विज्ञानानुसार, आठवणी ही मेंदूत साठवलेली भौतिक प्रक्रिया आहे त्या कुठे तरी "जात नाहीत" किंवा अमर होत नाहीत-
आठवणी कशा तयार होतात आणि साठवल्या जातात?
विज्ञानानुसार आठवणी (मेमरीज) ही मेंदूतल्या न्यूरॉन्स मधल्या विद्युत आणि रासायनिक सिग्नल्सच्या रूपात साठवल्या जातात. हे एक प्रकारचे नेटवर्क आहे, ज्याला "एनग्रॅम्स" म्हणतात. मेंदूच्या भागांमध्ये (जसे हिप्पोकॅंपस आणि कॉर्टेक्स) हे बदल होतात, ज्यामुळे अनुभव, ज्ञान आणि भावना साठवल्या जातात. हे सर्व भौतिक आहे – म्हणजे मेंदू जिवंत आणि कार्यरत असेल तरच आठवणी अस्तित्वात राहतात.
मृत्यूच्या वेळी आठवणींचं काय होतं?
मृत्यूच्या अगदी आधी किंवा क्षणात, मेंदूत एक प्रकारची "सर्ज" किंवा तीव्र क्रियाशीलता दिसते. उदाहरणार्थ, हृदय थांबल्यानंतरही मेंदू काही सेकंद किंवा मिनिटं सक्रिय राहू शकतो. यावेळी मेंदू आठवणींची "रिप्ले" करतो म्हणजे जीवनातील महत्त्वाच्या घटना आठवतो, ज्याला "लाइफ फ्लॅशिंग बिफोर आयज" म्हणतात.
एका अभ्यासात, मरणासन्न व्यक्तीच्या मेंदूत मेमरी रिट्रीव्हलशी संबंधित ब्रेन वेव्हज दिसल्या. हे कदाचित मेंदूचा शेवटचा प्रयत्न असू शकतो, जसे "सेव्ह मोड" किंवा जीवन वाचवण्यासाठी आठवणी शोधणे.
निअर-डेथ एक्सपीरियन्स (NDE) मध्येही असेच घडते. मेंदू न्यूरोट्रान्समिटर्स सोडतो, ज्यामुळे आठवणी आणि हॅलुसिनेशन्स होतात. पण हे सर्व मेंदू जिवंत असतानाच घडतं.
पूर्वी असे गृहीत धरले जात होते की हृदय थांबले की मेंदूची क्रिया थांबते. तथापि, संशोधकांना असे आढळून आले आहे की मृत्यूनंतर तीस सेकंदांच्या आत, मेंदू संरक्षणात्मक रसायने सोडतो ज्यामुळे व्यापक, अत्यंत समक्रमित मेंदूच्या क्रियाकलापांचा अल्पकालीन लाट निर्माण होतो ज्यामुळे मृत्यूच्या वेळी तीव्र भ्रम निर्माण होतात. हे किमान चार ते पाच मिनिटे टिकते.
पूर्ण मृत्यूनंतर आठवणींचं काय?
एकदा मेंदू पूर्णपणे थांबला (ब्रेन डेथ) की, आठवणी प्रक्रिया करणारी यंत्रणा बंद होते. विज्ञानानुसार, आठवणी कुठे तरी "ट्रान्सफर" होत नाहीत किंवा आत्म्यासोबत जात नाहीत त्या मेंदूसोबतच विघटित होतात. मेंदूच्या सेल्स काही तास किंवा दिवस टिकू शकतात, पण ऑक्सिजन आणि ऊर्जा न मिळाल्याने त्या कुजतात आणि नष्ट होतात. म्हणजे आठवणींचे भौतिक ट्रेस (न्यूरल कनेक्शन्स) नष्ट होतात. काही अभ्यास सांगतात की ब्रेन डेथ रिव्हर्सिबल होऊ शकते, पण तरीही आठवणी कायम राहतील याचा पुरावा नाही. NDE च्या आठवणी या वास्तविक असतात, पण त्या मृत्यूनंतरच्या नसून, मेंदू जिवंत असतानाच तयार होतात.
विज्ञान काय पुरावा देतो ?
विज्ञानात आठवणी मृत्यूनंतर "सुरक्षित" राहतात किंवा पुनर्जन्म/आफ्टरलाइफमध्ये जातात याचा कुठलाही ठोस पुरावा नाही. हे सर्व तत्त्वज्ञान किंवा विश्वासांवर आधारित आहे.
काही थिअरीज (जसे एक्सटेंडेड कॉग्निशन) सांगतात की आठवणी बाह्य गोष्टींमध्ये (जसे फोटो, डायरी) साठवल्या जातात, पण हे मृत्यूनंतरच्या आठवणींशी संबंधित नाही ते फक्त इतर लोकांच्या स्मृतीत किंवा रेकॉर्ड्समध्ये राहतात.
शेवटी विज्ञान सांगतं की आठवणी ही मेंदूची मालमत्ता आहे, आणि मृत्यूनंतर त्या नष्ट होतात. पण इतर लोकांच्या मनात किंवा इतिहासात त्या जिवंत राहू शकतात.
अस्वीकारण: हा लेख वैज्ञानिक अभ्यासांवर आधारित आहे. वेबदुनिया या माहितीची जबाबदारी घेत नाही.
