सोळा सोमवार व्रत हे भगवान शिवाच्या भक्तीशी निगडीत एक महत्त्वाचे हिंदू व्रत आहे. हे व्रत विशेषतः अविवाहित मुली, विवाहित स्त्रिया आणि भक्त यांच्याद्वारे इच्छापूर्ती, सुख-समृद्धी, आणि उत्तम जीवनसाथी मिळण्यासाठी केले जाते. यामध्ये १६ सोमवार सलग उपवास आणि पूजा केली जाते. खाली सोळा सोमवार व्रताचे नियम आणि प्रक्रिया सविस्तर दिली आहे:
सोळा सोमवार व्रताचे नियम आणि प्रक्रिया
सोळा सोमवार व्रत कधी सुरू करावे? सोळा सोमवार व्रताची सुरुवात सामान्यतः श्रावण महिन्यातील पहिल्या सोमवारपासून केली जाते, कारण श्रावण हा भगवान शिवाला अत्यंत प्रिय महिना मानला जातो. तथापि वर्षातील कोणत्याही सोमवारपासून व्रत सुरू करता येते. व्रत सुरू करण्यापूर्वी सकाळी स्नान करून स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे. शिवमंदिरात किंवा घरी शिवलिंगासमोर बसून व्रताचा संकल्प घ्यावा. संकल्पात आपली इच्छा (उदा., उत्तम जीवनसाथी, आरोग्य, समृद्धी) स्पष्टपणे सांगावी आणि १६ सोमवार पूर्ण करण्याची प्रतिज्ञा करावी.
सोळा सोमवार व्रत नियम
काही भक्त दिवसभर निर्जला राहतात.
या उपवासात, व्रती (उपवास करणारी व्यक्ती) दिवसभर पाणी किंवा कोणताही द्रव पदार्थ घेत नाही.
काही भक्त निराहार राहतात आणि संध्याकाळी फक्त फलाहार (फळे, दूध, दही) घेतात.
जे पूर्ण उपवास करू शकत नाहीत, ते एक वेळ सात्विक भोजन घेऊ शकतात.
तर काही जण फलाहार किंवा पाण्यासोबत खडीसाखर किंवा दशम्या घेतात.
पण कोणत्याही प्रकारात संध्याकाळी एकआसनी पदार्थ सेवन करण्याचा नियम असतो.
लसूण, कांदा, मांसाहार, मद्यपान आणि तामसी आहार पूर्णपणे टाळावा.
उपास सोडताना मीठ खाणे वर्ज्य असते.
उपवासादरम्यान शारीरिक आणि मानसिक शुद्धता राखावी. नकारात्मक विचार, वादविवाद आणि अपशब्द टाळावेत.
सलग १६ सोमवार व्रत करावे. मधे खंड पडू देऊ नये. जर खंड पडला, तर पुन्हा नव्याने संकल्प घेऊन सुरू करावे. स्त्रियांनी मासिक पाळीच्या काळात पूजा टाळावी. उपवास करावा. हा सोमवार मोजणीत घेऊ नये.
व्रतादरम्यान ब्रह्मचर्य पाळावे आणि शारीरिक संबंध टाळावेत.
प्रत्येक सोमवारी शक्य असल्यास गरजूंना अन्न, वस्त्र किंवा पैशाचे दान करावे.
पूजा सकाळी किंवा संध्याकाळी (प्रदोष काळात) करावी.
१६ सोमवार पूर्ण झाल्यावर १७व्या सोमवारी उद्यापन करावे.
मंदिरात किंवा घरी विशेष पूजा आयोजित करावी.
हवन करावे, ज्यामध्ये "ॐ नमः शिवाय" मंत्राने १०८ आहुती द्याव्यात.
ब्राह्मणांना भोजन, दान (वस्त्र, अन्न, दक्षिणा) द्यावे.
१६ जोडप्यांसाठी रुचकर आणि सात्विक भोजनाची व्यवस्था करावी.
भोजनानंतर प्रत्येक जोडप्याला वस्त्र आणि दक्षिणा द्या.
कथा वाचून किंवा ऐकून पूजा पूर्ण करावी आणि प्रसाद वाटावा.
उद्यापनानंतर उपवास सोडावा आणि सात्विक भोजन घ्यावे.
व्रतादरम्यान कोणत्याही प्रकारे नियमभंग टाळावा.
जर आरोग्याच्या समस्या असतील, तर आंशिक उपवास किंवा फलाहार घ्यावा.
पूजा आणि मंत्रजप श्रद्धेने आणि एकाग्रतेने करावे.
पूजेची प्रक्रिया
साहित्य: शिवलिंग, बेलपत्र, दूध, दही, तूप, मध, साखर, पाणी, चंदन, अक्षता, फुले, धूप, दिवा, कापूर, फळे, आणि नैवेद्य (सात्विक मिठाई किंवा खीर).
पूजा विधी: सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे.
शिवलिंगाला पंचामृताने (दूध, दही, तूप, मध, साखर मिश्रित) स्नान घालावे.
स्वच्छ पाण्याने अभिषेक करावा आणि बेलपत्र, फुले अर्पण करावी.
चंदनाचा टिळा लावावा आणि धूप-दिवा दाखवावा.
"ॐ नमः शिवाय" हा मंत्र कमीत कमी १०८ वेळा जपावा.
इच्छेनुसार "महामृत्युंजय मंत्र" किंवा "शिव तांडव स्तोत्र" पाठ करू शकता.
सोळा सोमवार व्रताची कथा वाचावी किंवा ऐकावी.
पूजेच्या शेवटी शिवाची आरती करावी.
महादेवाला खीर, फळे किंवा सात्विक मिठाई अर्पण करावी आणि प्रसाद म्हणून सर्वांना वाटावी.
उद्यापनाच्या दिवशी प्रसादासाठी पाच किलो कणकेचा चूरमा लागतो.
पूजेच्या साहित्यात स्वच्छ पाण्याने भरलेला तांब्या आणि अबीर, गुलाल, शेंदूर, हळद, कुंकू, फुले, चंदनाचे गंध, अक्षता, धूप, दीप, कापूर, सुपारी, देठाची खायची पाने, फळ, १०८ किंवा १००८ बेलाची पाने व नैवेद्य या सोळा वस्तू असतात.
चूरम्याचे तीन भाग करून एक भाग देवापुढे ठेवावा, दुसरा देवळातल्या ब्राह्मणांना वाटावा किंवा गाईला चारावा व तिसरा भाग घरी आणावा.
उद्यापनाची पूजा केल्यावर मागील १६ सोमवारांप्रमाणे सोळा सोमवार कथा व सोळा सोमवार माहात्म्य वाचतात.
शिवस्तुती म्हणून आरती करतात.
चूरम्याचा प्रसाद सर्वांना वाटून स्वतः खातात.
कुटुंबातले सर्वजण पंचपक्वान्नाचे भोजन करतात.
