22 मार्च - जागतिक जल दिन विशेष
रिलायन्स फाऊंडेशनने मध्य प्रदेशातील शेतकरी समुदायांमध्ये जल व्यवस्थापन आणि प्रशासन सुलभ करण्यासाठी, समुदायांचे जीवन सुधारण्यासाठी आणि सात जिल्ह्यांमध्ये हवामानातील लवचिकता सुधारण्यात मदत केली आहे.
रिलायन्स फाऊंडेशनच्या 2011 पासून सुरू झालेल्या जल हस्तक्षेप कार्यक्रमामुळे राज्यातील पाणी साठवण क्षमता अंदाजे 400 लाख घनमीटरने (20,000 हेक्टरवर गंभीर सिंचन प्रदान करण्यासाठी पाणी साठवण क्षमता वाढवण्यासाठी पुरेसे आहे) आणि 770 गावांमध्ये पिण्याच्या पाण्याची सुविधा सुधारण्यात आली आहे. सुधारित प्रत्येक गावात, रिलायन्स फाउंडेशनने समुदायांना सामायिक संसाधन व्यवस्थापन योजना विकसित करण्यासाठी प्रोत्साहित केले आणि त्यात जल व्यवस्थापन समाविष्ट करण्यास सांगितले. त्यानंतर जलसंचयन हस्तक्षेप आणि समाजाचा जमीन विकास आराखडा तयार करण्यात आला. सिवनी जिल्हा यापैकी एक आहे जिथे रिलायन्स फाऊंडेशनच्या एका दशकाहून अधिक काळ कामामुळे जवळपास 200 गावांमध्ये फरक पडला आहे.
सिवनीमध्ये परिवर्तनाची लाट
हरहरपूर आणि कटंगी ही दोन जोडलेली गावे सिवनी जिल्हा मुख्यालयापासून 16 किमी अंतरावर आहेत. रिलायन्स फाऊंडेशनने या गावांमध्ये काम करण्यास सुरुवात केल्यापासून, 200 कुटुंबांना त्यांची शेती आधारित उपजीविका आणि पिण्याच्या पाण्याची स्थिती सुधारण्यात यश आले आहे.
ही गावे अत्यंत ओहोटीच्या प्रदेशात वसलेली आहेत, जिथे शेतात पाणी साठवून ठेवले जात नाही आणि रब्बी हंगामात पाण्याच्या कमी उपलब्धतेमुळे अनेक लहान शेतकरी कुटुंबांनी एकच पीक घेतले. या दोन गावांमध्ये, रिलायन्स फाऊंडेशनने गेल्या तीन वर्षांत सामुदायिक स्तरावर आणि शेत स्तरावर जल व्यवस्थापनाच्या कामांद्वारे 1.8 लाख घनमीटरने पाणी साठवण्याची क्षमता वाढवली आहे, ज्यामुळे 54 हेक्टर जमिनीला सिंचन मिळू शकते. यामध्ये या गावांची जीवनरेखा असलेल्या वैनगंगा नदीच्या उपनद्यांवर वसलेल्या तीन नवीन स्टॉप-डॅमचे बांधकाम आणि सध्याच्या तीन धरणांच्या पुनर्बांधणीचा समावेश आहे. नद्यांवर धरणे बांधणे आणि सध्याची धरणे सुधारणे यामुळे गेल्या तीन वर्षांतील जलसंकट दूर होण्यास मदत झाली. याव्यतिरिक्त, रिलायन्स फाऊंडेशनने त्यांच्या ग्रामीण मंचांमध्ये शेतकऱ्यांनी निवडलेल्या शेतांच्या बांधावर आणि विहिरी खोदण्यासाठी समर्थन केले. या कामांच्या अंमलबजावणीचे नियोजन करण्यात समुदायांची महत्त्वाची भूमिका असते.
याव्यतिरिक्त, 80% शेतकऱ्यांनी स्प्रिंकलरसारख्या कार्यक्षम सिंचन प्रणालीचा वापर करण्यास सुरुवात केली. पिण्याच्या पाण्याअभावीही या गावांतील समुदायांना त्रास होत होता. पुरेसा पाणीपुरवठा आणि वितरण सुधारल्याने गावातील सर्व घरांमध्ये पिण्याच्या पाण्याची सोय झाली.
"रिलायन्स फाऊंडेशनने आमच्या वतीने पाणीपुरवठा आणि त्याचे वितरण पाइपलाइनद्वारे मजबूत केले. याआधी हातपंपावरून पाणी आणण्यासाठी आम्हाला सुमारे 1.5 किमी जावे लागत होते. महिलांसाठी हे खूप थकवणारे आणि खूप वेळ लागणारे काम होते. ” हरहरपूर गावातील रहिवासी असलेल्या आशा सूर्यवंशी यांनी सांगितले, जे SHG नेत्या देखील आहेत. "जलसंधारण क्षेत्रात केलेल्या स्टॉप-डॅमच्या कामामुळे पाणी थांबण्यास मदत झाली आणि गावातील शेतीची स्थिती सुधारली," असे त्या म्हणाल्या.
शेतकरी कुटुंबे आता त्यांच्या पिकांना गंभीर सिंचन देण्यास सक्षम आहेत, कृषी उत्पादकता वाढली आहे आणि दुसरे रब्बी पीक घेऊ शकतात. 2022-23 कृषी वसंत ऋतु हंगामाच्या मूल्यांकनात असे दिसून आले आहे की गहू आणि धानाचे उत्पादन सरासरी 5 क्विंटल प्रति हेक्टरने वाढले आहे, गव्हात सुमारे 32 क्विंटल वरून 37 क्विंटल आणि धानात 37 क्विंटल वरून 42 क्विंटल झाले आहे. याचा परिणाम असा आहे की, अधिकाधिक पाणी उपलब्ध करून आणि गुणवत्ता-सुधारणाऱ्या कृषी पद्धतींसह कुटुंबांनी त्यांचे उत्पन्न वाढवण्यास सुरुवात केली आहे. यामुळे कुक्कुटपालन आणि पशुपालन यांसारख्या अनेक घरगुती उपक्रमांना बळ मिळाले आहे.
जगभरातील पाण्याशी संबंधित समस्यांकडे लक्ष वेधण्यासाठी आणि या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी कृती करण्यास प्रेरित करण्यासाठी संयुक्त राष्ट्रांनी 22 मार्च हा जागतिक जल दिन म्हणून घोषित केला आहे. या तारखेद्वारे एस.डी.जी. 6: 'सर्वांसाठी पाण्याचा हक्क आणि स्वच्छता' हे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी प्रयत्न केले जातात. 'वी-केअर' मुख्य धोरणासह रिलायन्स फाऊंडेशन भारत सरकारच्या राष्ट्रीय प्राधान्यक्रमांना पाठिंबा देण्यासाठी आणि जागतिक शाश्वत विकास उद्दिष्टे सुनिश्चित करण्यासाठी कार्यरत आहे.
