Why does menopause cause insomnia: रजोनिवृत्ती हा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे जो अंदाजे 45 ते 55 वर्षे वयोगटातील महिलांच्या आयुष्यात येतो. या काळात महिलांच्या शरीरात अनेक शारीरिक आणि मानसिक बदल होतात. मुख्य समस्यांपैकी एक म्हणजे झोप न येणे किंवा निद्रानाश. ही समस्या इतकी सामान्य आहे की सुमारे 60% महिलांना रजोनिवृत्ती दरम्यान किंवा नंतर झोपेच्या समस्यांना तोंड द्यावे लागते. पण यामागे काय कारणे आहेत? चला समजून घेऊया.
हार्मोनल बदल
रजोनिवृत्ती दरम्यान, स्त्रियांच्या शरीरात हार्मोनल बदल होतात, ज्याचा झोपेच्या पद्धतींवर खोल परिणाम होतो. यावेळी, इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन सारख्या हार्मोन्सची पातळी कमी होते. झोपेसाठी एस्ट्रोजेन महत्वाचे आहे कारण ते झोपेची गुणवत्ता सुधारते. त्याच वेळी, प्रोजेस्टेरॉन एक नैसर्गिक शामक आहे, जे गाढ झोप घेण्यास मदत करते. या दोन हार्मोन्सच्या कमतरतेमुळे झोप न येण्याची समस्या वाढते.
हॉट फ्लॅश आणि रात्री घाम येणे
रजोनिवृत्तीचे आणखी एक प्रमुख लक्षण म्हणजे उष्णता जाणवणे आणि रात्री घाम येणे. ही लक्षणे शरीराचे तापमान नियंत्रणात अडथळे आणल्यामुळे उद्भवतात, ज्यामुळे थर्मोरेग्युलेशन (शरीराचे तापमान संतुलित करण्याची प्रक्रिया) प्रभावित होते. गरम फ्लॅश किंवा रात्री घाम येताना शरीराच्या तापमानात अचानक वाढ होते, ज्यामुळे झोपेमध्ये व्यत्यय येतो किंवा झोपेमध्ये अडचण येते. रात्रीच्या वेळी ही समस्या अधिक गंभीर होऊ शकते, ज्यामुळे निद्रानाश होतो.
मानसिक आणि भावनिक ताण येणे
मानसिक आणि भावनिक ताण हे देखील रजोनिवृत्ती दरम्यान झोपेच्या समस्यांचे प्रमुख कारण आहे. यावेळी, महिलांना तणाव, चिंता आणि नैराश्य यासारख्या मानसिक समस्यांचा सामना करावा लागतो. या भावनिक चढ-उतारांचा त्यांच्या झोपेच्या चक्रावर थेट परिणाम होतो. तणावग्रस्त मनाला आराम देणे कठीण आहे, ज्यामुळे रात्री उशिरापर्यंत निद्रानाश किंवा निद्रानाश होऊ शकतो.
मूड बदलणे आणि चिंता
रजोनिवृत्ती दरम्यान मूड स्विंग आणि चिंता देखील स्त्रियांच्या मानसिक स्थितीवर परिणाम करतात. जेव्हा मूडमध्ये वारंवार बदल होतात तेव्हा ते शरीर आणि मनाला विश्रांती घेण्यापासून प्रतिबंधित करते. झोपेचा त्रास होण्याचे हे आणखी एक कारण असू शकते. चिंता आणि नैराश्याच्या स्थितीत, स्त्रिया लवकर झोपत नाहीत आणि जेव्हा ते झोपतात तेव्हा ते खोल आणि समाधानकारक नसते.
इतर शारीरिक समस्या होणे
रजोनिवृत्ती दरम्यान उद्भवणाऱ्या इतर शारीरिक समस्या देखील झोपेवर परिणाम करू शकतात. यामध्ये वजन वाढणे, सांधेदुखी, वारंवार लघवी होणे आणि जलद हृदयाचे ठोके यांचा समावेश होतो. या शारीरिक समस्यांमुळे झोपेमध्ये वारंवार व्यत्यय येतो आणि पुरेशी झोप येत नाही.
उपाय काय आहे
रजोनिवृत्ती दरम्यान झोपेच्या समस्या हाताळण्याचे अनेक मार्ग आहेत:
संतुलित आहार: झोपण्यापूर्वी हलके जेवण घ्या आणि कॅफिन किंवा अल्कोहोल टाळा.
नियमित व्यायाम: योग, ध्यान आणि खोल श्वासोच्छवासाचे तंत्र तणाव कमी करण्यास मदत करतात.
एक दिनचर्या तयार करा: दररोज झोपण्याची आणि जागे होण्याची एक निश्चित वेळ सेट करा.
नैसर्गिक उपाय: रजोनिवृत्तीची लक्षणे कमी करण्यासाठी तुम्ही नैसर्गिक औषधी वनस्पती आणि पूरक आहार वापरू शकता.
डॉक्टरांचा सल्ला घ्या: समस्या गंभीर असल्यास, हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी (HRT) बद्दल डॉक्टरांचा सल्ला घेणे देखील एक पर्याय असू शकतो.
रजोनिवृत्ती दरम्यान झोप न येण्याची समस्या सामान्य आहे, परंतु त्याकडे दुर्लक्ष केले जाऊ नये. हार्मोनल बदल, गरम चमक, मानसिक ताण आणि इतर शारीरिक समस्या ही त्याची प्रमुख कारणे आहेत. योग्य काळजी, संतुलित जीवनशैली आणि वेळेवर उपचार घेतल्यास या समस्येवर मात करता येते, त्यामुळे जीवनाचा दर्जा सुधारतो.
झोपेच्या समस्या हाताळण्याचे मार्ग
निरोगी जीवनशैली अंगीकारणे
जीवनशैलीतील काही बदल रजोनिवृत्ती दरम्यान तुमची झोप सुधारू शकतात:
रात्रीचा नित्यक्रम तयार करा: नियमित झोपण्याची आणि उठण्याची वेळ सेट करा. यामुळे तुमच्या शरीराचे अंतर्गत घड्याळ (जैविक घड्याळ) नियमित होते.
आरामदायक वातावरण तयार करा: तुमची बेडरूम थंड, गडद आणि शांत असावी. आरामदायक बेडिंग आणि कुशन वापरा.
कॅफिन आणि अल्कोहोल टाळा: कॅफिन आणि अल्कोहोल झोपेमध्ये व्यत्यय आणू शकतात. त्यांना झोपेच्या किमान 4-6 तास आधी घेऊ नका.
योग आणि ध्यानाचा सराव करा
योग आणि ध्यान मानसिक शांती आणि शारीरिक संतुलन राखण्यासाठी उपयुक्त आहेत. यामुळे केवळ तणाव कमी होत नाही तर शरीराला आराम मिळतो, ज्यामुळे चांगली झोप लागते.
श्वासोच्छवासाचे व्यायाम: या तंत्रामुळे तणाव आणि चिंता कमी होते, ज्यामुळे झोप सुधारते.
प्राणायाम: योगाच्या या भागात, नियंत्रित श्वासोच्छवासाच्या व्यायामाद्वारे शरीरात ऑक्सिजन संतुलन तयार केले जाते.
हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी
संप्रेरकांच्या कमतरतेमुळे झोपेची समस्या उद्भवत असल्यास, डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी (एचआरटी) विचारात घेतली जाऊ शकते. एचआरटी शरीरातील इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉनची पातळी सामान्य करू शकते, ज्यामुळे झोप सुधारण्यास मदत होते. तथापि, ते वापरण्यापूर्वी, त्याचे फायदे आणि दुष्परिणामांकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे.
पूरक आहार घेणे
काही नैसर्गिक पूरक आणि जीवनसत्त्वे झोप सुधारू शकतात:
मेलाटोनिन: हा एक संप्रेरक आहे जो शरीराच्या नैसर्गिक झोपेची प्रक्रिया नियंत्रित करतो.
मॅग्नेशियम: हे शरीराला आराम करण्यास मदत करते आणि गाढ झोप घेते.
व्हिटॅमिन बी 6 आणि बी 12: हे जीवनसत्त्वे मेंदूचे कार्य सुधारतात आणि मूड स्थिर ठेवण्यास मदत करतात.
फिटनेस आणि व्यायाम
नियमित व्यायामामुळे शरीरात एंडोर्फिन वाढते, ज्यामुळे मूड सुधारतो आणि तणाव कमी होतो. तथापि, झोपण्याच्या वेळेच्या अगदी जवळ व्यायाम करणे टाळण्याचे लक्षात ठेवा कारण यामुळे तुमचा ताजेपणा वाढू शकते, ज्यामुळे झोपणे कठीण होऊ शकते.
तणाव कमी करण्याच्या पद्धती
रजोनिवृत्ती दरम्यान तणाव आणि चिंता व्यवस्थापित करणे महत्वाचे आहे, कारण तणाव झोपेवर परिणाम करू शकतो. यासाठी खालील तंत्रे प्रभावी ठरू शकतात:
खोल श्वासोच्छ्वास आणि प्रगतीशील स्नायू विश्रांती: हे तंत्र शरीर आणि मन शांत करते.
झोपण्यापूर्वी स्क्रीन टाइम कमी करा: मोबाईल, कॉम्प्युटर किंवा टीव्ही स्क्रीनमधून निघणारा निळा प्रकाश मेलाटोनिन हार्मोनच्या निर्मितीमध्ये अडथळा आणतो.
हलकी पुस्तके वाचा: झोपण्यापूर्वी हलकी आणि सुखदायक पुस्तके वाचल्याने मन शांत होण्यास मदत होते.
उबदार अंघोळ करा: झोपण्यापूर्वी उबदार आंघोळ केल्याने शरीराला आराम मिळतो, ज्यामुळे झोप लवकर येण्यास मदत होते.
रजोनिवृत्ती दरम्यान झोपेची समस्या जीवनशैली, मानसिक शांती आणि योग्य पोषणाने व्यवस्थापित केली जाऊ शकते. हे उपाय काम करत नसल्यास, डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे, कारण ते इतर आरोग्य समस्यांचे लक्षण असू शकते. योग्य माहिती आणि काळजी घेऊन तुम्ही रजोनिवृत्तीचा हा काळ आरामदायी करू शकता.
अस्वीकरण (Disclaimer) : या लेखात दिलेली माहिती आणि उपाय सामान्य माहितीवर आधारित आहे. या माहितीची पूर्णता, विश्वासार्हता आणि अचूकता याबाबत वेबदुनिया कोणतीही हमी देत नाही. अधिक माहितीसाठी संबंधित तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
Edited By - Priya Dixit
