उष्माघात म्हणजे काय? लक्षणे, उपचार व इतर महत्वाची माहिती ..

नवी मुंबईतील खारघरमध्ये पार पडलेल्या महाराष्ट्र भूषण पुरस्कार (Maharashtra Bhushan Award) सोहळ्यानंतर अनेकांना उष्माघाताचा (Heath Stroke) त्रास झाला. यामध्ये 13 जणांचा मृत्यू झाला आहे. तर या कार्यक्रमादरम्यान तब्बल 600 जणांना उष्माघाताचा त्रास झाल्याचं समोर आलं आहे. त्यांच्यावर रुग्णालयात उपचार सुरु आहेत, टाइम्स ऑफ इंडियाने हे वृत्त दिलं आहे. मृतांमध्ये आठ महिला असून बहुतांश वृद्ध आहेत. हृदयविकाराच्या समस्या आणि रक्तातील साखरेच्या पातळीतील चढउतार यामुळे रुग्णालयात दाखल झालेल्यांपैकी काही रुग्ण गंभीर आहेत. त्यामुळे मृतांचा आकडा वाढण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. हे वरील ए.बी. पी. माझा वरील बातमीचा अंश आहे, त्यात उष्माघाताचा प्रश्न गंभीर दिसतोय जाणून घेऊ उष्माघात म्हणजे काय, उपचार काय व लक्षणे ..

उष्माघात म्हणजे काय?

उष्माघात ही एक अशी स्थिती आहे जी तुमचे शरीर जास्त तापते तेव्हा उद्भवते, सामान्यत: गरम हवामानात दीर्घकाळापर्यंत संपर्क किंवा शारीरिक प्रयत्नांमुळे. तुमच्या शरीराचे तापमान १०४ अंश फॅरेनहाइट (४० अंश सेल्सिअस) किंवा त्यापेक्षा जास्त असल्यास उष्माघात, डोके दुखापतीचा सर्वात घातक प्रकार होऊ शकतो. उन्हाळा असा असतो जेव्हा हा विकार सर्वात जास्त असतो. उष्माघाताने त्वरित वैद्यकीय मदत घेणे आवश्यक आहे. उपचार न केल्यास उष्माघात तुमच्या मेंदू, हृदय, मूत्रपिंड आणि स्नायूंना झपाट्याने हानी पोहोचवू शकतो. तुम्ही उपचारासाठी जितका जास्त वेळ प्रतीक्षा कराल तितके जास्त नुकसान होईल, ज्यामुळे तुमची गंभीर गुंतागुंत किंवा मृत्यूची शक्यता वाढते.

स्ट्रोक सामान्यतः उद्भवतो जेव्हा एखादी व्यक्ती व्यायाम करताना, व्यायाम करत असताना आणि फक्त गरम वातावरणात बसत असताना सूर्याच्या संपर्कात जास्त वेळ येते. उष्माघात, ज्याला अनेकदा सनस्ट्रोक म्हणून ओळखले जाते, हा एक धोकादायक आजार आहे ज्याला आपत्कालीन परिस्थिती म्हणून हाताळले पाहिजे. उपचार न केल्यास अंतर्गत अवयवांचे नुकसान होऊ शकते. उष्माघात जितका जास्त काळ दुर्लक्षित केला जाईल तितका गंभीर होऊ शकतो. उष्माघात काही परिस्थितींमध्ये प्राणघातक ठरू शकतो.

लक्षणे

उष्माघाताची लक्षणे कधीकधी हृदयविकाराच्या झटक्यासारखी किंवा इतर परिस्थितींसारखी दिसू शकतात. कधीकधी एखाद्या व्यक्तीला उष्माघात होण्याआधी उष्मा संपुष्टात येण्यासारखी काही लक्षणे दिसू शकतात.

उष्माघाताची सामान्य लक्षणे आहेत:

मळमळ उलट्या थकवा अशक्तपणा डोकेदुखी स्नायू पेटके चक्कर

दुसरीकडे, काही लोकांना उष्माघाताची लक्षणे त्वरीत आणि चेतावणीशिवाय प्राप्त होऊ शकतात. उष्माघात वेगवेगळ्या लोकांसाठी विविध मार्गांनी प्रकट होऊ शकतो. उष्माघाताची काही सामान्य लक्षणे आणि निर्देशक खालीलप्रमाणे आहेत:

शरीराचे उच्च तापमानलाल किंवा कोरडी त्वचाअसहाय्यजप्तीवेगवान नाडीश्वास घेताना त्रास होतोविचित्र वागणूकआंदोलने

कारणे

उष्ण वातावरणात राहिल्याने शरीराच्या मुख्य तापमानात वाढ होते, ज्याला नॉन-एक्सर्शनल (क्लासिक) उष्माघात म्हणून ओळखले जाते. या प्रकारचा उष्माघात विकसित होतो जेव्हा तुम्ही उष्ण, दमट हवामानात दीर्घ कालावधीसाठी संपर्क साधता. हे विशेषतः वृद्ध लोकांमध्ये आणि ज्यांना दीर्घकालीन स्थिती आहे त्यांच्यामध्ये सामान्य आहे.

एक्सर्शनल उष्माघात ही अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये गरम स्थितीत जोरदार शारीरिक व्यायाम केल्यामुळे शरीराचे मुख्य तापमान वाढते. जो कोणी व्यायाम करतो किंवा गरम हवामानात काम करतो त्यांना एक्सर्शनल उष्माघात होऊ शकतो, परंतु उच्च तापमानाशी जुळवून घेत नसलेल्या लोकांना हे होण्याची शक्यता जास्त असते.

जास्त कपड्यांमुळे घामाचे सहज बाष्पीभवन होऊन शरीर थंड होण्यास अडथळा निर्माण होतो.

अल्कोहोल वापरल्याने तुमच्या शरीराची तापमान नियंत्रित करण्याची क्षमता बिघडू शकते.

डिहायड्रेशन तेव्हा होते जेव्हा एखादी व्यक्ती घामामुळे गमावलेले द्रव बदलण्यासाठी पुरेसे पाणी घेत नाही.

उपचार

जेव्हा एखादी व्यक्ती उष्माघाताने ग्रस्त असते तेव्हा त्यांच्या शरीराचे तापमान 104 अंश फॅरेनहाइटच्या वर वाढते. यामुळे डोकेदुखी, चक्कर येणे यासारखी विविध लक्षणे दिसून येतात. उष्माघात बरा करण्यासाठी, शरीराचे तापमान राखणे ही पहिली आणि सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे. अन्यथा, मेंदू आणि इतर महत्वाच्या अवयवांचे नुकसान होईल. शरीराचे तापमान कमी करण्यासाठी, खाली नमूद केलेल्या पद्धतींचे अनुसरण करा.

थंड पाण्याने आंघोळ करास्वत:ला कूलिंग ब्लँकेटमध्ये गुंडाळा आणि तुमच्या शरीराच्या वेगवेगळ्या भागात जसे बगल, मान, पाठ इ. बर्फाचे पॅक घाला.तुमच्या डॉक्टरांनी सांगितलेली औषधे घ्या.

धोका कारक

सापेक्ष आर्द्रता आणि हवेच्या तपमानाचे परिणाम एकत्रित केल्यावर तुम्हाला किती गरम वाटते याचे मोजमाप करणारा उष्मा निर्देशांक, उष्णतेच्या थकवाशी लक्षणीयपणे जोडलेला आहे. घामाचे बाष्पीभवन 60% किंवा त्याहून अधिक सापेक्ष आर्द्रतेमुळे बाधित होते, ज्यामुळे तुमच्या शरीराची थंड होण्याची क्षमता मर्यादित होते. उष्माघात हा स्ट्रोक सारखा नसतो. ज्या व्यक्तीला स्ट्रोकचा उच्च धोका आहे ते आहेत:

नवजात शिशुवृद्ध जे अनेक जुनाट आजारांशी संबंधित आहेत आणि कोणतीही ओव्हर-द-काउंटर औषधे घेत आहेतक्रीडापटूदिवसा उजेडात काम करणाऱ्या व्यक्तीलहान मुले, मुले किंवा पाळीव प्राणी जे कारमध्ये सोडले जातात

मुलांमध्ये उष्माघात

मुले विशेषतः क्रिकेट आणि टेनिससारख्या मैदानी खेळांमध्ये भाग घेत असल्याने त्यांना उष्माघात होण्याची शक्यता असते. तुमच्या मुलाला उन्हात सराव करण्यासाठी बाहेर पाठवण्यापूर्वी निर्जलीकरण आणि उष्माघाताच्या धोक्यांपासून त्यांचे संरक्षण कसे करायचे ते ठरवा. निर्जलीकरण कमी करण्यासाठी, उष्णतेमध्ये तुमची मुले भरपूर पाणी पितात याची खात्री करा.

उष्माघात पुनर्प्राप्ती

उष्माघातातून बरे होण्यासाठी लागणारा वेळ प्रत्येक व्यक्तीनुसार बदलतो. उष्माघातातून बरे झालेली व्यक्ती साधारणतः एक ते दोन दिवस रुग्णालयात घालवते. उष्माघातामुळे कोणत्याही अत्यावश्यक अवयवावर परिणाम झाल्यास रुग्णाला बरे होण्यासाठी वेळ लागेल.

प्रतिबंध

उष्माघाताचा अंदाज लावता येतो आणि टाळता येतो. उष्ण हवामानात उष्माघात टाळण्यासाठी खालील खबरदारी घ्या.

सैल-फिटिंग आणि हलके कपडे घालासनबर्नपासून संरक्षण कराभरपूर द्रव प्याविशिष्ट औषधांसह अतिरिक्त खबरदारी घ्याआपल्या बाळाला किंवा पाळीव प्राण्याला कारमध्ये कधीही सोडू नका

१) उन्हाळ्यात जास्त पाणी पिणे कधीही चांगले, मात्र अतिशय थंड पाणी पिणे टाळा.

२) फिकट रंगाचे कपडे वापरा, हाफ बाह्यांचे कपडे टाळा.

३) डोक्यावर नेहमी पांढरा रूमाल अथवा टोपी वापरा.

४) उष्णता वाढल्यास तोंडालाही रूमाल बांधा, नाक, कान पांढऱ्या रूमालने झाका.

५) एसीतून लगेच उन्हात, किंवा उन्हातून लगेच एसीत जाऊ नका, पंधरा मिनिटं सावलीत काढल्यानंतर उन्हात किंवा उन्हातून सावलीत १५ मिनिटं उभं राहिल्यानंतर एसी किंवा कुलरच्या हवेत जा.

६) दही, ताकाचा आहारात समावेश करा. उन्हात जाणे टाळा. बाहेर जाताना बाटलीत पाणी घेऊन जा, पाणी पित राहा.

तथ्ये

उष्माघात एक धोकादायक स्थिती आहे ज्यामुळे मृत्यू होऊ शकतो. चक्कर येणे, मानसिक बदल, मळमळ ही काही लक्षणे आहेतजेव्हा शरीराचे तापमान ४०° सेल्सिअसपेक्षा जास्त वाढते आणि शरीराची थंड होण्याची क्षमता नष्ट होते तेव्हा उष्माघात होतो.तरुण लोक, वयस्कर लोक आणि जास्त वजन असलेल्या व्यक्तींना उष्माघाताचा धोका इतरांपेक्षा जास्त असतो.उष्माघात हा उष्ण हवामानात कठोर शारीरिक हालचालींमुळे किंवा फक्त उष्ण भागात राहिल्याने होऊ शकतो.उष्माघात उपचाराचे उद्दिष्ट शरीराचे तापमान कमी करणे आहे.

Edited By - Ratnadeep ranshoor