* हृद्याचा ठोका चुकता कामा नये
* गुपचुप येतो सायलेंट हार्ट अटॅक
* हृदयविकाराचा धोका कसा टाळायचा?
हल्ली वय 17 असो वा 70 वर्षे. काही फरक पडत नाही. हृदय सर्व वयोगटातील लोकांना फसवत आहे. शिंक आली आणि हृदयविकाराचा झटका आला. मंदिरात पूजा करताना मृत्यू झाला. लग्नाच्या कार्यक्रमात नाचत असताना खाली कोसळून मृत्यू झाला. व्यायामशाळेत वर्कआउट, योगा किंवा मॉर्निंग वॉक करतानाही लोकांना हृदयविकाराचा झटका येतो. तरुणांमध्ये हृदयविकाराच्या झटक्याने होत असलेल्या मृत्यूचे प्रमाण वाढत असलेले बघून सर्वांनाच धक्का बसत आहे.
अशा प्रकारे अचानक हृदयविकाराचा झटका हा एक अतिशय गंभीर आणि भयावह ट्रेंड बनला आहे. व्यापक निरीक्षणावरून असे दिसून येते की हृदयाने आपले ठोके थांबवण्याची पद्धत बदलली आहे. कोरोना संसर्ग आणि लसीकरणानंतर हा प्रकार घडत असल्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. याबाबतचा कोणताही ठोस अहवाल अद्याप समोर आलेला नाही. त्याचबरोबर डॉक्टरही याबाबत उघडपणे बोलायला तयार नाहीत. मात्र हृदयविकाराचा झटका आता तरुणांना आपला बळी ठरत असल्याचे डॉक्टरांचे नक्कीच मत आहे. यामागे जीवनशैली आणि तणाव यांसारखे घटक डॉक्टर मानतात. एकूणच डॉक्टरांकडे अंदाजाशिवाय ठोस उत्तर नाही.
एकापाठोपाठ एक होत असलेल्या हृदयविकाराच्या घटना आणि हा नवा पॅटर्न समजून घेण्यासाठी वेबदुनियाने अनेक तज्ञांशी संवाद साधला. पहा वेबदुनियाची ही कव्हर स्टोरी.
जीवनशैली हे प्रमुख कारण आहे
इंदूर येथील हृदयरोगतज्ज्ञ डॉ. अखिलेश जैन यांनी वेबदुनियाला सांगितले की आजकाल बहुतेक लोकांना हृदयविकाराचा झटका येत आहे हे खरे आहे. पण हे गेल्या दशकभरापासून सुरू आहे. त्यामागे जीवनशैली आणि ताणतणाव यासह अनेक कारणे असल्याचे ते सांगतात. जरी अनेक जोखीम घटक आहेत तरी हृदयविकार हा जीवनशैलीचा आजार असल्याचे ते म्हणतात. यामध्ये रक्तदाब, मधुमेह आणि आनुवंशिक म्हणजेच कौटुंबिक इतिहास यांचा समावेश होतो. बदलत्या जीवनशैलीमुळे हृदय बिघडले आहे, असे ते म्हणाले.
Arrhythmia अॅरिथमिया हे मृत्यूचे कारण आहे
डॉ. अखिलेश जैन सांगतात की अभ्यासात असे म्हटले आहे की जेव्हा हृदयविकाराचा झटका येतो तेव्हा 20 ते 25 टक्के रुग्ण रुग्णालयात पोहोचू शकत नाहीत. हृदयविकाराच्या झटक्यातील बहुतेक मृत्यू अॅरिथमिया म्हणजेच irregular heartbeat किंवा हार्ट रिदम डिसऑर्डर म्हणजेच अनियमित हृदयाचे ठोके यामुळे होतात. आपले हृदय जन्मापासून मरेपर्यंत कार्यरत असते. रक्तपुरवठ्यासाठी हृदयात वायर नेटवर्क असतं, अटॅक आला की या नेटवर्कच्या पुरवठ्यावरही परिणाम होतो. आता फक्त वेदना आणि इतर लक्षणे कोणत्या स्थितीत येतात आणि हृदयाचे ठोके अचानक केव्हा बंद होतात यावर अवलंबून आहे. वेदना होणे, घाम येणे आणि बीपी कमी झाल्यास रुग्णाला दवाखान्यात जायला वेळ मिळतो, पण हृदयाच्या 'वायर'वर परिणाम झाला किंवा हृदयाचे ठोके खराब झाले तर वेळ मिळत नाही. मात्र अशा परिस्थितीत तातडीने सीपीआर उपलब्ध झाल्यास आणि वेळेवर रुग्णवाहिका उपलब्ध झाल्यास जीव वाचू शकतो.
काय असते हृदयाच्या धमन्यांची भूमिका ?
डॉक्टरांच्या मते हिवाळ्यात हृदयाच्या धमन्यांना जास्त काम करावे लागते. तसेच हिवाळ्यात हृदयावर दाब पडतो, अशा स्थितीत तापमानातील फरक हे प्रमुख कारण आहे.
आम्ही उबदार पलंगावरून थंडीत जातो. यामुळे हृदयाच्या शिरा संकुचित होतात. बीपीही वाढतो. अशा परिस्थितीत या हंगामात हृदयविकाराच्या झटक्याचे प्रमाण वाढते.
हा कोरोनाचा परिणाम आहे की लसीचा ?
डॉ. अखिलेश जैन म्हणतात की कोरोनानंतर किंवा लसीमुळे हृदयात काही समस्या असल्याचा कोणताही ठोस पुरावा नाही. तसेच कोणतेही संशोधन आलेले नाही, परंतु कोरोनाच्या काळात बहुतेक मृत्यू श्वसनक्रिया बंद पडल्यामुळे झाले. कोरोना विषाणूचे प्राथमिक लक्ष्य फुफ्फुसांचे नुकसान करणे हे होते. परंतु हृदयविकाराच्या झटक्यानेही अनेकांचा मृत्यू झाला आहे. ब्रेन स्ट्रोक आणि पल्मोनरी मॉनिझमपासून देखील झाले आहे. त्यामुळे असे दिसते की कुठेतरी विषाणू रक्तवहिन्यासंबंधी प्रणाली म्हणजेच धमन्यांमध्ये सामील आहे. त्यामुळे हृदय कमकुवत झाले आहे. तथापि विषाणूबद्दल अधिक संशोधन आणि डेटा येणे बाकी आहे.
हृदयविकाराच्या घटना नवीन नाहीत
तज्ज्ञांच्या मते देशभरात हृदयविकाराच्या झटक्याने मृत्यूच्या घटना नवीन नाहीत. यापूर्वीही अशाप्रकारच्या हृदयविकाराच्या घटना समोर येत आहेत, पण जेव्हापासून सोशल मीडिया आला आणि लोकांमध्ये व्हिडिओ टिपण्याची सुविधा वाढली, तेव्हापासून या घटना अधिक प्रमाणात पाहायला मिळत आहेत.
तरुण लोक का मरतात ?
जेव्हा 60 वर्षांच्या व्यक्तीला अॅटॅक येतो तेव्हा एखाद्या तरुण व्यक्तीला अचानक झालेल्या झटक्याने जितके नुकसान होते तितके नुकसान होत नाही, कारण 60 आणि 70 वर्षांच्या व्यक्तीच्या हृदयाच्या धमन्या ह्दयस्पंदन वेग कमी आहे. हळूहळू काही स्तरावर अडथळे आधीच तयार झाले आहेत. या स्थितीत त्यांच्यामध्ये कोलेस्टेरॉलही विकसित होतं. अशा स्थितीत त्यांना झटका आला तर त्यांचे तेवढे नुकसान होत नाही. तरूण वयात किंवा सामान्य हृदयात अचानक अटॅक आल्याने धमनी खराब होते. त्यामुळे तरुणांना अटॅक आल्यावर अचानक मृत्यूची शक्यता अधिक असते.
कोरोना-लसीने क्‍लॉट होण्याचे प्रमाण वाढले का?
दुसरीकडे कोरोना आणि लसीनंतर रक्ताच्या गुठळ्या होण्याचे प्रमाण वाढले असल्याचे शहरातील सुप्रसिद्ध डॉक्टर भरत रावत यांचे मत आहे. त्याची भीतीही जास्त आहे. मी म्हणू शकतो की कोविड नंतर क्‍लॉट होण्याच्या संख्येत अचानक वाढ झाली आहे. हे केवळ हृदयातच नसले तरी मेंदू आणि शरीराच्या इतर भागांमध्येही क्‍लॉट तयार होऊ लागल्या आहेत. हृदयविकाराचा झटका क्‍लॉट तयार झाल्यामुळे येतो. यासोबतच तरुणांमध्ये जड व्यायाम, प्रोटीन सप्लिमेंट्स घेणे, कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे स्पर्धा करण्याची क्रेझ आहे. आवश्यकतेपेक्षा जास्त ताण घेणे, जास्त खाणे, जास्त व्यायाम करणे, या सर्व कारणांचा यात समावेश आहे.
फ्लोरिडाचे डॉ. जोसेफ लाडेपोव्ह काय म्हणाले?
दरम्यान कोविड-19 च्या लसीबाबत फ्लोरिडाचे सर्जन जनरल डॉ. जोसेफ लॅडेपोव Dr Joseph Ladapo यांनी दिलेले मोठे विधान आठवते. त्यांनी ऑक्टोबर 2022 मध्ये सांगितले की COVID-19 mRNA लस हृदयाशी संबंधित मृत्यूचा धोका वाढवते. विशेषतः 18 ते ते 39 वयोगटातील पुरुषांमध्ये याचा धोका अधिक दिसून येत आहे. वास्तविक फ्लोरिडाच्या आरोग्य विभागाने कोविड लसीसंदर्भात तपासणी केली होती. या तपासणीत असे आढळून आले की लसीमुळे हृदयविकाराच्या झटक्याने मृत्यू होण्याचा धोका वाढला आहे.
तणावाचे कारण काय आहे, मनोचिकित्सक काय म्हणतात?
प्रसिद्ध मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. व्ही.एस. पाल यांनी वेबदुनियाला सांगितले की, तणावाचा आपल्या संपूर्ण शरीरावर परिणाम होतो. याचा अर्थ आपले शरीर प्रतिकूल परिस्थितीसाठी तयार होते. स्नायूंमध्ये रक्तप्रवाह अधिक असतो. हृदयाचे ठोके वाढतात. रक्तदाब बराच काळ वाढल्यास तो या आजारासाठी जबाबदार मानला जातो. हा ताण हृदय, मेंदू, पोट आणि सर्व प्रकारच्या अवयवांवर परिणाम करतो.
तरुणांमध्ये हृदयविकाराच्या झटक्याचा प्रश्न आहे, तर आजकाल तरुण वेगवेगळ्या कारणांमुळे खूप तणावाखाली असतात. तणावाच्या काळात हृदयाला रक्ताची मागणी जास्त असते, त्यामुळे दीर्घकाळ मागणी केली तर त्याचा परिणाम हृदयावर होतो. म्हणूनच हृदयविकाराचा झटका आपल्या जीवनशैलीशीही संबंधित आहे.
तणाव कशामुळे होतो ?
आपण ट्रेन पकडण्यासाठी धावतो किंवा मुलांना परीक्षेपूर्वी ताण येतो. ऑफिसमधलं टार्गेट पूर्ण करणं, एखादी गोष्ट करण्याआधी येणारी अस्वस्थता, हा सगळा प्रकार म्हणजे एक प्रकारचा ताण. या सर्व गोष्टी विनाकारण येऊ लागल्या, तर ती अत्यंत तणावाची स्थिती असते.
स्पेन अहवाल काय म्हणतो?
स्पेनमध्ये झालेल्या एका संशोधनानुसार पहाटे 3-4 वाजता हृदयविकाराचा झटका येण्याचे कारण असू शकते आणि त्यानंतर या काळात शरीरात PAI-1 पेशी अधिक सक्रिय असतात. जे रक्ताच्या गुठळ्या तुटण्यापासून रोखतात. रक्तातील PAI-1 पेशी जितक्या जास्त असतील तितका रक्त गुठळ्या होण्याचा धोका जास्त असतो.
ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका येतो. उच्च दाबाखाली आणि झोपेच्या अवस्थेत रक्तवाहिन्या संकुचित होतात. त्यामुळे हृदयाला होणारा रक्तपुरवठा प्रभावित होतो.
हृदयविकाराचा धोका कसा टाळायचा?
* दररोज 40 मिनिटात 3 किमी चाला.
* आठवड्यात 300 मिनिटांपेक्षा जास्त व्यायाम करणे धोकादायक आहे: अमेरिकन हार्ट असोसिएशन
* व्यायामाचे 3 प्रकार आहेत. माइल्‍ड, मोडेटस्‍ट आणि सिवियर
* तुमच्या वयानुसार आणि क्षमतेनुसार या तीन व्यायामांमधून निवडा.
* व्यायाम करण्यापूर्वी आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
* आहार आणि जीवनशैली देखील संयम ठेवा.
* धूम्रपान, अल्कोहोल आणि फास्ट फूडपासून दूर राहा.
* ऑफिस आणि घराचा ताण घेऊ नका.
* रक्तदाब आणि मधुमेहाची तपासणी करा.
* वेळोवेळी सेलिब्रेट करत रहा.
हृदयविकाराचे किती प्रकार आहेत आणि त्यांची लक्षणे काय आहेत -
1. उच्च रक्तदाब Hypertension
हृदयविकाराच्या सर्वात सामान्य प्रकारांपैकी एक म्हणजे उच्च रक्तदाब किंवा Hypertension. सामान्य परिस्थितीत रक्त रक्तवाहिन्यांच्या भिंतींवर विशिष्ट दबाव टाकतो ज्याला रक्तदाब म्हणतात. बर्‍याच परिस्थितींमध्ये हा दबाव इतका जास्त असू शकतो की त्यामुळे शरीराच्या अवयवांचे नुकसान होऊ लागते. हे रक्तवाहिन्यांमधील रक्ताभिसरणाचे प्रमाण वाढल्यामुळे किंवा रक्तवाहिन्यांचा व्यास कमी झाल्यामुळे असू शकते.
लक्षणे: या स्थितीमुळे कोणतीही विशिष्ट लक्षणे उद्भवत नाहीत. अनेकांना नकळत त्रास होत असेल. तथापि काही रुग्णांना अनेक लक्षणांचा सामना करावा लागतो. त्यात डोकेदुखी, चक्कर येणे, श्वास लागणे आणि नाकातून रक्त येणे यांचा समावेश होतो.
2. कोरोनरी हृदयरोग CHD
कोरोनरी हृदयरोग ही अशी स्थिती आहे जी हृदयाला रक्तपुरवठा करणाऱ्या धमन्यांवर परिणाम करते. विविध कारणांमुळे रक्तवाहिन्यांची लुमेन कमी होते त्यामुळे हृदयाला ऑक्सिजन आणि रक्त मिळत नाही. या रोगातील सर्वात सामान्य गुंतागुंत म्हणजे मायोकार्डियल इन्फेक्शन (MI), ज्याला हृदयविकाराचा झटका देखील म्हणतात. जेव्हा धमनी पूर्णपणे अवरोधित होते तेव्हा असे होते. याचा अर्थ अपुरा रक्तपुरवठा. परिणामी पेशींमध्ये पुरेसा ऑक्सिजन नसतो आणि काही मिनिटांत ते मरतात.
लक्षणे: कोरोनरी हृदयरोगाचे मुख्य लक्षण म्हणजे एनजाइना पेक्टोरिस किंवा छातीत दुखणे. बहुतेक प्रकरणांमध्ये ते जोरदार शारीरिक हालचालींनंतर दिसून येते, छातीच्या मध्यभागी होतं, हालचाली प्रतिबंधित करते आणि सामान्यतः काही मिनिटांच्या विश्रांतीनंतर अदृश्य होते.
छाती दुखणे
थकवा
श्वास घेण्यात अडचण
संपूर्ण शरीर अशक्तपणा
डोकेदुखी
चक्कर येणे
3. हार्ट फेल्योर
हृदयविकाराच्या सर्वात गंभीर प्रकारांपैकी एक म्हणजे हार्ट फेल्योर. हा एक डायग्नोस्टिक सिंड्रोम आहे ज्यामध्ये हृदय प्रभावीपणे पंप करू शकत नाही. दुसऱ्या शब्दांत कार्डियाक आउटपुट अपुरा आहे. सहसा जेव्हा हृदय अपयश येते तेव्हा वेंट्रिकल स्नायू खूप कमकुवत होतात. त्यामुळे ते व्यवस्थित आकुंचित होत नाही. त्याच्या रचना किंवा कार्यामध्ये अनेक बदल यामुळे होऊ शकतात. वास्तविक हा काही हृदयाच्या स्थितीचा शेवटचा टप्पा आहे.
लक्षणे: श्वास घेण्यात अडचण
झोपताना श्वास घेण्यास असमर्थता
गुलाबी श्लेष्मा सह खोकला
खालच्या अंगांना सूज येणे
थकवा
जलोदर Ascites
4. जन्मजात हृदयरोग Congenital heart disease
लहान मुलांमध्ये हृदयविकाराच्या सर्वात सामान्य कारणांपैकी एक म्हणजे जन्मजात हृदयरोग. ते संरचनात्मक जन्म दोष आहेत जे गर्भधारणेच्या सुरुवातीच्या काळात उद्भवतात, जेव्हा बाळाचे हृदय तयार होत असते. अशा प्रकारे ते वेगळे नसून दोषांचा संपूर्ण संच आहे.
लक्षणे: जन्मजात हृदयविकाराची लक्षणे सामान्यतः जन्मानंतरच्या सुरुवातीच्या दिवसांत दिसून येतात. त्यापैकी काही जलद श्वासोच्छ्वास, जांभळे ओठ, आहार घेण्यास अडचणी आणि वाढीच्या समस्या आहेत. दुसरीकडे जन्मजात विकृतीसह जन्मलेल्या आणि प्रौढत्व गाठलेल्यांना अतालता, श्वासोच्छवासाचा त्रास, त्वचेचा रंग खराब होणे, थकवा आणि खालच्या अंगांना सूज येणे असे त्रास होतात.
5. रयूमेटिक ह्रदय रोग Rheumatic heart disease
विविध प्रणालीगत रोग हृदयावर परिणाम करू शकतात. उदाहरणार्थ संधिवाताचा ताप किंवा रयूमेटिक फीवर. हा हृदयविकाराचा एक प्रकार आहे जो स्टेफिलोकोकस स्ट्रेनमुळे उद्भवतो जो संयोजी ऊतकांवर हल्ला करतो, ज्यामुळे स्वयंप्रतिकार प्रतिक्रिया होते. अशाप्रकारे ते हृदयाच्या स्नायू आणि वाल्ववर परिणाम करते, ज्यामुळे संधिवाताच्या हृदयरोगाच्या बाबतीत बरेच नुकसान होते. हे नुकसान इतके गंभीर आहे की ते गंभीर हार्ट फेल्योर आणि मृत्यू देखील होऊ शकतात.
लक्षणे: 101 °F पेक्षा जास्त नसलेला ताप
स्नायू आणि सांधेदुखी
सामान्य कमजोरी
उलट्या
संधिरोग
6. कार्डिओमायोपॅथी Cardiomyopathies
काही हृदयरोग जसे की जन्मजात हृदयविकारावर शस्त्रक्रिया आवश्यक असते. कार्डिओमायोपॅथी हे हृदयरोग आहेत जे हृदयाच्या स्नायूवर परिणाम करतात. ते पेशी बनवणाऱ्या पेशींचा आकार आणि वितरण सुधारित करतात. अशा प्रकारे हृदयात बदल होतो. कार्डिओमायोपॅथीचे तीन सर्वात सामान्य प्रकार विस्तारित, हायपरट्रॉफिक आणि प्रतिबंधात्मक आहेत. प्रथम वेंट्रिकल्स मोठे केले जातात. दुसऱ्यामध्ये, वेंट्रिक्युलर भिंत जाड होते. शेवटी, संयोजी ऊतकांच्या घुसखोरीमुळे हृदयाच्या भिंती (वेंट्रिकल्स) कडक होतात तेव्हा प्रतिबंधात्मक कार्डिओमायोपॅथी उद्भवते.
लक्षणे: शारीरिक हालचालींनंतर श्वास लागणे
खालच्या अंगांना सूज येणे
थकवा
हृदय धडधडणे
चक्कर येणे आणि बेहोशी होणे.
