What is Whip व्हिप (Whip) चा अर्थ पक्षात शिस्त पाळणे. पक्षाकडून आमदार किंवा खासदारांना व्हीप जारी केला जातो. व्हीप जारी झाल्यानंतर त्याचे उल्लंघन केल्यास आमदार किंवा खासदाराचे सदस्यत्व धोक्यात येऊ शकते. व्हीप जारी झाल्यानंतर सदस्यांनी त्याचे पालन करणे बंधनकारक होते.
सोप्या शब्दात जेव्हा सदनात फ्लोर टेस्टची परिस्थिती उद्भवते तेव्हा पक्ष आपल्या आमदारांना किंवा खासदारांना व्हिप जारी करतो. व्हीप जारी करण्याचा उद्देश आमदार किंवा खासदारांचे क्रॉस व्होटिंग रोखणे हा आहे. व्हिप जारी करण्याचा उद्देश सदस्यांना एकत्र करणे हा आहे.
व्हीप कोण जारी करतो?
व्हिप जारी करण्याचा अधिकार कोणत्याही राजकीय पक्षाच्या अधिकाऱ्याकडे असतो, ज्याला मुख्य सचेतक किंवा चीफ व्हिप अधिकारी म्हणतात. पक्षात शिस्त पाळणे हे चीफ व्हीपचे काम असते. पक्षाच्या नेत्याला त्याच्या वैयक्तिक विचारसरणीपेक्षा पक्षाचे नियम किंवा विचारसरणी पाळण्याच्या सूचना देण्याचा अधिकार मुख्य व्हीपला आहे.
व्हिपचे किती प्रकार आहेत?
व्हिप तीन प्रकाराचे असतात, ज्याला पक्षाचे मुख्य सचेतक जारी करतात. हा एक प्रकारचा लेखी आदेश आहे, ज्याचे पालन करणे पक्षाच्या सर्व सदस्यांचे कर्तव्य आहे.
वन लाईन व्हीप - एक ओळीचा व्हीप म्हणजे तुमच्या पक्षाच्या सदस्यांना मत देण्यासाठी सूचित करणे. एका ओळीच्या व्हिपमध्ये, सदस्यांना त्याचे पालन करण्याचा किंवा न करण्याचा अधिकार आहे.
टू लाईन व्हीप - दोन ओळींच्या व्हिप अंतर्गत सदस्यांना मतदानाच्या वेळी सभागृहात उपस्थित राहण्याची सूचना दिली जाते. सदस्यांनी त्याचे पालन करणे बंधनकारक आहे.
थ्री लाईन व्हीप - तीन ओळींचा व्हीप सर्वात कठीण आहे. हा सर्वात महत्वाचा व्हीप मानला जातो. तीन ओळींचा व्हीप केवळ गंभीर परिस्थितीत जारी केला जातो. याचे पालन न केल्यास सभासदांवर पक्षांतर विरोधी कायदा लागू होऊन त्यांचे सदस्यत्व गमावले जाऊ शकते.
व्हीपचे पालन न केल्यास काय होईल?
पक्षाने व्हीप जारी केल्यानंतर सदस्याने व्हीप न पाळल्यास शिस्तभंगाची कारवाई केली जाऊ शकते. दुसरीकडे सभागृहात पक्षाच्या मुख्य व्हीपने व्हीप जारी केला आणि पक्षाचा सदस्य व्हिपच्या विरोधात गेला, तर त्याच्यावर कठोर कारवाई होऊ शकते. अशा स्थितीत सभागृहाचे सदस्यत्वही धोक्यात येऊ शकते.
व्हीची व्याख्या -
भारतात थ्री लाईन व्हीपविरुद्ध बंड केल्याने खासदाराचे सदस्यत्व धोक्यात येऊ शकते. पक्षांतर विरोधी कायदा सभापती/अध्यक्षांना अशा सदस्याला अपात्र ठरवण्याची मुभा देतो. अपवाद म्हणजे जेव्हा एक तृतीयांशपेक्षा जास्त आमदार एखाद्या निर्देशाच्या विरोधात मत देतात, प्रभावीपणे पक्षाचे विभाजन करतात.
आपल्या राजकीय व्यवस्थेत व्हीपचे महत्त्व -
सरकारच्या संसदीय स्वरूपामध्ये, विविध राजकीय पक्षांचे व्हिप हे पक्षांच्या अंतर्गत संघटनेत, विधिमंडळातील एक महत्त्वाचा दुवा असतात. संसद आणि राज्य विधानमंडळांचे कार्यक्षम आणि सुरळीत कामकाज हे व्हिपच्या कार्यालयावर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असते. व्हीप्सला विधिमंडळातील पक्षांचे व्यवस्थापक म्हटले जाऊ शकते.
