर नियंत्रण ठेवणारी शक्ती. उत्तम (उद् + तम) ईश्वरवंचित विषयानंद, आणि ध्रृव अविचल शांती देणारा ब्रम्हानंद. जीवाला रूची म्हणजे भोग गोड वाटतात. पण सुनीती म्हणजे वासनेवर नियंत्रण ठेवणे आवडत नाही म्हणून जीव इंद्रियाकडून मिळणार्‍या विषयानंदात रमतो. आणि नीतीमय सयंमी जीवनात मिळणार्‍या ब्रम्हानंदाची उपेक्षा करतो. परंतु त्यामुळेच तो चौर्‍यांशीच्या फेर्‍यात अडकतो.

(श्रीमदभागवत या महान ग्रंथाचे सार सांगणाऱ्या परमपूज्य डोंगरे महाराजकृत भागवत प्रसादी या पुस्तकाचा भावानुवाद)
अनुवादकः सौ. कमल जोशी