राजा राममोहनराय जयंती 2023 : पश्चिम बंगालमधील हुगळी जिल्ह्यातील राधानगर गावात २२ मे १७७२ रोजी जन्मलेल्या राजा राममोहन रॉय यांचे प्राथमिक शिक्षण गावातच झाले. त्यांचे वडील रामकांता राय हे वैष्णव होते. त्यांना उच्च शिक्षणासाठी पाटण्याला पाठवण्यात आले. कुशाग्र बुद्धिमत्तेने संपन्न असलेले राममोहन रॉय वयाच्या 15 व्या वर्षी बंगाली, फारसी, अरबी आणि संस्कृत भाषा शिकली.
राजा राममोहन रॉय मूर्तीपूजा आणि सनातनी हिंदू परंपरांच्या विरोधात होते. ते सर्व प्रकारच्या सामाजिक कट्टरता आणि अंधश्रद्धेच्याही विरोधात होते, परंतु त्यांचे वडील सनातनी हिंदू ब्राह्मण होते. यामुळे पिता-पुत्रांमध्ये मतभेद निर्माण झाले आणि राजा राम मोहन रॉय घर सोडून गेले. घरी परतण्यापूर्वी त्याने बराच प्रवास केला. ते परतल्यानंतर त्याच्या कुटुंबाने त्यांच्यात काही बदल होईल या आशेने त्याचे लग्न लावून दिले, पण त्याचा देखील त्यांच्यावर कोणताही परिणाम झाला नाही.
ते वाराणसीला गेले आणि तेथे त्यांनी वेद, उपनिषदे आणि हिंदू तत्त्वज्ञान यांचा सखोल अभ्यास केला. 1803 मध्ये त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले आणि ते मुर्शिदाबादला परतले. राजा राम मोहन रॉय यांनी ईस्ट इंडिया कंपनीच्या महसूल विभागात नोकरी सुरू केली. त्यांनी जॉन डिग्बीचा सहाय्यक म्हणून काम केले. तिथे त्यांचा पाश्चात्य संस्कृती आणि साहित्याशी संबंध आला. त्यांनी जैन विद्वानांकडून जैन धर्माचे शिक्षण घेतले आणि मुस्लिम विद्वानांच्या मदतीने सूफी धर्म शिकले.
सतीप्रथा, बालविवाह यांसारख्या समाजातील कुप्रथांविरुद्ध त्यांनी उघडपणे लढा दिला. सती प्रथेला वेदांमध्ये स्थान नव्हते, म्हणून गव्हर्नर जनरल लॉर्ड विल्यम बेंटिक यांच्या मदतीने त्यांनी सती प्रथेविरुद्ध कायदा बनवला. त्यांनी फिरून लोकांनासती प्रथेच्या विरोधात जागृत केले. लोकांच्या विचारात बदल घडवून आणण्यासाठी त्यांनी अथक परिश्रम घेतले.
त्यांनी 1814 मध्ये आत्मीय सभा स्थापन करून समाजात सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणा घडवून आणण्याचा प्रयत्न केला. त्यांनी महिलांचे पुनर्विवाह, मालमत्तेतील अधिकार यासह महिलांच्या हक्कांसाठी प्रचार केला. सती आणि बहुपत्नी प्रथेला त्यांचा विरोध होता.
त्या काळात बरेच मागासलेपण होते आणि संस्कृतीच्या नावाखाली लोक आपल्या मुळांकडे बघत होते , तर राजा राम मोहन रॉय यांच्यावर युरोपातील पुरोगामी आणि आधुनिक विचारांचा प्रभाव होता. हे समजून त्यांनी आणि मूळ धरून वेदांताला नवा अर्थ देण्याचा प्रयत्न केला.
राजा राम मोहन रॉय यांनी शिक्षणाला विशेषत: स्त्री शिक्षणाचे समर्थन केले. इंग्रजी, विज्ञान, पाश्चिमात्य वैद्यक आणि तंत्रज्ञानाच्या अभ्यासावर त्यांनी भर दिला. पारंपारिक शिक्षण पद्धतीपेक्षा इंग्रजी शिक्षण चांगले आहे, अशी त्यांची धारणा होती. त्यांनी 1822मध्ये इंग्रजी शिक्षणावर आधारित शाळा स्थापन केली.
राजा राम मोहन रॉय हे आधुनिक भारताचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जातात. राजा राम मोहन रॉय हे महान विद्वान आणि स्वतंत्र विचारवंत होते. मुघल शासकांनी त्यांना 'राजा' ही उपाधी दिली. ते ब्रह्म समाजाचे संस्थापक होते, जी भारतातील एक समाजवादी चळवळही होती.
थोर समाजसुधारक राजा राम मोहन रॉय, ज्यांना आधुनिक भारताचे निर्माते म्हटले जाते, त्यांनी सती प्रथा तर संपवलीच पण लोकांची विचार करण्याची आणि समजण्याची पद्धतही बदलली. नोव्हेंबर 1830 मध्ये राजा राम मोहन रॉय यांनी ब्रिटनला भेट दिली. 27 सप्टेंबर 1833 रोजी ब्रिस्टलजवळील स्टाप्लेटनयेथे त्यांचा मृत्यू झाला.
Edited by - Priya Dixit
