हरिपाठ
श्री ज्ञानेश्वर महाराज
--
१ --देवाचिये द्वारी उभा क्षणभरी ।तेणे मुक्ती चारी साधियेल्या ॥ १ ॥हरि मुखे म्हणा हरि मुखे म्हणा ।पुण्याची गणना कोण करी ॥ २ ॥असोनि संसारी जिव्हे वेगु करी ।वेदशास्त्र उभारी बाह्य सदा ॥ ३ ॥ज्ञानदेव म्हणे व्यासाचिये खुणे ।द्वारकेचा राणा पांडवा घरी ॥ ४ ॥--
२ --चहू वेदी जाण साही(षट्‍)शास्त्री कारण ।अठराही पुराणे हरिसी गाती ॥ १ ॥मंथुनी नवनीता तैसे घे अनंता ।वाया व्यर्थ कथा सांडी मार्ग ॥ २ ॥एक हरि आत्मा जीवशिवसमा ।वाया तू दुर्गमा न घाली मन ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा पाठ हरि हा वैकुंठ ।भरला घनदाट हरि दिसे ॥ ४ ॥--
३ --त्रिगुण असार निर्गुण हे सार ।सारासार विचार हरिपाठ ॥ १ ॥सगुण निर्गुण गुणाचे अगुण ।हरिविण मन व्यर्थ जाय ॥ २ ॥अव्यक्‍त निराकार नाही ज्या आकार ।जेथुनि चराचर हरिसी भजे ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा ध्यानी रामकृष्ण मनी ।अनंत जन्मानी पुण्य होय ॥ ४ ॥--
४ --भावेविण भक्‍ति भक्‍तिविण मुक्‍ति ।बळेविण शक्‍ति बोलू नये ॥ १ ॥कैसेनि दैवत प्रसन्न त्वरीत ।उगा राहे निवांत शिणसी वाया ॥ २ ॥सायासे करिसी प्रपंच दिननिशी ।हरिसी न भजसी कोण्या गुणे ॥ ३ ॥ज्ञानदेव म्हणे हरिजप करणे ।तुटेल धरणे प्रपंचाचे ॥ ४ ॥--
५ --योगयागविधी येणे नोहे सिद्धी ।वायाची उपाधी दंभ धर्म ॥ १ ॥भावेविण देव न कळे नि:संदेह ।गुरुविण अनुभव कैसा कळे ॥ २ ॥तपेविण दैवत दिधल्याविण प्राप्त ।गुजेविण हित कोण सांगे ॥ ३ ॥ज्ञानदेव सांगे दृष्टांताची मात ।साधूचे संगती तरणोपाय ॥ ४ ॥--
६ --साधुबोध झाला नुरोनिया ठेला ।ठायीच मुराला अनुभवे ॥ १ ॥कापुराची वाती उजळली ज्योति ।ठायीच समाप्ती झाली जैसी ॥ २ ॥मोक्षरेखे आला भाग्ये विनटला ।साधूंचा अंकिला हरिभक्‍त ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा गोडी संगती सज्जनी ।हरि दिसे जनी वनी आत्मतत्त्वी ॥ ४ ॥--
७ --पर्वताप्रमाणे पातक करणे ।वज्रलेप होणे अभक्‍तांसी ॥ १ ॥नाही ज्यासी भक्‍ति ते पतित अभक्‍त ।हरिसी न भजत दैवहत ॥ २ ॥अनंत वाचाळ बरळती बरळ ।त्या कैसा दयाळ पावेल हरि ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा प्रमाण आत्मा हा निधान ।सर्वाघटी पुर्ण एक नांदे ॥ ४ ॥--
८ --संतांचे संगती मनोमार्ग गती ।आकळावा श्रीपती येणे पंथे ॥ १ ॥रामकृष्ण वाचा भाव हा जीवाचा ।आत्मा जो शिवाचा रामजप ॥ २ ॥एकतत्त्व नाम साधिती साधन ।द्वैताचे बंधन न बाधिजे ॥ ३ ॥नामामृत गोडी वैष्णवा लाधली ।योगिया साधली जीवनकळा ॥ ४ ॥सत्वर उच्चार प्रल्हादी बिंबला ।उद्धवा लाधला कृष्ण दाता ॥ ५ ॥ज्ञानदेव म्हणे नाम हे सुलभ ।सर्वत्र दुर्लभ विरळा जाणे ॥ ६ ॥--
९ --विष्णुविण जप व्यर्थ त्याचे ज्ञान ।रामकृष्णी मन नाही ज्याचे ॥ १ ॥उपजोनि करंटा नेणे अद्वैत वाटा ।रामकृष्णी पैठा कैसेनि होय ॥ २ ॥द्वैताची झाडणी गुरुविण ज्ञान ।तया कैसे कीर्तन घडे नामी ॥ ३ ॥ज्ञानदेव म्हणे सगुण हे ध्यान ।नामपाठे मौन प्रपंचाचे ॥ ४ ॥
--
१० --त्रिवेणी संगमी नाना तीर्थे भ्रमी ।चित्त नाही नामी तरी ते व्यर्थ ॥ १ ॥नामासी विन्मुख तो नर पापीया ।हरिविण धावया न पावे कोणी ॥ २ ॥पुराणप्रसिद्ध बोलिले वाल्मिक ।नामे तिन्ही लोक उद्धरती ॥ ३ ॥ज्ञानदेव म्हणे नाम जपा हरिचे ।परंपरा त्याचे कुळ शुद्ध ॥ ४ ॥--
११ --हरिउच्चारणी अनंत पापराशी ।जातील लयासी क्षणमात्रे ॥ १ ॥तृण अग्निमेळे समरस झाले ।तैसे नामे केले जपता हरि ॥ २ ॥हरिउच्चारण मंत्र हा अगाध ।पळे भूतबाधा भेणे याचे ॥ ३ ॥ज्ञानदेव म्हणे हरि माझा समर्थ ।न करवे अर्थ उपनिषदा ॥ ४ ॥--
१२ --तीर्थ व्रत नेम भावेविण सिद्धी ।वायाची उपाधी करिसी जना ॥ १ ॥भावबळे आकळे एरव्ही नाकळे ।करतळी आवळे जैसा हरि ॥ २ ॥पारियाचा रवा घेता भूमीवरी ।यत्‍न परोपरी साधन तैसे ॥ ३ ॥ज्ञानदेव म्हणे निवृत्ती निर्गुण ।दिधले संपूर्ण माझे हाती ॥ ४ ॥--
१३ --समाधी हरिची समसुखेविण ।न साधेल जाण द्वैतबुद्धी ॥ १ ॥बुद्धीचे वैभव अन्य नाही दुजे ।एका केशवराजे सकळ सिद्धी ॥ २ ॥ऋद्धी सिद्धी निधी अवघीच उपाधी ।जव त्या परमानंदी मन नाही ॥ ३ ॥ज्ञानदेवी रम्य रमले समाधान ।हरिचे चिंतन सर्वकाळ ॥ ४ ॥--
१४ --नित्य सत्यामित हरिपाठ ज्यासी ।कळिकाळी त्यासी न पाहे दृष्टी ॥ १ ॥रामकृष्ण उच्चार अनंतराशी तप ।पापाचे कळप पळती पुढे ॥ २ ॥हरि हरि हरि मंत्र हा शिवाचा ।म्हणती जे वाचा तया मोक्ष ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा पाठ नारायण नाम ।पाविजे उत्तम निजस्थान ॥ ४ ॥--
१५ --एक नाम हरि द्वैत नाम दुरी ।अद्वैत कुसरी विरळा जाणे ॥ १ ॥समबुद्धी घेता समान श्रीहरि ।शमदमा वरी हरि झाला ॥ २ ॥सर्वाघटी राम देहादेही एक ।सूर्यप्रकाशक सहस्त्ररश्मी ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा चित्ती हरिपाठ नेमा ।मागिलिया जन्मा मुक्‍त झालो ॥ ४ ॥--
१६ --हरिनाम जपे तो नर दुर्लभ ।वाचेसी सुलभ रामकृष्ण ॥ १ ॥रामकृष्ण नामी उन्मनी साधिली ।तयासी लाधली सकळ सिद्धी ॥ २ ॥सिद्धी बुद्धी धर्म हरिपाठी आले ।प्रपंची निवाले साधुसंगे ॥ ३ ॥ज्ञानदेवी नाम रामकृष्ण ठसा ।येणे दशदिशा आत्माराम ॥ ४ ॥--
१७ --हरिपाठ कीर्ति मुखे जरी गाय ।पवित्रचि होय देह त्याचा ॥ १ ॥तपाचे सामर्थ्य तपिन्नला अमूप ।चिरंजीव कल्प वैकुंठी नांदे ॥ २ ॥मातृ पितृ भ्राता सगोत्र अपार ।चतुर्भुज नर होऊनी ठेले ॥ ३ ॥ज्ञानगूढ गम्य ज्ञानदेवा लाधले ।निवृत्तीने दिधले माझे हाती ॥ ४ ॥--
१८ --हरिवंश पुराण हरिनाम संकीर्तन ।हरिविण सौजन्य नेणे काही ॥ १ ॥तया नरा लाधले वैकुंठ जोडले ।सकळही घडले तीर्थाटन ॥ २ ॥मनोमार्गे गेला तो तेथे मुकला ।हरिपाठी स्थिरावला तोचि धन्य ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा गोडी हरिनामाची जोडी ।रामकृष्णी आवडी सर्वकाळ ॥ ४ ॥
--
१९ --नामसंकीर्तन वैष्णवांची जोडी ।पापे अनंत कोटी गेली त्यांची ॥ १ ॥अनंत जन्मांचे तप एक नाम ।सर्व मार्ग सुगम हरिपाठ ॥ २ ॥योग याग क्रिया धर्माधर्म माया ।गेले ते विलया हरिपाठी ॥ ३ ॥ज्ञानदेवी यज्ञ याग क्रिया धर्म ।हरिविण नेम नाही दुजा ॥ ४ ॥--
२० --वेद शास्त्र पुराण श्रुतीचे वचन ।एक नारायण सार जप ॥ १ ॥जप तप कर्म हरिविण धर्म ।वाउगाचि श्रम व्यर्थ जाय ॥ २ ॥हरिपाठी गेले ते निवांतचि ठेले ।भ्रमर गुंतले सुमन कळिके ॥ ३ ॥ज्ञानदेवी मंत्र हरिनामाचे शस्त्र ।यमे कुळगोत्र वर्जियेले ॥ ४ ॥--
२१ --काळ वेळ नाम उच्चारिता नाही ।दोन्ही पक्ष पाही उद्धरती ॥ १ ॥रामकृष्ण नाम सर्व दोषा हरण ।जडजीवा तारण हरि एक ॥ २ ॥नाम हरि सार जिव्हा या नामाची ।उपमा त्या दैवाची कोण वानी ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा सांग झाला हरिपाठ ।पुर्वजा वैकुंठ मार्ग सोपा ॥ ४ ॥--
२२ --नित्यनेमनामी ते प्राणी दुर्लभ ।लक्ष्मीवल्लभ तया जवळी ॥ १ ॥नारायण हरि नारायण हरि ।भक्‍ति मुक्‍ति चारी घरी त्यांच्या ॥ २ ॥हरिविण जन्म तो नर्कचि पै जाणा ।यमाचा पाहुणा प्राणी होय ॥ ३ ॥ज्ञानदेव पुसे निवृत्तीसी चाड ।गगनाहूनि वाड नाम आहे ॥ ४ ॥--
२३ --सात पाच तीन दशकांचा मेळा ।एकतत्त्वी कळा दावी हरि ॥ १ ॥तैसे नव्हे नाम सर्व मार्गा वरिष्ठ ।येथे काही कष्ट न लागती ॥ २ ॥अजपा जपणे उलट प्राणाचा ।तेथेही मनाचा निर्धारु असे ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा जिणे नामेविण व्यर्थ ।रामकृष्णी पंथ क्रमीयेला ॥ ४ ॥--
२४ --जप तप कर्म क्रिया नेम धर्म ।सर्वाघटी राम भाव शुद्ध ॥ १ ॥न सोडी हा भावो टाकी रे संदेहो ।रामकृष्णी टाहो नित्य फोडी ॥ २ ॥जात वित्त गोत कुळ शीळ मात ।भजे का त्वरित भावनायुक्‍त ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा ध्यानी रामकृष्ण मनी ।वैकुंठ भुवनी घर केले ॥ ४ ॥--
२५ --जाणीव नेणीव भगवंती नाही ।हरि उच्चारणी पाही मोक्ष सदा ॥ १ ॥नारायण हरि उच्चार नामाचा ।तेथे कळिकाळाचा रीघ नाही ॥ २ ॥तेथील प्रमाण नेणवे वेदांसी ।ते जीव जंतूसी केवि कळे ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा फळ नारायण पाठ ।सर्वत्र वैकुंठ केले असे ॥ ४ ॥--
२६ --एक तत्त्व नाम दृढ धरी मना ।हरिसी करुणा येईल तूझी ॥ १ ॥ते नाम सोपे रे रामकृष्ण गोविंद ।वाचेसी सद्‍गद्‍ जपे आधी ॥ २ ॥नामापरते तत्त्व नाही रे अन्यथा ।वाया आणिका पंथा जाशी झणी ॥ ३ ॥ज्ञानदेवा मौन जपमाळ अंतरी ।धरोनी श्रीहरि जपे सदा ॥ ४ ॥--
२७ --सर्व सुख गोडी सर्व शास्त्रे निवडी ।रिकामा अर्धघडी राहू नको ॥ १ ॥लटिका व्यवहार सर्व हा संसार ।वाया येरझार हरिविण ॥ २ ॥नाममंत्र जप कोटी जाईल पाप ।रामकृष्णी संकल्प धरूनी राहे ॥ ३ ॥निजवृत्ति काढी सर्व माया तोडी ।इंद्रियांसवडी लपू नको ॥ ४ ॥तीर्थ व्रती भाव धरी रे करुणा ।शांति दया पाहुणा हरि करी ॥ ५ ॥ज्ञानदेवा प्रमाण निवृत्तीदेवी ज्ञान ।समाधि संजीवन हरिपाठ ॥ ६ ॥
