शुक्रवार, 29 मार्च 2024
  1. धर्म
  2. गणेशोत्सव
  3. गणेश महिमा
Written By

गणेश गीता अध्याय ११

Shree Ganesh Geeta Aadhyay 11
(गीति)
 
देव गजानन वदती, भूपति भक्‍ता तपांत ते ऐक ।
 
तीन प्रकार असती, कायिक वाचिक तसेच मानसिक ॥१॥
 
रुजुतार्जव शुद्धपणा, तत्त्व अहिंसा नि ब्रह्मचर्य कायीक ।
 
देव गुरु ब्राह्मण नी, पंडितपूजन असेंच कायीक ॥२॥
 
नित्य स्वधर्मपालन, करणें हेंही तसेंच कायीक ।
 
१-२.
 
आतां पुढती कथितों, तप तें दुसरें श्रवार्थ वाचीक ॥३॥
 
सार्वत्रिक गोष्टींचें, मर्म समजणें नि वेदशास्त्रांचें ।
 
करणें अध्यायन नी, त्रास न कवणास न होयसें साचें ॥४॥
 
सत्य तसें हितकारक, भाषण करणें तसेंच आवडिचें ।
 
३.
 
या सार्‍या गोष्टींना, वाचिक तप वदति ते तया साचें ॥५॥
 
निर्मल बुद्धी शांती, इंद्रियनिग्रह अणीक तें मौन ।
 
४.
 
चित्तीं प्रसन्नता ही, जाणावि मानसीक तप म्हणुन ॥६॥
 
इच्छारहीत ऐसें, श्रद्धेनें ज्या तपास अनुसरणें ।
 
त्यांतें सात्त्विक समजें, ऐकें राजस तपास शांतपणें ॥७॥
 
अपुली बुद्धी व्हावी, यास्तव पूजादि युक्त सत्कार ।
 
५.
 
दांभिकपणेंच करिती, ऐसीं राजस तपेंच साचार ॥८॥
 
अस्थैर्य जन्ममृत्यू, राजस नामक तपेंच जाणावीं ।
 
६.
 
दुसर्‍याला पीडादी, करणें हीं तामसीच समजावीं ॥९॥
 
जाणून देशकाला, विधिपूर्वक नी सुभक्‍तिनें दान ।
 
७.
 
सत्पात्रीं देणें तें, गणती सात्त्वीकसें असें दान ॥१०॥
 
उपकारास्तव आणिक, फलइच्छेनें तसेंच कष्टानें ।
 
८.
 
भक्‍ती धरुन देणें, दान तयासीच राजसी गणणें ॥११॥
 
जाणे न देशकाला, हेळसुनी नी अनादरें देती ।
 
९.
 
देती अपात्रिं दाना, त्याला तामस असेंच वदताती ॥१२॥
 
कर्ता कर्म नि ज्ञाना, यांमाजीही प्रकार ते तीन ।
 
१०.
 
आला प्रसंग म्हणुनी, कथितों भूपा अनुक्रमें करुन ॥१३॥
 
सार्‍या भूतांमाजी, मी आहें हें नृपा तरी समज ।
 
तैसा आएह नेश्वरिं, नित्य बघें तूम नृपावरा सहज ॥१४॥
 
याला सात्त्विक ज्ञानचि, संबोधिति हें तुला कळायास ।
 
११.
 
सांगतसें नृपनाथा, सात्त्विकसें ज्ञान साच हें खास ॥१५॥
 
ज्या ज्या भूतांमाजी, भावासम पाहतात ते पृथक ।
 
१२.
 
त्या त्या परि मी भासें, त्या ज्ञानालाच राजसी ऐक ॥१६॥
 
देह नि आत्मा एकच, मिथ्याला सत्य मानिती ज्ञान ।
 
१३.
 
हेतूरहीत असती, याला वदतात तामसी ज्ञान ॥१७॥
 
फलइच्छेवांचुन जें, कर्म असे तें असेच सात्त्वीक ।
 
१४.
 
यापरि सुचिन्हं असती, ऐशीं कर्में सुजाण नृप ऐक ॥१८॥
 
फलइच्छेनें केलें, क्लेशानें कीं तसेंच केलें तें ।
 
१५.
 
दंभानें केलेलें, राजस म्हणती नृपाल हें तूंतें ॥१९॥
 
शक्‍तीचा अर्थाचा, विचार नाहीं असेंच तें कर्म ।
 
१६.
 
आणखि कर्माठायीं, आहे अज्ञान तामसी कर्म ॥२०॥
 
भूपति आतां तुजला, सात्त्विक कर्ता कसा असे सांगें ।
 
१७.
 
उत्साह धैर्य आणिक, सिद्धि असिद्धी समानसा वागें ॥२१॥
 
गर्वरहित नि अविक्रय, ऐसा मानव असेच सात्त्विक तो ।
 
१८.
 
कर्ता राजस म्हणती, तें ऐकें नृपवरा अतां कथितों ॥२२॥
 
फलप्राप्तीची इच्छा, अशुचि हिंसा प्रमोदसें चित्त ।
 
१९.
 
शोक क्रोध नि लोभहि, राजस कर्ता गुणीं असे युक्‍त ॥२३॥
 
आळशी षठ प्रमादी, अज्ञानी नी कुतर्क करणारा ।
 
२०.
 
तामस कर्ता म्हणती, आणखि परकीय नाश करणारा ॥२४॥
 
सात्त्विक राजस तामस, सुखही असतें नृपावरा ऐक ।
 
२१.
 
दुःखाचा अंतक तें, बुद्धीची नी प्रसन्नता एक ॥२५॥
 
इच्छित मनोरथानें, पूरीतसें नी तसेंच श्रविं एक ।
 
२२.
 
पूर्वी विषइव भासे, अमृतसम शेवटीं असे ऐक ॥२६॥
 
सात्त्विक सुख तें कथिलें, आतां राजस सुखास मी कथितों ।
 
२३.
 
विषयांचा भोग अधीं, अमृत इव वाटुनीच विष होतो ॥२७॥
 
आतां तामस सुख तें, सांगतसें ऐक राजसा शांत ।
 
२४.
 
तंद्री प्रमाद आळस, यांपासुन तृतिय त्यास सुख होत ॥२८॥
 
मोहक सौख्य निरंतर, तामस आहे असेंच समजावें ।
 
२५.
 
ऐसा कोणी नाहीं, या तींहींनीं सुमुक्‍त जगिं व्हावें ॥२९॥
 
ॐतत् सत् हे तीनी, ब्रह्मालाही सगूण करतात ।
 
२६.
 
त्रैलोकीं हें ब्रह्महि, व्यापक असुनी त्रीगूण वसतात ॥३०॥
 
ब्राह्मण क्षत्रिय आणिक, वैश्य तसे शूद्र हे स्वभावांनीं ।
 
२७।३०.
 
कर्में भिन्न करीती, तीं सांगें मी श्रवार्थ चिन्हांनीं ॥३१॥
 
अंतर्बाह्य अशीं हीं, इंद्रियदमनीं असून आर्जव हीं ।
 
शुचिता क्षमा नि करिती, नानाविधशीं तपादि कर्मे ही ॥३२॥
 
ज्ञानप्रकार दोनी, वेद-पुराणें नि शास्त्रिंचें ज्ञान ।
 
 
स्मृतिवाक्यादी जाणति, अर्था तेही तसें अनुष्ठान ॥३३॥
 
ऐशीं कर्में ब्राह्मण, आचरती तीं कथीत मीं केलें ।
 
क्षत्रिय कर्मे ऐकें, धृति तेज नि ज्ञान रक्षणा केलें ॥३४॥
 
दृढतर धैर्य नि प्रभुता, उत्तम नीती स्वकर्मि ते दक्ष ।
 
३१.
 
स्वामित्व पांच कर्मां, चिन्हें हीं क्षात्रधर्मिचीं लक्ष ॥३५॥
 
युद्धिं न मागें फिरती, शरणाच्या रक्षणार्थ ते दक्ष ।
 
मन मोठें असतें नी, लोकांच्या रक्षणार्थ ते दक्ष ॥३६॥
 
कृषि-गोरक्षक आणि, वाणिजवृत्ती तशींच त्री कर्में ।
 
३२.
 
ऐशीं चिन्हें असती, वैश्याला जाण भूपती धर्में ॥३७॥
 
शंकरसेवा आणिक, द्विजसेवाही सदैव ती करणें ।
 
३३.
 
विप्रांस दान देणें, शूद्रांनीं हीच नीति आचरणें ॥३८॥
 
सार वर्णिक अपुलें, विधिपरि करीति स्वकर्म तें नित्य ।
 
३४.
 
मजला अर्पण करितां, अढळपदीं स्थान देइं मी नित्य ॥३९॥
 
यापरि राजा तुजला, अंगउपांगासहीतसा सांग ।
 
आहे अनादि ऐसा, विस्तृतसा पूर्ण हा कथी योग ॥४०॥
 
पूर्ण असा भक्‍त खरा, यास्तव कथिला तुलाच हा योग ।
 
३५.
 
हा योगयुक्‍त ऐसा, सांगूं कवणासही न हा योग ॥४१॥
 
हा योग रक्षणानें, उत्तम सिद्धी त्वरीत पावशिल ।
 
३६.
 
माझ्या उपदेशावरि, श्रद्धा ठेवीं असें करी शील ॥४२॥
 
व्यास म्हणे सूताला, प्रसन्न ऐशा सुथोर गणपतिचें ।
 
३७.
 
भूपति वरेण्य वागे, ऐकुन बोधापरीच तो साचे ॥४३॥
 
झडकरि कुटुंब राज्या, त्यागुन गेला वनांतरीं राजा ।
 
३८.
 
गणपति कथीत योगा, वर्तुन त्यापरि सुमुक्त हो ओजा ॥४४॥
 
गुप्त अशा योगाचें, श्रवण करी जो त्वरीत मानव तो ।
 
३९.
 
योग्यापरि वाटे तो, कैवल्य अशा त्या पदांस मी वदतों ॥४५॥
 
तैसाच स्वार्थ साधुन, दुसर्‍याला हा कथीतसे योग ।
 
४०.
 
योग्यापरीच तोही, निर्वाणपदीं जातसेच हा योग ॥४६॥
 
गुरुपासुन अर्थासी, घेतो जाणून करित अभ्यास ।
 
गीतेचा मानव तो, पाठ करितसे सदैवसा खास ॥४७॥
 
गणपतिची पूजा ही, भक्तीनें नित्य ती करित जातो ।
 
४१।४२.
 
गीतापाठ करी जो, तो होतो ब्रह्मरुप मानव तो ॥४८॥
 
त्याचें दर्शन घेतां, मुक्‍ती लाभे असें वदे व्यास ।
 
यज्ञें व्रतें नि दानें, अग्नीहोत्रें महा-धनें खास ॥४९॥
 
सांग-ज्ञानें आणिक, वेदाभ्यासें पुराणश्रवणांनीं ।
 
शास्त्र ज्ञानें करुनी, साधू-चिंतन करुन योगांनीं ॥५०॥
 
ऐशापरि वागूनी, लाधतसे साच तें परब्रह्म ।
 
४३।४४.
 
ऐसें व्यास कथी हें, ऐकति सूतादि भाष्य हें ब्रह्म ॥५१॥
 
मोठीं पापें करिती, करिती संसर्ग चार वर्णांचा ।
 
स्त्रीहत्या गोवध हीं, मोठीं पापें नि मद्यपानाचा ॥५२॥
 
गुरु-भार्यागमनाची, पातकश्रेणि नि विप्रहत्येची ।
 
४५।४६.
 
गीतेच्या पठणानें, ऐशी ही पापश्रेणि नासेची ॥५३॥
 
त्यानंतर शुद्ध असा, मानव पावे त्वरीत मुक्‍तीस ।
 
गीता पठून होतो, गणपति केवळ सुभक्‍तसा खास ॥५४॥
 
व्रतनेम चतुर्थीचे, दिवशीं पाठक पठेचि ही गीता ।
 
४७.
 
मोक्षपदाला जातो, सांगतसें हें सुभाष्य त्या सूता ॥५५॥
 
गणेशक्षेत्रामाजी, जाउन तेथें करुन स्नानासी ।
 
४८.
 
गणेशपूजन करुनी, गीता पठुनीच ब्रह्मरुपासी ॥५६॥
 
मृण्मय गणेशमूर्ती, करुनी पूजा सुभक्‍तिनें तूंची ।
 
४९.
 
नभ-मासीं शुद्ध तीथी, नाम चतुर्थी सुपुण्य दिवसाची ॥५७॥
 
सायुध नी सहवहनीं, बसलेली मूर्ति करुन पूजन तें ।
 
५०.
 
यत्‍नें करुन गीता, सप्तमिती वांचुनीहि मग तूंतें ॥५८॥
 
ऐसें पूजन करितां, गणपति पावे त्वरीत भक्‍तांना ।
 
५१.
 
देतो सुभोग आणिक, संततिवर्धन सुरत्‍न दे त्यांना ॥५९॥
 
धनधान्यादी पशुही, संपद येई प्रचूरशी भक्‍तां ।
 
विद्यार्थ्यांना विद्या, सुख इच्छिति त्यांस देत तें दाता ॥६०॥
 
कामिक मानव यांची, इच्छेपरि कामना करी पूर्ती ।
 
प्रभुवर भक्‍तांसाठीं, प्रकटुनि मंगल करीतसे मूर्ती ॥६१॥
 
एकादश अध्यायीं, त्रिवीधवस्तू विवेक हा योग ।
 
५२.
 
गणपति वरेण्य भूपा, सांगे उकलून सुलभसा योग ॥६२॥
 
 
(उपसंहार काव्यें)
 
इच्छेपरि मज करवी, गणपति प्रभुंनीं सुकाव्य ही सेव ।
 
पूर्ण करविली गीता, दास मुखीं हा सुकाव्यसा ठेवा ॥६३॥
 
संतांनीं भक्‍तांनीं, उघडुन पाहावा सुपूर्ण हा ठेवा ।
 
हंसक्षीरन्यायें, क्षीरापरि मानुनी मुखें गावा ॥६४॥
 
गणेशगीता रचिली, आवड देवा असेचि मयुराची ।
 
यास्तव आर्यावृत्तीं, रुचिली आर्या रुचीर मयुराची ॥६५॥
 
कवनें सुमनें वेंचुन, स्फूर्तीदोरक तयार रुद्रमित ।
 
माला गुंफुन केल्या, गणपतिकंठीं समर्पिल्या उचित ॥६६॥
 
मोरेश्वरसुत बलभिम, आज्ञाधारक सुदास गणपतिचा ।
 
त्यांनीं प्रसाद दिधला, काव्य कारुनियां सुरंजवी वाचा ॥६७॥
 
जननी जनक नि गुरुसी, वंदन करितों यथाविधी बाळ ।
 
काव्यफूर्ती दिधली, यास्तव सेवा घडोच चिरकाळ ॥६८॥
 
माझे जिव्हें बसुनी, सुकाव्य सेवा घटीतसे देवी ।
 
याची सुलीन चरणीं, सदैव सेवा घडो असें भावी ॥६९॥