शिक्षण क्षेत्र हे एक क्षेत्र आहे जे सतत वाढत आहे. याचे महत्त्वाचे कारण म्हणजे आपल्या सर्वांच्या जीवनात शिक्षणाचे खूप महत्त्व आहे. शिकवण्याची नोकरी हे उत्तम करिअर आहे. या क्षेत्रात शिकत असताना देशासाठी आणि समाजासाठी खूप काही करण्याची संधी मिळते. जर प्राथमिक शाळांमध्ये शिकवले जात असेल तर ते सर्वात महत्वाचे आहे. याचे कारण असे की, जर एखाद्याचे मूलभूत शिक्षण चांगले असेल तर तो जीवनातील प्रत्येक क्षेत्रात चांगली कामगिरी करू शकतो.
प्राथमिक शिक्षणादरम्यान आपण जे काही शिकतो ते आपली मूलभूत तयारी बनवते. आपले व्यक्तिमत्वही याच काळात घडते. त्यामुळे प्राथमिक शिक्षणादरम्यान मुलांना चांगले शिक्षक मिळणे अत्यंत गरजेचे आहे. साधारणपणे शाळा स्तरावर इयत्ता 1 ते 5 पर्यंत मुलांना शिकवणाऱ्या शिक्षकांना प्राथमिक शिक्षक म्हणतात. प्राथमिक शिक्षकाला मूलभूत शिक्षक असेही म्हणतात.
आपल्या समाजात शिक्षकी पेशाला खूप पसंती दिली जाते. यामध्ये मानधनासोबत पगारही चांगला मिळतो. अनेक विद्यार्थ्यांचे शिक्षक होण्याचे स्वप्न असते. 2022 पर्यंत आपल्या देशात 14.89 लाख शाळा होत्या. यापैकी 12.18 कोटी मुले प्राथमिक शाळांमध्ये शिकतात. देशभरात 42.9 लाख शिक्षक प्राथमिक वर्गात शिकवतात.
आमच्याकडून प्रशिक्षित प्राथमिक शिक्षक अनेक आखाती देशांतील आंतरराष्ट्रीय शाळांमध्ये शिकवतात. कॅनडा, अमेरिका आणि यूके सारख्या देशांमध्येही मोठ्या संख्येने भारतीय प्राथमिक शिक्षक कार्यरत आहेत. चला तर मग आज जाणून घेऊया प्राथमिक शिक्षक कसे व्हायचे. यासाठी कोणता कोर्स करावा लागेल आणि कोणत्या प्रकारची पात्रता आवश्यक आहे.
कसे सुरू करावे
प्राथमिक शाळेतील शिक्षक होण्यासाठी 12वी नंतर बी.एल.एड किंवा डिप्लोमा इन प्रायमरी एज्युकेशन किंवा बेसिक टीचर्स ट्रेनिंग असणे अनिवार्य आहे. तथापि, अनेक खाजगी शाळांमध्ये, पदवीसह बी.एल.एड अभ्यासक्रम यासाठी पात्र मानला जातो. अशा अभ्यासक्रमांमध्ये राज्य सरकारांनी वेळोवेळी जारी केलेल्या प्रवेश प्रक्रियेनुसारच प्रवेश मिळतो.
या दरम्यान, तुम्हाला बालविकास, बाल मानसशास्त्र, बाल शिकण्याची प्रक्रिया, शिक्षणाची तत्त्वे, भारतीय समाज, प्राथमिक शिक्षण, प्राथमिक शिक्षणाचे नवोपक्रम, भाषेचा विकास, वाचन, लेखन क्षमता, आणि गणित, विज्ञान इत्यादी विषय शिकवले जातात. इंटर्नशिप आणि प्रॅक्टिकल देखील आहेत.
त्यानंतर या दिवसांत शिक्षकांनाही नोकरीसाठी पात्रता परीक्षा उत्तीर्ण करावी लागते. दरवर्षी, अनेक राज्यांच्या सरकार आणि केंद्र सरकारद्वारे शिक्षक पात्रता चाचणी आयोजित केली जाते. केंद्रीय किंवा राज्यस्तरीय शिक्षक पात्रता परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर, तुम्ही कोणत्याही राज्यात प्राथमिक शिक्षक म्हणून निवड होण्यास पात्र ठरता.
त्याचप्रमाणे, केंद्रीय शिक्षक पात्रता परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर, तुम्ही देशभरात कुठेही शालेय शिक्षक म्हणून काम करण्यास पात्र ठरता. एकूणच बारावीनंतर प्राथमिक शिक्षक होण्याचा मार्ग खुला होतो. यासोबतच प्राथमिक शिक्षणाचा डिप्लोमा सोबत 12वी किंवा पदवी उत्तीर्ण आणि टीईटी आणि सीटीईटी सारख्या पात्रता परीक्षा उत्तीर्ण होणे देखील प्राथमिक शाळेतील शिक्षक होण्यासाठी अनिवार्य आहे.
कामे
कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत, शिक्षकांना शिकवण्याचे सर्वात महत्त्वाचे काम असते. हीच गोष्ट प्राथमिक शाळांमध्येही लागू होते. इयत्ता पहिली ते चौथी किंवा पाचवीपर्यंतच्या मुलांना मूलभूत भाषा कौशल्ये, लेखनाची गुंतागुंत, गणित, विज्ञान इ. यासोबतच विद्यार्थ्यांमध्ये शिकण्याची आवड निर्माण करण्याचे महत्त्वाचे कामही प्राथमिक शिक्षकांना करावे लागते.
आपल्या शाळेत मुलांना वेगवेगळे विषय शिकवण्याबरोबरच एक प्राथमिक शाळेतील शिक्षक त्यांना जीवन कौशल्ये देखील शिकवतात. किंबहुना या स्तरावर मुलांनाही जीवनाचे मूलभूत धडे शिकावे लागतात. उदाहरणार्थ, संवाद कसा साधावा, ड्रेस सेन्स, लोकांशी वागणूक, मित्र आणि वर्गमित्रांशी संवाद, संघभावना इत्यादी सर्व गोष्टी प्राथमिक शिक्षक मुलांना शिकवतात.
या वयात, मुले जगाचा शोध घेत आहेत आणि शिकत आहेत, म्हणून त्यांचे भविष्यातील वर्तन त्यांचे प्राथमिक शिक्षक त्यांना काय शिकवतात यावर अवलंबून असते. ते या वयात सर्व हावभाव आणि सामाजिक वर्तनाच्या छोट्या-मोठ्या गोष्टी शिकतात. त्यामुळे प्राथमिक शिक्षक सरकारी असो की खासगी शाळांमध्ये, मूलभूत शिकवण्यासोबतच ते मुलांना नैतिकता आणि वागणूकही शिकवतात.
मुलांना शिकवणे हे खूप अवघड पण आश्चर्यकारक काम आहे. मुलं ही फक्त एका कोऱ्या पानासारखी असतात, शिक्षक म्हणून तुम्ही त्यांना जे शिकवाल ते ते शिकतील. म्हणून, मुलांना शिकवण्यासाठी खूप संयम आवश्यक आहे.
पगार
आजकाल प्राथमिक शाळेतील शिक्षकांचा पगार चांगलाच आहे. सरकारी शाळांमध्ये कंत्राटी पद्धतीने पंधरा ते वीस हजार रुपये वेतन मिळते, तर खासगी शाळांमध्ये नियमित पगार मिळतो. मात्र, सरकारी शाळांमध्ये तुमची नियमित नियुक्ती झाल्यास तुम्हाला दरमहा 35 ते 50 हजार रुपये मिळू शकतात.
त्याचप्रमाणे, जर तुम्हाला एखादी चांगली खाजगी शाळा मिळाली तर तुम्हाला तेथेही 30,000 रुपये मासिक पगार मिळू शकतो. खाजगी शाळांमध्ये अनुभवानुसार तुमचा पगारही वाढतो. तुमचा तिथला प्रदीर्घ अनुभव असेल तर तुम्हाला शाळेशी संबंधित प्रशासकीय कामेही दिली जाऊ शकतात. अध्यापन व्यतिरिक्त, इतर स्कोप देखील तुमच्यासाठी तेथे खुले आहेत.
खाजगी आणि सरकारी क्षेत्रात नोकऱ्या
प्राथमिक अध्यापन क्षेत्रात अनेक नोकऱ्या आहेत. दररोज कुठलेही स्थानिक वर्तमानपत्र पाहिल्यास शाळांच्या प्राथमिक शिक्षकांची गरज असलेल्या शाळांच्या अनेक जाहिराती दिसतील. आजकाल, प्राथमिक शिक्षकांच्या नोकऱ्या खाजगी आणि सरकारी दोन्ही शाळांमध्ये येत राहतात. खाजगी शाळांमध्ये नेहमीच संधी असतात. राज्य सरकारे त्यांच्या निवड मंडळामार्फत शिक्षकांची भरती करतात. याशिवाय केंद्रीय विद्यालय आणि सरकारी निवासी शाळांची स्वतःची विशिष्ट भरती प्रक्रिया आहे.
खासगी शाळांमधील भरतीचा प्रश्न आहे, तर या शाळाही वेगवेगळ्या प्रकारच्या आहेत आणि त्यातील प्राथमिक शिक्षकांची भरतीही पूर्णपणे वेगळ्या पद्धतीने केली जाते. चांगल्या खाजगी शाळांमध्ये विषय शिक्षकांव्यतिरिक्त प्राथमिक स्तरावर उपक्रम शिक्षक किंवा प्रशिक्षकांच्या नोकऱ्याही उपलब्ध आहेत.
या शाळांमधील प्राथमिक विभागांसाठी परदेशी भाषा तज्ज्ञांचीही नियुक्ती केली जाते. देशात अनेक उत्तम खाजगी निवासी शाळा आहेत, ज्या चांगल्या प्राथमिक शिक्षकांना नोकऱ्या देतात. या शाळांमध्ये दोघेही शिकवणाऱ्या जोडप्यांना प्राधान्य दिले जाते.
अशा परिस्थितीत, आपण पाहिले तर, एक प्राथमिक शिक्षक असल्याने, आपल्याला खाजगी आणि सरकारी दोन्ही क्षेत्रात काम करण्याच्या चांगल्या संधी आहेत.
भविष्यातील व्याप्ती
प्राथमिक किंवा पायाभूत शिक्षणात अध्यापनाची नोकरी मिळाल्यानंतर भविष्याचा विचार केला तर त्यात भरपूर वाव आहे. जर तुम्ही सरकारी शाळेत शिक्षक म्हणून रुजू झालात तर ठराविक काळानंतर तुम्ही शाळेचे मुख्याध्यापक होऊ शकता. थोडा अधिक अनुभव घेऊन तुम्ही शिक्षक प्रशिक्षक बनून जिल्हास्तरीय संस्थांमध्ये काम करू शकता.
खाजगी शाळांमध्ये प्रवेश घेतल्यानंतर तुमच्या अनुभवानुसार आणि क्षमतेनुसार तुम्हाला शाळा व्यवस्थापनाच्या जबाबदाऱ्याही मिळतात. अनेक वेळा एखाद्याला शाळेचे मुख्याध्यापक किंवा व्यवस्थापक बनवले जाऊ शकते. यामध्ये पगारासह प्रमोशनही मिळते.
सरकारी शालेय प्रणालीमध्ये पदोन्नती देखील उपलब्ध आहेत आणि जर तुम्ही तुमचे शिक्षण वाढवले तर तुम्हाला उच्च श्रेणीतील शिक्षक म्हणून पुढे जाण्याच्या संधी देखील मिळू शकतात. त्यामुळे तुम्हालाही शिकवण्याची आवड असेल आणि या क्षेत्रात काहीतरी वेगळे करायचे असेल तर प्राथमिक शिक्षक बनून तुम्ही मुलांच्या भविष्याची दिशा ठरवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावू शकता.
अस्वीकरण (Disclaimer) : या लेखात दिलेली माहिती आणि उपाय सामान्य सामान्य माहितीवर आधारित आहे. या माहितीची पूर्णता, विश्वासार्हता आणि अचूकता याबाबत वेबदुनिया कोणतीही हमी देत नाही. अधिक माहितीसाठी संबंधित तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
Edited by - Priya Dixit
