भारतातील पहिले खाजगी रॉकेट विक्रम एस 18 नोव्हेंबर रोजी प्रक्षेपित करण्यात आले. हैदराबादच्या स्कायरूट या खाजगी स्टार्टअप कंपनीने हे रॉकेट बनवले आहे, जे श्रीहरिकोटा येथील इस्रोच्या प्रक्षेपण केंद्र सतीश धवन स्पेस सेंटरमधून प्रक्षेपित करण्यात आले आहे. त्यामुळे भारताच्या अंतराळ तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत खासगी रॉकेट कंपन्यांचा प्रवेश सुरू झाला आहे.
भारत आता अशा काही देशांमध्ये सामील झाला आहे जिथे खाजगी कंपन्या देखील त्यांचे मोठे रॉकेट लॉन्च करतात.ही मोठी उपलब्धी असल्याचे म्हटले जात आहे.
विक्रम एस म्हणजे काय?
इस्रोचे संस्थापक डॉ. विक्रम साराभाई यांच्या स्मरणार्थ विक्रम एस हे नाव देण्यात आले आहे.
विक्रम सीरिजमध्ये तीन प्रकारचे रॉकेट सोडले जाणार आहेत, जे लहान आकाराचे उपग्रह वाहून नेण्यासाठी विकसित करण्यात आले आहेत.
विक्रम-1 हे या मालिकेतील पहिले रॉकेट आहे. असे म्हटले जाते की विक्रम-2 आणि 3 पृथ्वीच्या खालच्या कक्षेत जड वजन पोहोचवू शकतात.विक्रम एस हे तीन उपग्रह पृथ्वीच्या खालच्या कक्षेत पोहोचवू शकतात. या तिघांपैकी एक परदेशी कंपनीचा तर उर्वरित दोन भारतीय कंपन्यांचे उपग्रह आहेत.
स्कायरूटने आधीच सांगितले आहे की मे 2022 मध्ये रॉकेटची यशस्वी चाचणी घेण्यात आली आहे. कंपनीने आपल्या मिशनला 'प्रारंभ' (Mission Prarambh) असे नाव दिले आहे.
स्कायरूटच्या निवेदनानुसार, विक्रम एस हे 12 ते 16 नोव्हेंबर दरम्यान लॉन्च केले जाणार होते परंतु खराब हवामानामुळे ते 18 नोव्हेंबरला लॉन्च केले गेले.
भारताची अंतराळ परिसंस्था विकसित करण्याच्या दिशेने आणि जागतिक समुदायामध्ये आघाडीवर असलेले राष्ट्र म्हणून उदयास येण्याच्या दिशेने हे एक मोठे पाऊल आहे. भारताच्या स्टार्टअप इकोसिस्टमसाठीही हा टर्निंग पॉइंट आहे.
देशातील एका खासगी अंतराळ कंपनीने बनवलेले विक्रम-एस रॉकेट पहिल्यांदाच यशस्वीरीत्या प्रक्षेपित करण्यात आले.
18 नोव्हेंबर 2022 रोजी सकाळी 11.30 वाजता श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून अवकाशाच्या जगात नवा इतिहास रचला गेला.
हैदराबादच्या खाजगी अंतराळ कंपनी स्कायरूट एरोस्पेसच्या विक्रम-एस रॉकेटने उड्डाण केले. रॉकेट आवाजाच्या पाचपट वेगाने अंतराळात गेले. म्हणजेच हायपरसोनिक वेगाने.
स्कायरूट ही चार वर्षे जुनी कंपनी आहे. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (इस्रो) ते प्रक्षेपित करण्यासाठी मदत केली. या मिशनला प्ररंभ असे नाव देण्यात आले आहे. प्रसिद्ध भारतीय शास्त्रज्ञ आणि इस्रोचे संस्थापक डॉ. विक्रम साराभाई यांच्या नावावरून या रॉकेटचे नाव देण्यात आले आहे.
या रॉकेटवर दोन देशी आणि एक विदेशी पेलोडही जाणार आहेत. हे सहा मीटर उंच रॉकेट जगातील पहिले सर्व मिश्रित रॉकेट आहे. यात 3D-प्रीटेंडेड सॉलिड थ्रस्टर्स आहेत. जेणेकरून त्याची फिरकी क्षमता हाताळता येईल.
या उड्डाण दरम्यान, रॉकेट एव्हीओनिक्स, टेलीमेट्री, ट्रॅकिंग, जडत्व मोजमाप, ग्लोबल पोझिशनिंग सिस्टम, ऑनबोर्ड कॅमेरा, डेटा संपादन आणि उर्जा प्रणालीची चाचणी घेतली जाईल. हे उप-कक्षीय उड्डाण आहे. ज्यामध्ये चेन्नई स्थित स्पेस स्टार्टअप SpaceKidz, आंध्र प्रदेश स्थित N-SpaceTech आणि आर्मेनियाच्या BazoomQ स्पेस रिसर्च लॅबचे उपग्रह जात आहेत.
स्कायरूट ही देशातील पहिली खाजगी अंतराळ कंपनी आहे जिने हे यश मिळवले आहे. त्याच्या यशामुळे, भारत खाजगी अंतराळ कंपनी रॉकेट लॉन्चिंगच्या बाबतीत जगातील आघाडीच्या देशांमध्ये सामील होईल. हे रॉकेट पूर्णपणे कार्बन फायबरपासून बनलेले आहे.
विक्रम-एस रॉकेटमध्ये थ्रीडी प्रिंटेड क्रायोजेनिक इंजिन आहेत. ज्याची चाचणी गेल्या वर्षी 25 नोव्हेंबर रोजी सोलर इंडस्ट्री लिमिटेड, नागपूरच्या चाचणी सुविधा केंद्रावर झाली होती. या रॉकेटच्या सहाय्याने अवकाशाच्या विहित कक्षेत छोटे उपग्रह स्थापित केले जातील. या रॉकेटचे वजन 545 किलो आहे. व्यास 0.375 मीटर आहे. याने 83 ते 100 किमी उंचीवर उड्डाण केले.
3D क्रायोजेनिक इंजिन सामान्य क्रायोजेनिक इंजिनपेक्षा अधिक विश्वासार्ह आहे. तसेच 30 ते 40 टक्के स्वस्त आहे. हे क्रायोजेनिक इंजिन विक्रम-2 आणि 3 मध्येही. वापरले जाणार आहे. सध्या स्कायरूटकडे तीन प्रकारचे रॉकेट बनवण्याची योजना आहे. विक्रम-1, 2 आणि 3. स्वस्तात लॉन्च होण्याचे कारण देखील त्याच्या इंधनातील बदल आहे. सामान्य इंधनाऐवजी एलएनजी म्हणजेच लिक्विड नॅचरल गॅस आणि लिक्विडऑक्सिजन (एलओएक्स) ची मदत घेण्यात आली आहे. ते किफायतशीर आणि प्रदूषणमुक्त आहे.
Edited By - Priya Dixit
