"पंचभूत शक्ति केंद्र" दक्षिण भारतातील पाच मंदिरे ज्यांना 'पंचभूत स्थळम' म्हणतात

India Tourism : भारतभर भगवान शिवाची पूजा केली जाते. तथापि, दक्षिण भारतात, भगवान शिव हे पाच तत्वांचे स्वामी म्हणून पूजनीय आहे. येथे, भगवान शिव यांना भूताधिपती आणि भूतनाथ असेही म्हणतात."पंचभूत शक्ती केंद्र" म्हणजे दक्षिण भारतातील पाच मंदिरे जी निसर्गाच्या पाच मूलभूत घटकांचे प्रतिनिधित्व करतात- पृथ्वी, पाणी, अग्नी, वायू आणि आकाश. या मंदिरांना "पंचभूत स्थळम" म्हणतात आणि ते शिवाला समर्पित आहे. ही ठिकाणे आध्यात्मिक उर्जेची केंद्रे मानली जातात आणि घटकांचे संतुलन साधण्यासाठी आणि व्यक्तीला शुद्ध करण्यासाठी वापरली जातात. पृथ्वी, पाणी, अग्नी, वायू आणि आकाश. हे पाच तत्व विश्वाचा पाया आहे आणि ते सर्वत्र पसरलेले आहे, अगदी मानवी शरीरात देखील राहतात. भगवान शिव या पाच तत्वांचे स्वामी आहे.

तसेच भगवान शिवाच्या या रूपांची पूजा या पंचभूत स्थळांमध्ये केली जाते. भगवान शिवाला समर्पित पाच प्राचीन मंदिरे असून ती सर्व निसर्गाच्या पाच तत्वांचे प्रतिनिधित्व करतात. ही मंदिरे दक्षिण भारतात आहे आणि प्रत्येक मंदिराची स्वतःची एक वेगळी कथा आणि आध्यात्मिक पैलू आहे.

एकंबरेश्वर मंदिर कांचीपुरम, तामिळनाडू
पृथ्वी तत्व  
येथे एकंबरेश्वर मंदिरात, मातीपासून बनवलेल्या शिवलिंगाची पूजा केली जाते, जे पृथ्वीचे प्रतिनिधित्व करते. त्याला पृथ्वी लिंगम असेही म्हणतात. या देवतेला एकंबरनाथ किंवा एकंबरेश्वर असेही म्हणतात, ज्याचा अर्थ आंब्याच्या झाडाचा स्वामी आहे आणि त्याच्याशी संबंधित एक पौराणिक कथा आहे. एकदा, देवी पार्वती एका आंब्याच्या झाडाखाली खोल ध्यानात मग्न होती. तिच्या तपश्चर्येची परीक्षा घेण्यासाठी, भगवान शिवाने तिचे ध्यान तोडण्याचा निर्णय घेतला आणि गंगा नदीचा प्रवाह तिथे सोडला. देवी पार्वतीने गंगेला प्रार्थना केली की, "आम्ही बहिणी आहोत, कृपया मला इजा करू नका." गंगेने आज्ञा पाळली आणि तिच्या ध्यानात अडथळा आणला नाही. त्यानंतर देवी पार्वतीने भगवान शिवाच्या स्मरणार्थ त्याच आंब्याच्या झाडाखाली मातीचे शिवलिंग स्थापित केले, जे भगवानांनी स्वीकारले. आजही, शिवलिंगाला दूषित होण्यापासून वाचवण्यासाठी, त्यावर चमेलीच्या तेलाचा अभिषेक केला जातो.
भगवानांना प्रसन्न करण्यासाठी, कोणत्याही विशेष दगडापासून मूर्ती कोरण्याची आवश्यकता नाही; जर तुमची भक्ती खरी असेल तर फक्त एक मूठभर वाळू पुरेशी आहे.

एकंबरेश्वर मंदिराबद्दल ५ तथ्ये
२३ एकर क्षेत्रात पसरलेले हे भारतातील दहावे सर्वात मोठे मंदिर आहे.
येथे दक्षिण भारतातील सर्वात मोठे १९० फूट गोपुरम (सुशोभित प्रवेशद्वार) आहे.
एकंबरेश्वर मंदिर गेल्या ६०० वर्षांपासून अस्तित्वात आहे आणि ते भारतातील सर्वात जुन्या मंदिरांपैकी एक आहे.
असे म्हटले जाते की मंदिराच्या आत एक आंब्याचे झाड आहे. असे म्हटले जाते की हे झाड गेल्या ३००० वर्षांपासून अस्तित्वात आहे.
मंदिराच्या स्थापत्यकलेमध्ये अनेक राजांचे योगदान आहे.

जंबुकेश्वर मंदिर तिरुवनाईकवल, त्रिची, तमिळनाडू
जल तत्व
त्रिची येथील जंबुकेश्वर मंदिराला जल तत्व म्हणून पूजले जाते. येथे भगवान शिवाची पूजा अप्पू लिंग (जल लिंग) स्वरूपात केली जाते. मंदिराच्या गर्भगृहात लिंगाच्या खाली पाण्याचा प्रवाह वाहतो. हे लिंगाला पाण्याशी जोडते, जे जल तत्वाचे प्रतीक आहे.

प्राचीन आख्यायिकेनुसार, देवी पार्वतीने अखिलंदेश्वरी अवतारात तपश्चर्या करण्यासाठी जंबू वन निवडले. येथे तिने पाण्यातून एक लिंग बाहेर काढले आणि त्याची पूजा केली, जे नंतर अप्पू लिंग म्हणून ओळखले जाऊ लागले. आख्यायिका अशी आहे की येथे भगवान शिव तिला दर्शन दिले आणि तिला शिवज्ञान प्राप्त झाले.

आपल्याला माहिती आहे की, भगवान शिव आणि देवी पार्वती यांच्यातील संबंध हा गुरु-शिष्याचा संबंध आहे. एक संबंध असा देखील आहे की, शिवरात्री ही गिरिजा कल्याणम म्हणून देखील साजरी केली जाते, जी बहुतेक शिव मंदिरांमध्ये साजरी केली जाते, परंतु या मंदिरात नाही आणि मंदिरातील मूर्ती देखील एकमेकांच्या विरुद्ध स्थापित केल्या जातात. असे मानले जाते की देवी पार्वती या मंदिरात भगवान शिवाची पूजा करत असे आणि म्हणूनच आजही मंदिराचे पुजारी महिलांचे कपडे घालून अखिलंदेश्वरीच्या प्रतीकात्मक रूपात देवतेची प्रार्थना करतात. या दैनंदिन विधीला दररोज अनेक यात्रेकरू उपस्थित राहतात. असे म्हटले जाते की या मंदिरात पूजा करणाऱ्यांना ज्ञान आणि बुद्धिमत्ता प्राप्त होते.

जंबुकेश्वर मंदिराबद्दल ५ तथ्ये
हे मंदिर १८०० वर्षे जुने आहे आणि कोचंगट्ट चोलांनी बांधले होते.
हे भारत आहे हे १८ एकरांवर पसरलेले जगातील १३ वे सर्वात मोठे मंदिर आहे.
मंदिराच्या भिंतींवरील शिलालेख चोल काळातील आहे.
दुपारी केली जाणारी उचिककला पूजा खूप प्रसिद्ध आहे. या पूजामध्ये, पुजारी देवी पार्वतीचे प्रतिनिधित्व करणारी साडी परिधान करून शिवलिंगाची पूजा करतात.
असे म्हटले जाते की अप्पू लिंगाच्या खाली वाहणारा पाण्याचा प्रवाह कधीही आटत नाही.

अरुणाचलेश्वर मंदिर अन्नमलई टेकड्या, तिरुवन्नमलई, तमिळनाडू
अग्नि तत्व
श्री अरुणाचलेश्वर मंदिर अग्नि तत्वाचे प्रतिनिधित्व करते आणि अग्नि लिंगम येथे आहे. अरुणाचलेश्वर मंदिर हे भारतातील सर्वात जास्त भेट दिलेल्या तीर्थस्थळांपैकी एक आहे, जे दरवर्षी हजारो भाविकांना आकर्षित करते.

प्राचीन आख्यायिकांनुसार, देवी पार्वतीने एकदा खेळकरपणे भगवान शिव यांना डोळे बंद करण्यास सांगितले आणि भगवानांनी तसे केले. यामुळे हजारो वर्षे संपूर्ण विश्वात अंधार पसरला. त्यांच्या भक्तांच्या तपश्चर्येनंतर, भगवान शिव तिरुवन्नमलई येथील अन्नमलई टेकड्यांवर अग्नीच्या स्तंभाच्या रूपात प्रकट झाले. भगवान शिवाच्या अग्नि तत्वाचे स्पष्टीकरण देणाऱ्या दुसऱ्या कथेनुसार, जेव्हा भगवान विष्णू आणि भगवान ब्रह्मा त्यांच्या श्रेष्ठतेबद्दल वाद घालत होते, तेव्हा भगवान शिव ज्वालेच्या रूपात प्रकट झाले आणि विष्णू आणि ब्रह्मा दोघांनाही त्याचा स्रोत शोधण्यासाठी आव्हान दिले. ब्रह्माने हंसाचे रूप धारण केले आणि ज्वालेचा वरचा भाग शोधण्यासाठी वर चढले, तर विष्णू, वराहाच्या रूपात, त्याचा शेवट शोधण्यासाठी खाली उतरले. हिंदू पौराणिक कथांमध्ये, या दृश्याला लिंगोद्भव म्हणतात. ब्रह्मा आणि विष्णू दोघेही सुरुवात आणि शेवट शोधू शकले नाहीत. तथापि, भगवान विष्णूंनी आपला पराभव स्वीकारला, तर ब्रह्मा खोटे बोलले आणि त्यांनी ज्योतीचे शिखर शोधल्याचा दावा केला. या खोट्याने भगवान शिव संतप्त झाले, ज्यांनी ब्रह्माला फटकारले आणि म्हटले, "पृथ्वीवर तुमची कधीही पूजा केली जाणार नाही आणि तुमचे मंदिरही राहणार नाही."

असे म्हटले जाते की अरुणाचलेश्वर देव भक्तांवर ज्ञानाचा प्रकाश देतात आणि सकारात्मक ऊर्जा प्रदान करतात.

अरुणाचलेश्वर मंदिराबद्दल ५ मनोरंजक तथ्ये
भगवान शिवाच्या पूजेसाठी समर्पित, हे जगातील भगवान शिवाला समर्पित सर्वात मोठे मंदिर आहे.
हे भारतातील आठवे सर्वात मोठे मंदिर आहे, जे २४ एकर क्षेत्रात पसरलेले आहे आणि पूर्णपणे धार्मिक उद्देशांसाठी समर्पित आहे.
मंदिराचा इतिहास हजारो वर्षांपूर्वीचा आहे आणि पवित्र तमिळ ग्रंथांमध्ये त्याचा उल्लेख आहे.
दर पौर्णिमेला हजारो यात्रेकरू येथे गिरिवलम (प्रदक्षिणा) विधी करतात.  
मंदिराच्या चारही बाजूंना चार गोपुरम (प्रवेशद्वार) आहे.

कालहस्तेश्वर मंदिर श्री कला हस्तेश्वर, आंध्र प्रदेश
वायु तत्व
स्वर्णमुखी नदीच्या काठावर स्थित, श्री कालहस्तेश्वर मंदिर वायु तत्वाचे प्रतिनिधित्व करते. वायुच्या सन्मानार्थ, येथील शिवलिंगाची पूजा वायु लिंगम म्हणून केली जाते, जे हवेचे प्रतीक आहे. श्री कालहस्तेश्वराला दक्षिण कैलास असेही म्हणतात. श्री कालहस्तेश्वर नावाचीही एक मनोरंजक कथा आहे. येथे श्री हे माशाचे प्रतिनिधित्व करतात, काळ हे सापाचे प्रतिनिधित्व करतात आणि हस्ती हे हत्तीचे प्रतिनिधित्व करतात. या तिन्ही प्राण्यांनी त्यांच्या निःस्वार्थ भक्तीने भगवान शिव यांना प्रसन्न केले.

मंदिराच्या गर्भगृहात एक दिवा आहे जो आजही चमकत राहतो. मंदिराचे पुजारी खिडक्या नसलेल्या मुख्य खोलीचे प्रवेशद्वार बंद करतात तेव्हाही आपण वायुलिंग पाहू शकतो. येथे असलेले शिवलिंग पांढरे आहे आणि असे म्हटले जाते की ते येथे स्वतःहून प्रकट झाले आहे आणि ते स्वयंप्रकाशित मानले जाते.
असे मानले जाते की वायुदेवाच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन भगवान शिव यांनी त्यांना विश्वातील सर्व प्राण्यांमध्ये वास करण्याचे वरदान दिले. असे म्हटले जाते की भगवान शिव येथे पांढऱ्या लिंगाच्या रूपात प्रकट झाले, ज्याला कर्पुरा लिंग किंवा वायुलिंग असेही म्हणतात. आजही, लिंग पांढरे आहे, जे अविश्वसनीय आहे. तसेच वायु जीवनाचे प्रतिनिधित्व करते. हवेशिवाय पृथ्वीवरील जीवन अशक्य आहे. जेव्हा आपण वायु तत्वाची पूजा करतो तेव्हा आपण पृथ्वीवरील प्रत्येक जीवात असलेल्या शिव तत्वाचा देखील आदर करतो.

कालहस्तेश्वर मंदिराबद्दल ५ तथ्ये
मंदिराची सुरुवातीची रचना ५ व्या शतकात बांधली गेली. श्री कला हस्तिश्वाराच बांधकाम पुढील शतके चालू राहिले.
येथील मुख्य गोपुरम १२० फूट उंच आहे आणि १५ व्या शतकात विजयनगरचे राजा कृष्ण देवराय यांनी बांधले होते.
हे गोपुरम मे २०१० मध्ये कोसळले. सध्या बांधकाम सुरू आहे.
हे मंदिर राहू आणि केतूच्या पूजेसाठी प्रसिद्ध आहे. असे मानले जाते की राहू आणि केतूच्या स्थिती आणि हालचालीमुळे होणारे दुष्परिणाम येथे येऊन अत्यंत भक्तीने पूजा करून दूर केले जाऊ शकतात.
काल हस्तिश्वारा मंदिराच्या पुजाऱ्यांनी आजपर्यंत कधीही वायु लिंगाला हात लावलेला नाही असे म्हटले जाते.
थिल्लई नटराज मंदिर चिदंबरम, तामिळनाडू
आकाश तत्व
चिदंबरममधील थिल्लई नटराज मंदिर हे आकाश तत्वाचे, पाच तत्वांचे प्रतिनिधित्व करते. थिल्लई नटराज मंदिरात भगवान शिवाची त्यांच्या निराकार स्वरूपात पूजा केली जाते. चिदंबरम शहराची एक आकर्षक कथा आहे जी शिवाबद्दल भरपूर माहिती देते. असे म्हटले जाते की भगवान शिव एकदा चिदंबरमच्या सदाहरित जंगलातून भटकत होते. त्या जंगलात राहणारे ऋषी जादूवर विश्वास ठेवत होते आणि विधी आणि मंत्रांद्वारे परमेश्वरावर नियंत्रण ठेवू शकत होते. ऋषी आणि त्यांच्या पत्नी भगवान शिवाच्या सौंदर्याने मोहित झाले. महिलांचे आकर्षण पाहून ऋषी संतप्त झाले आणि त्यांनी सर्पांना आवाहन केले. भगवान शिवाने सर्व सर्प उचलले आणि त्यांना त्यांच्या केसांमध्ये, गळ्यात आणि कमरेमध्ये अलंकार म्हणून घातले. हे पाहून ऋषी आणखीनच संतापले आणि त्यांनी वाघाला बोलावले, ज्याची कातडी भगवानांनी त्यांच्या कंबरेभोवती गुंडाळली. ऋषींचा क्रोध अमर्याद होता. त्यांनी भगवान शिवावर हल्ला करण्यासाठी एक क्रूर हत्ती पाठवला, परंतु भगवानांनी त्या हत्तीलाही राख केले. शेवटी, ऋषींनी मुयलकनला बोलावले, जो सर्व प्राण्यांच्या अहंकाराचे आणि अज्ञानाचे प्रतीक आहे. भगवान शिवाने राक्षसाला आपल्या पायाखाली चिरडले आणि आनंद तांडव केला, त्याचे खरे रूप प्रकट केले. आजही, चिदंबरममधील नटराजाची मूर्ती त्यांना आनंद तांडव करत असल्याचे दर्शवते.

असे म्हटले जाते की, नटराजाव्यतिरिक्त, चिदंबरम रहस्य किंवा सर्वात मोठे रहस्य देखील या मंदिरात उद्भवले आहे. चिदंबरम रहस्य मंदिराच्या आतील गर्भगृहातील रिकाम्या जागेचे अनावरण करणारा पुजारी दर्शवितो. अज्ञानाचा पडदा उठल्यावर ते सच्चिदानंदाच्या अनुभूतीचे प्रतीक आहे. चिदंबरम रहस्य त्या क्षणाचे प्रतीक आहे जेव्हा आपण पूर्ण शरणागतीच्या स्थितीत असतो, जेव्हा आपण देवाला आपले अज्ञान दूर करण्यास आणि हस्तक्षेप करण्यास परवानगी देतो. जेव्हा आपण आपल्यामध्ये देवाची उपस्थिती अनुभवतो, तेव्हा त्या क्षणी आपल्याला आनंद मिळतो.

सर्व आध्यात्मिक साधनांचे ध्येय आनंद प्राप्त करणे आहे. या मार्गाचा एकमेव उद्देश तुम्हाला आठवण करून देणे आहे की तुम्ही शुद्ध आणि रिक्त आहात. थिल्लई नटराज त्या अंतिम दिव्यत्व प्राप्त करण्यासाठी या मार्गावर असलेल्या सर्व आध्यात्मिक साधकांच्या शोधाचे प्रतीक आहे. थिल्लई नटराज हे सर्व साधकांचे अंतिम ध्येय एकच आहे या विधानाचे प्रतीक आहे.
थिल्लई नटराज मंदिराबद्दल ५ मनोरंजक तथ्ये
हे भारतातील पाचवे सर्वात मोठे मंदिर आहे, जे ४० एकरांवर पसरलेले आहे. ते चिदंबरम शहराच्या मध्यभागी आहे.
चिदंबरम हा शब्द दोन शब्दांपासून बनलेला आहे: "चित" (मन) आणि "अंबर." "चित" म्हणजे चेतना आणि "अंबर" म्हणजे आकाश, म्हणून चिदंबरम म्हणजे "चेतनेचे आकाश," जे मानवी जीवनाचे अंतिम ध्येय आहे.
पंच भूत स्थळांमधील हे एकमेव मंदिर आहे जिथे भगवान शिव यांचे चित्रण लिंगाऐवजी मानवी आकृतीने केले आहे. मंदिरात भगवान शिव यांची पूजा स्फटिकापासून बनवलेल्या आणि निराकार स्वरूपात लिंगाच्या स्वरूपात केली जाते.
चोल राजा पराटक याने मंदिराच्या गोपुरमच्या छतावर सोनेरी रंग चढवला आहे.
आख्यायिका अशी आहे की हे मंदिर संपूर्ण विश्वाच्या कमळाच्या हृदयात - विराट हृदय पद्म स्थळम - कमळासारखे आहे.