हिंदू धर्मामध्ये औक्षण हे शुभ मानले जाते. लग्न कार्याच्या वेळी अथवा इतर शुभ प्रसंगी देवाची मूर्ती किंवा ज्यांचे मंगलकार्य असेल त्यास त्यांच्या चेहर्‍याभोवती सुवासिनीने ओवाळण्यासाठी घेतलेले दिपादियुक्त ताम्हन तसेच सदर ताम्हन ओवाळण्याच्या क्रियेला औक्षण असे म्हणतात.
औक्षण शब्दाचा आध्यात्मिक अर्थ
औक्षण म्हणजेच दिव्याच्या प्रकाशाच्या साहाय्याने कार्यरत असलेल्या विश्वातील देवतांच्या लहरींच्या आगमनाच्या क्षणाचे स्वागत करावे आणि तो क्षण लक्षात घेऊन त्या लहरींचा आश्रय घ्यावा.
औक्षणाचे महत्त्व
औक्षण करताना दिव्याच्या साहाय्याने उत्सर्जित होणार्‍या किंवा प्राप्त झालेल्या लहरी आरती करणार्‍या व्यक्तीच्या शरीराभोवती फिरणारे संरक्षक कवच तयार करतात.
औक्षण कुणाचे आणि कुठे करतात
औक्षण करणे किंवा ओवाळणे, हा हिंदु धर्मात सांगितलेला छोटासा विधी आहे.
वाढदिवस, परदेशगमन, परीक्षेतील यश, युद्धात विजयी होणे अशा शुभप्रसंगी त्या त्या व्यक्तीला ओवाळून शुभेच्छा देण्याची ही पद्धत आहे.
तसेच मुले, सुसंस्कृत व्यक्ती, स्वागत मूर्ती, युद्धासाठी बाहेर पडलेले सैनिक, राजे, संत यांचे औक्षण केले जाते. सामान्यतः घरातील मंदिरात एखाद्या व्यक्तीला देवतेसमोर बसवून औक्षण केले जाते. विशेष कार्य (उदा. यज्ञोपवीत संस्कार, विवाह इ.) असल्यास त्या कार्यस्थळी औक्षण केलं जातं.
उबंरठ्यावर औक्षण करु नये
दारात उभे राहून, सजीवांना या रज-तम सकारात्मक लहरींनी आकारलेल्या क्षेत्राचा त्रास होतो. या त्रासदायक लहरींचा एक समूह आत्म्याभोवती तयार होतो. त्यांचा प्रभाव जीवाच्या मनोमय कोशावर पडतो आणि तेथे रज-तम कणांचे बळ वाढल्याने जीवात चिडचिडेपणा निर्माण होतो. या कारणास्तव दारात औक्षण करणे हिंदू धर्माला मान्य नाही.
औक्षणासाठी आवश्यक साहित्य-
हळद-कुंकु, तुपाचे किंवा तेलाचे निरांजन, सुपारी, सुवर्णमुद्रा, अक्षता, आणि कापूस अशा गोष्टीनी औक्षण केले जाते.
या प्रत्येक गोष्टीं मागे काही ना काही गर्भीतार्थ आहे.
औक्षणाच्या ताटात हळद आणि कुंकुम आपल्या डाव्या बाजूला कोणत्याही कामाला शक्ती देणार्‍या शक्तीचे प्रतीक म्हणून ठेवा. हळदी-कुंकुममधून निघणाऱ्या सूक्ष्म-सुगंधाकडे, ब्रह्मांडात अस्तित्वात असलेल्या देवतांचे शुद्धतावादी त्वरीत आकर्षित होतात.
साजूक तुपाचा दिवा म्हणजे धनलक्ष्मी, प्रकाश याचा अर्थ म्हणजे त्या व्यक्तीच्या आयुष्यातील अंध:कार नाहीसा होऊन प्रकाश आणि समृद्धी यावी. अगोदर निरांजनाने त्याला ओवाळायचे.
अंगठी आणि सुपारी हे प्रत्यक्ष कार्य करणार्‍या शिवाचे (पुरुषतत्त्वाचे) प्रतीक म्हणून आपल्या उजव्या बाजूला ठेवावे. सोन्याने ओवाळण्याचा अर्थ सोन्या सारखे निष्कलंक आणि झळझळीत आयुष्य त्याला लाभावे हा होय.
सुपारी सारखे टणक आणि अविनाशी आयुष्य लाभावे. म्हणून सुपारीने औक्षण करावे.
सुपारी उजव्या बाजूला ठेवा.
अक्षता या सर्वसमावेशक असल्याने त्यांना मध्यभागी, म्हणजेच तबकाच्या केंद्रबिंदूच्या ठिकाणी स्थान द्यावे.
अक्षता या शब्दाचा अर्थ अविनाशी असा असल्याने तबकातील अक्षता कपाळी लावून डोक्यावर टाकतात.
तर सर्वात शेवटी कापूस ओवाळून डोक्यावर ठेवायचा आणि म्हणायचे कापसासारखा म्हातारा हो.
अक्षतांच्या थोडेसे पुढे, परंतु मध्यभागी दीपाला स्थान द्यावे. दीप हा जिवाच्या आत्मशक्तीच्या बळावर कार्यरत होणार्‍या सुषुम्नानाडीचे प्रतीक आहे.
अशा प्रकारे तबकातील घटकांची योग्य मांडणी केल्याने जिवाला देवतेच्या तत्त्वाचा अधिक लाभ मिळतो.
औक्षण करण्याची योग्य पद्धत
एका पाटाभोवती रांगोळी काढा. ज्याचे औक्षण करायचे आहे त्याला पाटावर बसवा.
सुसंस्कृत व्यक्तीच्या कपाळावर मधल्या बोटाने ओलं कुंकुं लावून त्यावर अक्षत लावाव्या.
निरंजनाचं ताट उचलून त्यातील अंगठी (किंवा सोन्याचे कोणतेही दागिने) आणि सुपारी घ्या त्या व्यक्तीच्या चेहऱ्याभोवती फिरवा.
सर्वप्रथम व्यक्तीच्या आदेशाच्या ठिकाणी अंगठी आणि सुपारीला एकत्र स्पर्श करा.
व्यक्तीच्या उजव्या खांद्यापासून (घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने) अंगठी आणि सुपारी घेऊन डाव्या खांद्यापर्यंत या. तसेच विरुद्ध दिशेकडून आरती करताना उजव्या खांद्यावर यावे. हे तीन वेळा करा. प्रत्येक वेळी ताटासोबत अंगठी आणि सुपारीला स्पर्श करा.
आरतीच्या ताटातून व्यक्तीची आरती काढा.
व्यक्तीला मिठाई खायला द्या.
त्याच्यासाठी प्रार्थना करा.
अक्षता खाली ठेवून त्यावर आरतीचे ताट ठेवा.
