उत्तर महाराष्ट्रातील ज्या ४ गावांमध्ये मूलभूत सुविधा अद्याप व्यवस्थित पोहोचलेल्या नाहीत आणि मोबाईल सिग्नलही कधी कधी असतो तर कधी नसतो, अशा ४ गावांमध्ये गणेश पावरा नावाच्या व्यक्तीने स्वातंत्र्य दिनाच्या पूर्वसंध्येला एक व्हिडिओ डाउनलोड करून देशभक्तीचे उदाहरण मांडले आणि तिरंगा कसा बांधायचा हे शिकले जेणेकरून तो कोणत्याही अडथळ्याशिवाय अभिमानाने फडकेल. शुक्रवारी, गणेश पावरा यांनी सुमारे ३० मुले आणि ग्रामस्थांसह त्यांच्या उदड्या गावात पहिल्यांदाच ध्वज फडकवला. हे गाव नंदुरबार जिल्ह्यातील सातपुडा टेकड्यांच्या मध्ये वसलेले आहे.
मुंबईपासून अगदी ५०० किमी आणि जवळच्या तहसीलपासून सुमारे ५० किमी अंतरावर असलेल्या या छोट्या गावात एकूण ४०० लोक राहतात, परंतु येथे एकही सरकारी शाळा नाही. गणेश पावरा 'युंग फाउंडेशन' या स्वयंसेवी संस्थेद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या शाळेत मुलांना शिकवतात हे आम्ही तुम्हाला सांगतो. 'युंग फाउंडेशन'चे संस्थापक संदीप देवरे म्हणाले, "हा परिसर नैसर्गिक सौंदर्याने, सुपीक मातीने आणि नर्मदा नदीने समृद्ध आहे. परंतु डोंगराळ भाग असल्याने येथे पोहोचणे खूप कठीण आहे."
लोकशाही हक्कांबद्दल जागरूकता निर्माण करणे हा यामागील उद्देश आहे. या भागात तीन वर्षांपासून शैक्षणिक उपक्रम राबवणाऱ्या या फाउंडेशनने यावर्षी स्वातंत्र्यदिनी उडदया, खापरमल, सदरी आणि मांझनीपाडा यासारख्या छोट्या गावांमध्ये राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा निर्णय घेतला. युंग फाउंडेशनद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या ४ शाळांमध्ये शिकणाऱ्या २५० हून अधिक मुलांनी शुक्रवारी ध्वजारोहण कार्यक्रमात गावातील स्थानिक लोकांसह सहभाग घेतला.
आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे या गावांमध्ये कोणतीही सरकारी शाळा किंवा ग्रामपंचायत कार्यालय नाही, त्यामुळे गेल्या ७८ वर्षांत या गावांमध्ये कधीही ध्वजारोहण झाले नाही. देवरे म्हणाले की या उपक्रमाचा उद्देश केवळ "पहिल्यांदाच ध्वजारोहण करणे" हा नव्हता तर लोकांना त्यांच्या लोकशाही हक्कांबद्दल जागरूक करणे हा देखील होता.
अजूनही मूलभूत सुविधांपासून दूर
देवरे म्हणाले, “येथील आदिवासी लोक पूर्णपणे स्वावलंबी जीवन जगतात, परंतु त्यांना संविधानाने दिलेल्या अधिकारांचीही जाणीव नाही.” त्यांनी असेही सांगितले की, मजूर म्हणून काम करताना किंवा दैनंदिन व्यवहार करताना या लोकांचे अनेकदा शोषण किंवा लुटमार होते. सादरीसारख्या या वस्त्यांपैकी अनेक वस्त्यांमध्ये रस्त्याची सुविधाही नाही.
सादरी येथील रहिवासी भुवनसिंग पावरा म्हणाले की, गावकरी इतर भागात पोहोचण्यासाठी अनेक तास चालतात किंवा नर्मदा नदीत चालवल्या जाणाऱ्या बोट सेवेवर अवलंबून असतात. 'युंग फाउंडेशन'ची शाळा त्यांच्या जमिनीवर चालवली जाते. त्यांनी सांगितले की, शिक्षणाचा अभाव ही येथील सर्वात गंभीर समस्या आहे आणि पुढच्या पिढीलाही अशाच त्रासातून जावे लागू नये.
लोक पावरी बोली बोलतात
या ४ गावांमध्ये आतापर्यंत वीज सुविधा पोहोचलेली नाही, त्यामुळे बहुतेक घरे सौर पॅनेलवर अवलंबून आहेत. येथील लोक पावरी बोली बोलतात, जी सामान्य मराठी किंवा हिंदीपेक्षा खूप वेगळी आहे, ज्यामुळे बाहेरील लोकांना त्यांच्याशी संवाद साधणे कठीण होते. देवरे म्हणाल्या की सुरुवातीला लोकांचा विश्वास जिंकणे कठीण होते, परंतु जेव्हा त्यांना या कामाचा उद्देश आणि त्यांच्या कल्याणाबद्दल समजले तेव्हा त्यांचे सहकार्य सोपे झाले.
त्यांनी सांगितले की ही संस्था शाळा शिक्षकांच्या पगारासाठी आणि शाळांसाठी पायाभूत सुविधा पुरवण्यासाठी देणग्यांवर अवलंबून आहेत. या शाळा अनौपचारिक असल्याने, सरकारी शाळांप्रमाणे येथे मध्यान्ह भोजन योजना राबवता येत नाही. सरकारने नियुक्त केलेल्या अंगणवाडी सेविका अनेकदा या दुर्गम गावांमध्ये येत नाहीत. तथापि, काही ठिकाणी परिस्थिती वेगळी आहे, जसे की खापरमाळ येथील अंगणवाडी सेविका अजमीबाई, ज्या प्रामाणिकपणे आपले काम करत आहेत.
