भारताचे पहिले गृहमंत्री सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या जन्मदिनी राष्ट्रीय एकता दिवस साजरा केला जातो. भारतीय राष्ट्रीय चळवळीला वैचारिक आणि कार्यात्मक मार्गाने नवी दिशा दिल्याने सरदार पटेल यांना राजकीय इतिहासात अतिशय अभिमानास्पद स्थान मिळाले आहे, स्वातंत्र्यानंतर संस्थानांचे एकत्रीकरण करून अखंड भारताच्या निर्मितीमध्ये त्यांचे योगदान कधीही विसरता येणार नाही.
राष्ट्रीय एकता दिनानिमित्त सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्याबद्दलच्या 10 अज्ञात गोष्टी जाणून घेऊया-
1. सरदार वल्लभभाई पटेल यांचा जन्म 31 ऑक्टोबर 1875 रोजी गुजरातमधील नडियाद येथे झाला. खेडा जिल्ह्यातील करमसद येथे राहणारे झवेर भाई आणि लाडबा पटेल यांचे ते चौथे अपत्य होते. 1897 मध्ये वयाच्या 22 व्या वर्षी त्यांनी मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण केली. वल्लभभाईंचा विवाह झाबेरबा यांच्याशी झाला होता. पटेल केवळ 33 वर्षांचे असताना त्यांच्या पत्नीचे निधन झाले.
2. सरदार पटेल अन्याय सहन करू शकत नव्हते. शालेय जीवनापासूनच त्यांनी अन्यायाला विरोध करण्यास सुरुवात केली. नडियाद येथील त्यांच्या शाळेतील शिक्षक पुस्तकांचा व्यापार करून विद्यार्थ्यांना बाहेरून पुस्तके न आणता त्यांच्याकडून खरेदी करण्यास भाग पाडायचे. वल्लभभाईंनी याला विरोध करत विद्यार्थ्यांना शिक्षकांकडून पुस्तके विकत घेऊ नका, असे आवाहन केले. त्यामुळे शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांमध्ये बाचाबाची झाली. पाच ते सहा दिवस शाळा बंद राहिल्या. शेवटी सरदार जिंकले. शिक्षकांच्या वतीने पुस्तके विकण्याची प्रथा बंद झाली.
3. सरदार पटेल यांना त्यांचे शालेय शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी बराच वेळ लागला. वयाच्या 22 व्या वर्षी त्यांनी 10वीची परीक्षा दिली. सरदार पटेल यांचे वकील बनण्याचे स्वप्न होते आणि त्यांचे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी त्यांना इंग्लंडला जावे लागले, परंतु भारतीय महाविद्यालयात प्रवेश घेण्यासाठी त्यांच्याकडे पुरेसे आर्थिक साधन नव्हते. त्या काळात उमेदवार स्वतंत्रपणे अभ्यास करून कायद्याच्या परीक्षेला बसू शकत होता. अशा परिस्थितीत सरदार पटेल यांनी त्यांच्या ओळखीच्या वकिलाकडून पुस्तके घेतली आणि घरीच अभ्यास सुरू केला.
4. बारडोली सत्याग्रहाचे नेतृत्व करणाऱ्या पटेल यांना सत्याग्रहाच्या यशाबद्दल तेथील महिलांनी 'सरदार' ही पदवी बहाल केली. स्वातंत्र्यानंतर विविध संस्थानांमध्ये विखुरलेल्या भारताच्या भौगोलिक-राजकीय एकात्मतेत मध्यवर्ती भूमिका बजावल्याबद्दल पटेल यांना 'भारताचा बिस्मार्क' आणि 'लोहपुरुष' म्हणूनही संबोधले जाते. सरदार पटेल हे जातिवाद आणि वर्गभेदाचे कट्टर विरोधक होते.
5. इंग्लंडमध्ये कायद्याचे शिक्षण घेतल्यानंतरही त्यांचा कल पैसा कमावण्याकडे नव्हता. सरदार पटेल 1913 मध्ये भारतात परतले आणि त्यांनी अहमदाबादमध्ये सराव सुरू केला. लवकरच ते लोकप्रिय झाले. आपल्या मित्रांच्या सांगण्यावरून पटेल यांनी 1917 मध्ये अहमदाबादच्या स्वच्छता आयुक्तपदाची निवडणूक लढवली आणि त्यात ते विजयीही झाले.
6. गांधींच्या चंपारण सत्याग्रहाच्या यशाने सरदार पटेल खूप प्रभावित झाले होते. 1918 मध्ये गुजरातमधील खेडा विभागात दुष्काळ पडला होता. शेतकऱ्यांनी करमुक्तीची मागणी केली, परंतु ब्रिटिश सरकारने ती नाकारली. गांधीजींनी शेतकर्‍यांचा प्रश्न मांडला, पण त्यांना त्यांचा पूर्ण वेळ खेड्यात घालवता आला नाही, म्हणून ते त्यांच्या अनुपस्थितीत या संघर्षाचे नेतृत्व करू शकतील अशा व्यक्तीच्या शोधात होते. यावेळी सरदार पटेल यांनी स्वेच्छेने पुढे येऊन संघर्षाचे नेतृत्व केले.
7. गृहमंत्री म्हणून त्यांचे पहिले प्राधान्य रियासत (राज्यांचे) भारतात एकत्रीकरण करणे हे होते. रक्त न सांडता त्यांनी हे काम केले. हैद्राबादच्या 'ऑपरेशन पोलो'साठीच त्यांना सैन्य पाठवायचे होते. भारताच्या एकीकरणात त्यांच्या महान योगदानासाठी त्यांना भारताचे 'लोहपुरुष' म्हणून ओळखले जाते. 562 लहान-मोठ्या संस्थानांचे भारतीय संघराज्यात विलीनीकरण करून भारतीय एकता निर्माण करणे हे सरदार पटेल यांचे सर्वात मोठे योगदान होते. जगाच्या इतिहासात एवढ्या मोठ्या संख्येने राज्ये एकत्र करण्याचे धाडस करणारा एकही माणूस नाही. 5 जुलै 1947 रोजी एक रियासत विभाग स्थापन करण्यात आला.
8. सरदार वल्लभभाई पटेल हे देशाचे पहिले पंतप्रधान झाले असते. महात्मा गांधींच्या इच्छेचा आदर करून ते या पदावरून पायउतार झाले आणि नेहरू देशाचे पहिले पंतप्रधान झाले. देशाच्या स्वातंत्र्यानंतर सरदार पटेल हे उपपंतप्रधानांसह गृह, माहिती आणि राज्य खात्याचे पहिले मंत्रीही होते. 1991 मध्ये, सरदार पटेल यांच्या मृत्यूनंतर 41 वर्षांनी, त्यांना भारताचा सर्वोच्च राष्ट्रीय पुरस्कार भारतरत्न प्रदान करण्यात आला. त्यांचे नातू विपीनभाई पटेल यांनी हा पुरस्कार स्वीकारला.
9. स्वातंत्र्यापूर्वी जुनागढ संस्थानाच्या नवाबाने 1947 मध्ये पाकिस्तानसोबत जाण्याचा निर्णय घेतला होता परंतु भारताने त्यांचा निर्णय मान्य करण्यास नकार दिला आणि ते भारतात विलीन केले. भारताचे तत्कालीन उपपंतप्रधान सरदार पटेल 12 नोव्हेंबर 1947 रोजी जुनागडला पोहोचले. त्यांनी भारतीय लष्कराला प्रदेशात स्थैर्य प्रस्थापित करण्याचे निर्देश दिले तसेच सोमनाथ मंदिराच्या पुनर्बांधणीचे आदेश दिले. जम्मू-काश्मीर, जुनागड आणि हैदराबादच्या राजांना हे मान्य नव्हते. जुनागढच्या नवाबाला खूप विरोध झाला तेव्हा तो पाकिस्तानात पळून गेला आणि जुनागडही भारतात विलीन झाला. हैदराबादच्या निजामाने भारताच्या विलयीकरणाचा प्रस्ताव नाकारल्यावर सरदार पटेलांनी तेथे सैन्य पाठवून निजामाला शरणागती पत्करायला लावली, परंतु काश्मीरबाबत यथास्थिती ठेवून प्रकरण स्वतःकडेच ठेवले.
10. सरदार पटेल यांचे स्वतःचे घरही नव्हते. ते अहमदाबादमध्ये भाड्याच्या घरात राहत होते. 15 डिसेंबर 1950 रोजी मुंबईत त्यांचे निधन झाले तेव्हा त्यांच्या बँक खात्यात केवळ 260 रुपये होते.
