मेलाटोनिन म्हणजे काय?
आपल्यापैकी अनेकांना तणावामुळे किंवा अधिक कॅफिनच्या सेवनाने झोप येण्यास अडचणी येतात. सध्याचे आपले सामाजिक आणि कामकाजाचे स्वरुपदेखील झोपेचे चक्र बिघडवण्यास कारणीभूत ठरते. परिणामी आपल्या आरोग्यावर प्रतिकूल परिणाम पडतो. कॉग्निटिव्ह डिसॅबिलिटी आणि हृदयरोगाची जोखीम कमी करण्यासाठी रात्री चांगली झोप येणे अत्यावश्यक आहे. ध्यानधारणापासून ते औषध घेण्यापर्यंत स्लिप सायकल सुरळीत ठेवण्याचे अनेक मार्ग आहेत. त्यापैकीच एक मार्ग म्हणजे मेलाटोनिनचा उपयोग.
मेलाटोनिन म्हणजे काय?
मेलाटोनिन हे मेंदूत पीनियल ग्रंथीकडून तयार होते. हे वातावरण आणि रात्रीच्यावेळी रक्तप्रवाहात सोडण्यासाठी प्रेरित करते. उजेड हा त्याचा शत्रू असतो. कारण तो उत्पादनात अडथळे आणतो. म्हणून खोलीतील प्रकाशावर देखील आपली झोप अवलंबून आहे. मेलाटोनिन हार्मोन हे नैसर्गिकरीत्या झोप आणि जागे होण्याचे चक्र सुरळीत ठेवण्यासाठी उपयुक्त आहे. रक्तात मेलाटोनिनची पातळी रात्रीच्यावेळी अधिक असते आणि ही पातळी सर्केडियनला सुस्थितीत आणून चांगली झोप येण्यासाठी प्रोत्साहित करते. हे हार्मोन शरीरात नैसर्गिकरीत्या तयार होते. अर्थात निद्रानाशाचा सामना करणाऱ्या मंडळींना त्याचे सप्लिमेंट घेण्याचा सल्ला दिला जातो.
चांगल्या झोपेसाठी मेलाटोनिन हवे का
मेलोटोनिन ही गुणवत्तापूर्ण झोप येण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावते. डिलेड स्लिप वेक फेज डिसऑर्डरचा त्रास असणाऱ्या लोकांना मेलाटोनिनचा डोस द्यावा. हार्मोन, सर्केडियन रिदम डिसऑर्डरने पीडित असलेल्या लोकांसाठी हे सप्लिमेंट उपयुक्त आहे. स्मशानभूमीत काम करणारे किंवा परदेशात प्रवास करणारे लोक हे आपल्या शरीरात असलेल्या झोपेच्या चक्राकडे चुकीच्या पद्धतीने पाहू शकतात.
मेलाटोनिनच्या डोसमुळे ही समस्या कमी होऊ शकते. कारण हा डोस स्लिप-वेकअप सायकलला रिसेट करतो आणि झोपेची गुणवत्ता सुधारतो. चांगल्या झोपेसाठी मेलाटोनिनचा उपयोग करून त्याचा चांगला लाभ मिळाला आहे.परंतु त्याच्या दुष्परिणामाचाही विचार करायला हवा. डोकेदुखी, चक्कर येणे, घबराट वाढणे आणि काही बाबतीत चिंता आणि तणावाचे कारणही होऊ शकते. पोट आखडणे, एकाग्रता भंग होणे, रक्तदाब कमी जास्त होणे यासारख्या गोष्टीदेखील मेलाटोनिनच्या दुष्परिणामामुळे होऊ शकतात.
मेलाटोनिन हे ड्राउजीनेसचे कारणही ठरू शकते.खबरदारी म्हणून गाडी चालवणे यासारख्या कृतीपासून दूर राहिले पाहिजे. या गोळ्या काही औषधांना प्रतिकूल प्रतिसाद देतात. जसे की अँटीकोआगुलंटस आणि अँटी प्लेटलेट ड्रग्स, गर्भनिरोधक,मधुमेहाच्या गोळ्या,इम्यूनोसेप्रेसेंट.याचे सप्लिमेंट कॅप्सूल,गोळ्या आणि पातळ औषध रूपात उपलब्ध आहेत.अर्थात मेलाटोनिनचा डोस डॉक्टरांना विचारल्याशिवाय सुरू करू नये.
