आषाढी एकादशीचा उपवास करण्यासाठी, एकादशीच्या आदल्या दिवशी (दशमी) फक्त एकदाच जेवण करावे, एकादशीच्या दिवशी पूर्णपणे उपवास करावा आणि द्वादशीला (उपवासाच्या दुसऱ्या दिवशी) सूर्योदया नंतर उपवास सोडावा.
आषाढी एकादशी उपवास कसा करावा?
संकल्प:
सकाळी स्नान करून स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे.
विठ्ठालची पूजा करून उपवासाचा संकल्प घ्यावा. संकल्पात उपवासाचे कारण (मोक्ष, आरोग्य, मन:शांती) आणि नियम पाळण्याची प्रतिज्ञा घ्यावी.
उपवासाचे प्रकार:
पूर्ण उपवास (निर्जल): यात पाण्यासह कोणतेही अन्न ग्रहण केले जात नाही. हा कठीण उपवास आहे, त्यामुळे आरोग्य लक्षात घेऊन निवड करावी.
फलाहारी उपवास: फक्त फळे, दूध, दही, साबुदाणा, राजगिरा, शिंगाड्याचे पीठ यासारखे उपवासाचे पदार्थ खाऊ शकता.
सात्त्विक उपवास: एकवेळ सात्त्विक भोजन (उपवासाचे नियम पाळून) घेतले जाते.
आषाढी एकादशी नियम:
विठ्ठालाची पूजा, भजन, आरती, अभंग, भक्ती गीत, विष्णुसहस्रनाम किंवा श्रीमद्भगवद्गीता वाचन, कीर्तन करावे.
मन शांत ठेवावे, क्रोध, वाद टाळावेत.
रात्री जागरण करून भगवान प्रभू भजन किंवा ध्यान करावे.
उपवासादरम्यान काय खावे?
उपवासात सात्त्विक आणि हलके अन्न खाण्याची परंपरा आहे. खालील पदार्थ उपवासात खाता येतात:
फळे: केळी, सफरचंद, पेरू, द्राक्षे, संत्री, डाळिंब इ.
दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थ: दूध, दही, ताक, लोणी.
उपवासाचे धान्य: साबुदाणा, राजगिरा (रामदाणा), शिंगाड्याचे पीठ, कुट्टूचे पीठ. साबुदाणा खिचडी, साबुदाणा वडा, साबुदाणा थालीपीठ.
राजगिरा लाडू, राजगिरा खीर. बटाट्याची भाजी (कांदा-लसूण वर्ज्य), बटाट्याचे चिप्स. शिंगाड्याच्या पिठाचे थालीपीठ किंवा डोसे.
पेय: ताक, लिंबू सरबत, नारळ पाणी, फळांचा रस. जिरे, सैंधव मीठ (उपवासाचे मीठ), काळी मिरी.
उपवासात काय खाणे टाळावे?
उपवासात खालील पदार्थ वर्ज्य आहेत:
धान्ये जसे गहू, तांदूळ, ज्वारी, बाजरी, मका, डाळी.
कांदा आणि लसूण कारण हे सात्त्विक मानले जात नाहीत.
सामान्य मीठ वापरणे टाळावे. उपवासात सैंधव मीठ वापरावे.
बाहेरील अन्न किंवा तळलेले, मसालेदार किंवा प्रक्रिया केलेले पदार्थ.
उपवासात प्रतिबंधित भाज्या म्हणजे पालक, मेथी, फ्लॉवर, मटार, गाजर इ.
व्रत करणार्‍यांसाठी मांसाहार, मद्यपान, तंबाखू हे पूर्णपणे वर्ज्य आहेत.
उपवास कधी आणि काय खाऊन सोडावा?
पारणा (उपवास सोडणे):
उपवास दुसऱ्या दिवशी (द्वादशीला) सकाळी पारणा वेळेत सोडावा. पारणा वेळ स्थानिक पंचांगानुसार तपासावी.
पारणा करण्यापूर्वी विठ्ठलाची पूजा करावी आणि ब्राह्मण किंवा गरजूंना दान द्यावे.
सात्त्विक भोजन घ्यावे, जसे की वरण-भात, दही-भात, साधी भाजी, पापड.
प्रथम हलके अन्न घ्यावे, जेणेकरून पचनसंस्थेला त्रास होणार नाही.
उपवास सोडताना प्रथम पाणी, ताक किंवा फळांचा रस घ्यावा, त्यानंतर भोजन करावे.
विशेष टिप्स: जर तुम्हाला मधुमेह, रक्तदाब किंवा इतर आजार असतील, तर पूर्ण उपवास टाळा आणि फलाहारी उपवास करा. डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
निर्जल उपवास नसल्यास दिवसभर पुरेसे पाणी प्यावे.
काही ठिकाणी उपवासाचे नियम वेगळे असू शकतात, त्यामुळे स्थानिक पंडित किंवा पंचांगाचा सल्ला घ्यावा.
आषाढी एकादशीचा उपवास भक्ती आणि श्रद्धेने केल्यास मन:शांती आणि आध्यात्मिक उन्नती मिळते.
