Utpanna Ekadashi Katha: हिंदू मान्यतेनुसार, उत्पन्न एकादशी व्रत दरवर्षी कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्षातील एकादशी तिथीला पाळले जाते. 2024 मध्ये उत्पत्ति एकादशी मंगळवार, 26 नोव्हेंबर रोजी साजरी होत आहे. कार्तिक कृष्ण दशमीपासून या व्रताची तयारी केली जाते. या दिवशी तांदूळ आणि मसूर यांचे सेवन निषिद्ध मानले जाते. या दिवशी भगवान श्री विष्णूची मनोभावे पूजा करून व्रत केल्यास अनंत पुण्य प्राप्त होते. या व्रताची पौराणिक कथा जाणून घेऊया..
उत्पत्ति एकादशी व्रत कथा :
उत्पत्ति एकादशीच्या कथेनुसार सत्ययुगात मुर नावाच्या राक्षसाचा जन्म झाला. तो खूप मजबूत आणि भयानक होता. त्या भयंकर राक्षसाने इंद्र, आदित्य, वसु, वायू, अग्नि इत्यादींचा पराभव करून सर्व देवांना पळवून लावले. तेव्हा इंद्रासह सर्व देव भयभीत झाले आणि त्यांनी सर्व कथा भगवान शिवांना सांगितली आणि म्हणाले - हे कैलाशपती! सर्व देव मुर राक्षसाला घाबरून नश्वर जगात भटकत आहेत.
यावर भगवान शिव म्हणाले- हे देवांनो! तिन्ही जगाचा स्वामी आणि भक्तांच्या दु:खाचा नाश करणाऱ्या भगवान विष्णूकडे जा. तेच तुमचे दु:ख दूर करू शकतात. भगवान शंकराचे असे शब्द ऐकून सर्व देव क्षीरसागरात पोहोचले. परमेश्वराला तिथे झोपलेले पाहून त्यांनी हात जोडून त्यांची स्तुती करण्यास सुरुवात केली, "हे देवतांच्या स्तुतीस पात्र असलेल्या परमेश्वरा!" देवांचे रक्षणकर्ते मधुसूदन, आपल्यास पुन्हा पुन्हा नमस्कार असो! आपण आमचे रक्षण करा. असुरांच्या भीतीने, आम्ही सर्व आपल्याकडे आश्रयाला आलो आहोत. आपण या जगाचे निर्माता, पालक, प्रवर्तक आणि पालनकर्ता आणि संहारक आहात. सर्वांना शांती प्रदान करा. आपण आकाश आणि पाताळही आहेस. ब्रह्मा, सूर्य, चंद्र, अग्नी, द्रव्य, होम, प्रसाद, मंत्र, तंत्र, जप, यजमान, यज्ञ, कर्म, कर्ता आणि उपभोगकर्ता या सर्वांचेही आपण पिता आहात. आपण सर्वव्यापी आहात. आपल्याशिवाय तिन्ही लोकांमध्ये चल किंवा अचल असे काहीही नाही.
अरे देवा! राक्षसांनी आमच्यावर विजय मिळवला आणि स्वर्गातून आम्हाला दूर केले आणि आम्ही सर्व देव इकडे तिकडे धावत आहोत, कृपया आम्हा सर्वांचे त्या राक्षसांपासून रक्षण करा. इंद्राचे असे शब्द ऐकून भगवान विष्णू म्हणू लागले, हे इंद्र! तो मायावी राक्षस कोण आहे ज्याने सर्व देवांवर विजय मिळवला आहे, त्याचे नाव काय आहे, त्याच्याकडे किती शक्ती आहे आणि तो कोणाच्या संरक्षणाखाली आहे आणि त्याचे स्थान कोठे आहे? हे सर्व सांगा.
भगवंताचे असे शब्द ऐकून इंद्र म्हणाले- भगवान ! प्राचीन काळी नदीजंग नावाचा एक राक्षस होता, त्याला मुर नावाचा अत्यंत शूर आणि प्रसिद्ध पुत्र होता. त्याचे चंद्रावती नावाचे नगर आहे. त्याने सर्व देवांना स्वर्गातून हाकलून दिले आहे आणि तेथे आपला अधिकार स्थापित केला आहे. त्याने इंद्र, अग्नी, वरुण, यम, वायू, ईश, चंद्र, नैरीत इत्यादींचे स्थान घेतले आहे. सूर्य बनून स्वतः प्रकाशत करतो. तो स्वत: मेघ बनला आहे आणि अजिंक्य आहे. हे असुर निकंदन ! त्या दुष्टाचा वध करून देवांना अजिंक्य बनवा.
हे शब्द ऐकून देव म्हणाले- हे देवा, मी लवकरच त्याचा वध करीन. तुम्ही चंद्रावती नगरी जा. असे म्हणत प्रभूसह सर्व देव चंद्रावती नगरीच्या दिशेने निघाले. त्यावेळी मुर राक्षस आपल्या सैन्यासह रणांगणात गर्जना करत होता. त्याची भयंकर गर्जना ऐकून सर्व देव भयभीत होऊन सर्व दिशांना धावू लागले. जेव्हा देव स्वतः रणांगणावर आले तेव्हा असुर शस्त्रे आणि चिलखत घेऊन त्यांच्याबाजूला धावला. देवाने त्याला सापाप्रमाणे बाणांनी भोसकले. अनेक राक्षस मारले गेले. फक्त मूर उरला होता.
तो अखंडपणे देवाशी लढत राहिला. प्रभूने कितीही तीक्ष्ण बाण मारला तो त्याच्यासाठी फूलच ठरेल. त्याचे शरीर छिन्नविछिन्न झाले होते पण तो लढत राहिला. दोघांमध्ये कुस्तीही रंगली होती. त्यांचे युद्ध 10 हजार वर्षे चालू राहिले परंतु मुरचा पराभव झाला नाही. थकून भगवान बद्रिकाश्रमाला गेले. हेमवती नावाची एक सुंदर गुहा होती, भगवान विसाव्यासाठी आत गेले. ही गुहा 12 योजना लांब होती आणि तिला एकच दरवाजा होता. भगवान विष्णू योगनिद्राच्या मांडीवर झोपले.
मुर देखील मागे गेला आणि भगवंतांना झोपलेले पाहून मारण्यास तयार झाला, तेव्हा भगवंतांच्या शरीरातून एक तेजस्वी देवी प्रकट झाली. देवीने मुर राक्षसाला आव्हान दिले, त्यासोबत युद्ध केले आणि त्याला त्वरित मारले. जेव्हा श्री हरी योगनिद्राच्या कुशीतून जागे झाले तेव्हा सर्व काही जाणून घेतल्यावर त्यांनी देवीला सांगितले की तुमचा जन्म एकादशीच्या दिवशी झाला आहे, म्हणून आपली उत्पत्ति किंवा उत्पना एकादशी या नावाने पूजा केली जाईल. जे माझे भक्त असतील ते तुझे भक्त असतील. या एकादशी व्रताला खूप महिमा आहे.
