Vishnupada Temple Gaya Bihar पितृपक्ष काळात पिंडदान व श्राद्धासाठी महत्त्वाचे एक तीर्थस्थळ

बिहारमधील एक प्राचीन आणि पवित्र शहर गया, 'मोक्षाचे शहर' म्हणूनही ओळखले जाते. पितृपक्षात येथे पिंड दान आणि श्राद्ध विधी करण्याचे विशेष महत्त्व आहे. गया हे एका शक्तिशाली राक्षसाच्या नावावरून नाव देण्यात आले, ज्याची कथा पुराण आणि शास्त्रांमध्ये वर्णन केलेली आहे. गया हे पूर्वजांसाठी सर्वात पवित्र स्थान का मानले जाते.

विष्णुपद मंदिर
विष्णुपाद मंदिर हे बिहारमधील गया येथे फाल्गु नदीच्या काठावर असलेले भगवान विष्णूच्या पावलांच्या ठशांना समर्पित एक प्राचीन आणि पवित्र हिंदू मंदिर आहे. हे मंदिर गयासुर राक्षसाला जमिनीत गाडून विष्णूच्या पावलांचे ठसे कोरल्याच्या आख्यायिकेशी संबंधित आहे. सध्याचे मंदिर १८ व्या शतकात मराठा राणी अहिल्याबाई होळकर यांनी बांधले होते. पितृपक्षाच्या काळात पिंडदान आणि श्राद्धासाठी हे एक महत्त्वाचे तीर्थस्थळ आहे, जिथे लाखो भाविक त्यांच्या पूर्वजांच्या आत्म्याच्या शांतीसाठी प्रार्थना करतात.

मंदिराची मुख्य वैशिष्ट्ये-
मंदिरात सुमारे ४० सेमी लांब विष्णूच्या पावलांचे ठसे आहे, ज्याला धर्मशिला म्हणतात. हे पावलांचे ठसे लाल चंदनाने सजवलेले आहे आणि त्यावर शंख, चक्र आणि गदा यांचे प्रतीक कोरलेले आहे. तसेच मंदिराच्या गर्भगृहात असलेल्या चांदीच्या अष्टकोनी टाक्यात भगवान विष्णूच्या पावलांचे ठसे ठेवले आहे. तसेच मंदिराचा वरचा भाग ५० किलो सोन्याचा कलश आणि ध्वजाने सजवलेला आहे.

धार्मिक महत्त्व-
हे मंदिर पूर्वजांचे पिंडदान आणि श्राद्ध करण्यासाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यामुळे त्यांना मोक्ष मिळण्यास मदत होते. तसेच गया आणि विष्णुपाद मंदिराचा उल्लेख रामायण आणि महाभारतातही आढळतो. हे मंदिर त्याच्या भक्ती, पुरातत्व आणि आध्यात्मिक शांतीसाठी ओळखले जाते. श्राद्ध पक्षाच्या वेळी, मंदिरात भाविकांची मोठी गर्दी असते.
पौराणिक कथा-
पुराणानुसार, गयासुर हा अत्यंत तपस्वी आणि धार्मिक स्वभावाचा राक्षस होता. त्याने आपल्या कठोर तपश्चर्येने भगवान विष्णूंना प्रसन्न केले होते. भगवान विष्णू प्रकट झाले आणि त्यांना वर मागण्यास सांगितले. गयासुरने एक अद्वितीय वर मागितला: "जो कोणी माझ्या शरीराला स्पर्श करेल त्याला थेट स्वर्ग मिळेल." त्याच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन भगवान विष्णूने त्याला हे वरदान दिले. या वरदानामुळे, सर्व प्राणी, मग ते पुण्यवान असोत किंवा पापी, गयासुराच्या स्पर्शाने थेट स्वर्गात जाऊ लागले. यमलोक रिकामा होऊ लागला आणि जगात पाप आणि पुण्य यांचे संतुलन बिघडू लागले. काळजीत पडून सर्व देवदेवता ब्रह्माजींकडे गेले. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी ब्रह्माजी गयासुरकडे गेले आणि त्यांना यज्ञासाठी त्यांचे पवित्र शरीर दान करण्यास सांगितले. गयासुरने कोणताही संकोच न करता यज्ञासाठी आपले शरीर दिले. ब्रह्माजींनी गयासुराच्या शरीरावर धर्मशिला ठेवून यज्ञाची सुरुवात केली, परंतु गयासुराचे शरीर इतके शुद्ध आणि सद्गुणी होते की ते हलत राहिले. गयासुराच्या शरीराला स्थिर करण्यासाठी, भगवान विष्णू स्वतः गधाधरच्या रूपात तेथे यावे लागले. त्यांनी त्यांचा उजवा पाय गयासुराच्या शरीरावर ठेवला, ज्यामुळे गयासुराचे शरीर स्थिर झाले. या दरम्यान, गयासुरने भगवान विष्णूंना प्रार्थना केली की त्यांनी ज्या ठिकाणी आपले प्राण दिले ते खडकात रूपांतरित व्हावे आणि ते स्वतः नेहमीच त्यात उपस्थित राहावे. गयासुरने असेही वरदान मागितले की भगवान विष्णूचे पवित्र पाऊलखुणा नेहमीच त्या खडकावर राहावेत आणि हे तीर्थक्षेत्र त्यांच्या नावाने ओळखले जावे.
भगवान विष्णूने गयासुराची प्रार्थना स्वीकारली. गया येथील विष्णुपद मंदिरात अजूनही भगवान विष्णूच्या पावलांचे ठसे आहे आणि भक्त त्यांना नमन करतात. या कारणास्तव गया जीला "गदाधर क्षेत्र" असेही म्हणतात.