ब्रेकअप हा जीवनातील सर्वात वेदनादायक अनुभवांपैकी एक आहे. "फक्त विसर" किंवा "पुढे जा" असं सांगितलं जातं, पण ते इतकं सोपं नसतं. यामागे मेंदूची रसायनशास्त्र, भावनिक बंध आणि उत्क्रांतीशास्त्राची कारणं आहेत. मानसशास्त्र आणि न्यूरोसायन्स यावर खूप अभ्यास झाले आहेत. चला समजून घेऊया-
१. मेंदूत 'ड्रग विथड्रॉअल' सारखी अवस्था तयार होते
प्रेमात पडल्यावर मेंदू डोपामाइन (आनंदाची रसायन), ऑक्सिटोसिन (बंधाची रसायन) आणि सेरोटोनिन सोडतो. हे रसायनं तुम्हाला "हाय" ठेवतात जसं ड्रग्स करतात. ब्रेकअपनंतर हे रसायनं अचानक बंद होतात, ज्यामुळे डोपामाइन विथड्रॉअल होते. यात चिंता, उदासीनता, भूक न लागणे, झोप न येणे असे लक्षणं दिसतात. fMRI स्कॅनमध्ये दिसतं की ब्रेकअपनंतर मेंदूचा रिवॉर्ड सर्किट (जो ड्रग अडिक्टमध्ये सक्रिय असतो) तसाच त्रस्त होतो. म्हणून "मूव्ह ऑन" करणं हे व्यस्न सोडण्यासारखं कठीण असतं.
२. 'अटॅचमेंट थिअरी' नुसार तुम्ही 'सुरक्षित आधार' गमावता
मानसशास्त्रज्ञ जॉन बोल्बी यांच्या अटॅचमेंट थिअरीनुसार, प्रेमी/प्रेमिका हा तुमचा सुरक्षित आधार असतो. बालपणात आई-वडील जसा आधार देतात तसाच. ब्रेकअप म्हणजे हा आधार गमावणं, ज्यामुळे सेपरेशनमुळे चिंता आणि दुःख येते. हे दुःख ५ स्टेजेसमधून जातं: नकार, राग, सौदेबाजी, नैराश्य आणि स्वीकृती. लगेच "स्वीकृती" येत नाही, कारण मेंदूला वेळ लागतो.
३. मेंदू 'लॉस एव्हर्शन' मुळे जुन्या गोष्टींना चिकटून राहतो
लॉस एव्हर्शन हे मानसशास्त्रीय तत्त्व सांगतं की "गमावण्याची वेदना" मिळवण्याच्या आनंदापेक्षा दुप्पट असते. ब्रेकअपमध्ये तुम्ही फक्त जोडीदार गमावत नाही, तर भविष्याची स्वप्नं, सवयी, मित्रमंडळ सगळं गमावता. म्हणून मेंदू "कदाचित परत येईल" असं विचार करत राहतो. ब्रेकअपनंतर लोक नोस्टाल्जिया (जुन्या आठवणी) जास्त करतात, कारण मेंदू त्या आठवणींना "जतन" करून ठेवतो.
४. सोशल मीडिया आणि 'झेगार्निक इफेक्ट' तुम्हाला अडकवतात
झेगार्निक इफेक्ट म्हणजे अपूर्ण गोष्टी मेंदूत जास्त राहतात. ब्रेकअप हे "अपूर्ण प्रकरण" असतं, म्हणून तुम्ही त्याच्या स्टोरीज, फोटोंकडे वळता. इंस्टाग्राम/व्हॉट्सअॅप स्टेटस पाहणं हे मेंदूला डोपामाइन हिट्स देतं, पण नंतर उदासीनता वाढवतं. सोशल मीडिया स्टॉकिंग केल्याने रिकव्हरी टाइम ३ महिने जास्त लागतो.
५. मेंदूला 'न्यूरल रिवायरिंग' साठी वेळ लागतो
ब्रेकअपनंतर मेंदूतील तंत्रिका पुनर्व्यवस्थेसाठी अर्थात न्यूरल पाथवे (जोडीदाराशी जोडलेले) ते मोडायला आणि नवे बनायला ६ महिने ते २ वर्ष लागतात. नो कॉन्टॅक्ट रूल (संपर्क तोडणे) यामुळे मेंदूला "डिटॉक्स" मिळतो. जितकं लवकर संपर्क तोडाल, तितकं लवकर रिकव्हर व्हाल. जे लोक ३० दिवस नो-कॉन्टॅक्ट पाळतात, त्यांचं मेंदू न्यूरल प्लॅस्टिसिटी दाखवतं आणि नव्या गोष्टींकडे वळतं.
मूव्ह ऑन करण्यासाठी व्यावहारिक टिप्स (मानसशास्त्रावर आधारित):
नो कॉन्टॅक्ट पाळा (ब्लॉक करा) ज्याने मेंदूला डोपामाइन सप्लाय बंद होतो.
जर्नलिंग करा (लिहा) याने भावना प्रोसेस होतात, दु:ख कमी होतात
व्यायाम आणि झोप आवश्यक कारण याने सेरोटोनिन वाढतं, मेंदू रिवायर होतं
नवीन हॉबी/मित्र बनवा याने नवे डोपामाइन सोर्स तयार होतात
थेरपी (जर गरज असेल) घ्या जसे CBT थेरपी लॉस एव्हर्शन कमी करते.
हे खरे आहे की लगेच मूव्ह ऑन होणं शक्य नाही, कारण मेंदूला "प्रेम" हे अडिक्शन सारखं असतं. पण वेळ, नो-कॉन्टॅक्ट आणि स्वतःवर प्रेम केल्याने तुम्ही नक्कीच बाहेर पडाल. तुम्ही एकटे नाही हे सर्वांसोबत घडतं. हळूहळू बरं वाटतं.
अस्वीकारण: हा लेख सामान्य माहितीवर आधारित आहे. वेबदुनिया याला दुजोरा देत नाही.
