श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ऐका श्रोते सावकाश ॥ पंढरीक्षेत्र दक्षिणेस ॥ तेथूनियां सात कोस ॥ मंगळवेढें ग्राम पैं ॥१॥
तेथील वेश्या कलावंतीण ॥ श्यामा तिचें नामाभिधान ॥ तिचें पोटीं दिव्य रत्न ॥ कान्होपात्रा जन्मली ॥२॥
तिचें लावण्य पाहातां जाण ॥ देवांगना होतील लज्जायमान ॥ मृत्युलोकीं तिजसमान ॥ नाहीं विधीनें निर्मिली ॥३॥
बाळपणीं ते अबला ॥ गायन शिकली नृत्यकला ॥ रंभा तिलोत्तमा मेनका सकळा ॥ पाहतां डोळां लज्जित ॥४॥
माता म्हणे कन्येसी ॥ चाल जाऊं राजद्वारासी ॥ अलंकार देईल तुजसी ॥ रुपलावण्य देखोनि ॥५॥
ते म्हणे वो जननी ॥ मजयोग्य पुरुष सुंदर कोणी ॥ धुंडितां न दिसेचि नयनीं ॥ जाणसी मनीं आपुल्या ॥६॥
मजहूनि लावण्य कोटिगुणीं ॥ असल्या वरीन त्यालागोनी ॥ ऐसा निश्चय करूनि मनीं ॥ कान्होपात्रा राहिली ॥७॥
मृत्युलोकींचे पुरुष समस्त ॥ माते ते मज ऐसे भासत ॥ जैसें सूर्यापुढें खद्योत ॥ तैसें दिसत मजलागीं ॥८॥
तंव कोणे एके अवसरीं ॥ यात्रा जातसे श्रीपंढरी ॥ गरुडटके निशान भेरी ॥ वैष्णव गजरीं गाताती ॥९॥
कान्होपात्रा तयांस देखोन ॥ संतांसी घाली लोटांगण ॥ कोठें जातां वैष्णवजन ॥ दया करून मज सांगा ॥१०॥
ते म्हणती पंढरीसी ॥ आम्ही जातों यात्रेसी ॥ तेथें आला वैकुंठवासी ॥ पुंडलिकाकारणें ॥११॥
कान्होपात्रा पुसे संतांसी ॥ कैसा आहे वैकुंठवासी ॥ ते म्हणती ब्रह्मादिकांसी ॥ त्याचा महिमा न वर्णवे ॥१२॥
उदार धीर सुंदर पूर्ण ॥ लक्ष्मीहूनि कोटिगुण ॥ चंद्रसूर्यादि तारागण ॥ जयाचे तेजें राहाटती ॥१३॥
कान्होपात्रा म्हणे संतांसी ॥ ऐसा सांगतां हृषीकेशी ॥ जरी मी शरण गेलें तयासी ॥ तरी अंगीकारासी करील कीं ॥१४॥
ते म्हणती कुब्जा कंसदासी ॥ कुरूप हीन मथुरेसी ॥ कृष्णें अंगीकारूनि तियेसी ॥ आपुल्याऐसी ते केली ॥१५॥
अजामिळ चोखामेळ ॥ त्याचा अंगीकार करी तत्काळ ॥ पतितपावन दीनदयाळ ॥ तो घननीळ म्हणवीतसे ॥१६॥
ऐसें ऐकूनि संतवचन ॥ कान्होपात्रा घरास गेली त्वरेन ॥ मातेसी म्हणे नमन करून ॥ पंढरीस मी जातें ॥१७॥
मग वीणा घेऊनियां करीं ॥ सप्रेम गायन करी ते सुंदरी ॥ कान्होपात्रा आली ते अवसरीं ॥ श्रीहरीचे गुण वर्णित ॥१८॥
महाद्वारीं लोटांगण ॥ कान्होपात्रा घाली प्रेमेंकरून ॥ म्हणे तुझी कीर्ति ऐकून ॥ आलें शरण श्रीविठ्ठला ॥१९॥
उदार धीर सुंदर पूर्ण ॥ षड्गुणऐश्वर्यलक्षण ॥ तुझ्या ठायीं वसती म्हणोन ॥ आलें शरण श्रीविठ्ठला ॥२०॥
अजामिळ गणिका जाण ॥ तुवां उद्धरिलीं येतां शरण ॥ संतीं सांगितलें म्हणोन ॥ आलें शरण श्रीविठ्ठला ॥२१॥
लौकिक काम देहाभिमान ॥ माझे ठायीं होता जान ॥ सर्व त्यजोनि तुजकारण ॥ आलें शरण श्रीविठ्ठला ॥२२॥
आतां मजलागीं अंगीकारीं ॥ शरण आलें तुज श्रीहरी ॥ म्हणोनि माथा चरणांवरी ॥ कान्होपात्रा ठेवितसे ॥२३॥
हरिरूप धरून मानसीं ॥ कान्होपात्रा राहिली पंढरीसी ॥ महाद्वारीं सद्भावेंसीं ॥ श्रीहरिगुण वर्णीतसे ॥२४॥
तंव कोणे एके अवसरीं ॥ एक होता दुराचारी ॥ त्यानें जाऊनि बेदरीं ॥ रायापासीं सांगितलें ॥२५॥
म्हणे पंढरपुरीं महाद्वारीं ॥ एक गणिका आहे सुंदरी ॥ तिजसारखी आणिक नारी ॥ मृत्युलोकीं असेना ॥२६॥
कांहीं नसतां अपराधासी ॥ धीवर मारी जळचरांसी ॥ तैसें सज्जनदुर्जनांसी ॥ अखंड वैर चालतसे ॥२७॥
निरपराधें श्वापदांसी ॥ पारधी विंधोनि वधी त्यांसी ॥ तैसें दुर्जनसज्जनांसीं ॥ अखंड वैर चालतसे ॥२८॥
व्याघ्र देखोनि मनुष्यासी ॥ ग्रासूं पाहे सक्रोध मानसीं ॥ तैसें दुर्जनसज्जनांसीं ॥ वैर मानसीं सर्वदा ॥२९॥
अपराध नसतां निद्रितासी ॥ ढेंकूण डसती मनुष्यासी ॥ तैसें दुर्जन सज्जनासीं ॥ वैर मानसीं सर्वदा ॥३०॥
अन्याय केला नसतां जाण ॥ रायासी सांगे जाऊनि दुर्जन ॥ ऐकूनि पंढरीसी त्यानें ॥ दूत पाठविले तत्काळ ॥३१॥
कान्होपात्रा महाद्वारीं ॥ सप्रेम भावें कीर्तन करी ॥ तों राजकिंकर येऊनि सत्वरीं ॥ तिजकारणें बोलती ॥३२॥
म्हणती बेदरासी चाल सत्वर ॥ नातरी करूनि नेऊं बलात्कार ॥ ते म्हणे देवासी नमस्कार ॥ करूनि सत्वर येतसें ॥३३॥
सभामंडपीं उभे दूत ॥ कान्होपात्रा गेली राउळांत ॥ कर जोडोनि विनवीत ॥ बहु विनीत होऊनि ॥३४॥
म्हणे पुंडलीकवरदा पांडुरंगा ॥ मी तुझीच म्हणवितें श्रीरंगा ॥ आतां मोकलितां भवभंगा ॥ उणें कोणासी येईल ॥३५॥
म्यां तुझें म्हणविल्यावरी ॥ रायें धरूनि नेलिया बेदरीं ॥ पंढरीनिवासा श्रीहरी ॥ उणें कवणासी येईल ॥३६॥
गजेंद्राची ऐकोनि करुणा ॥ सतर पावलासी जगज्जीवना ॥ मज मोकलितां करुणाघना ॥ उणें कवणासी येईल ॥३७॥
कपोती संकटीं पडतां जाण ॥ तुवां टाळिलें तिचें विघ्न ॥ आतां मज देतां अव्हेरून ॥ उणें कवणासी येईल ॥३८॥
श्वापद हरिणी पडली फांसा ॥ स्मरतां पावलांसी हृषीकेशा ॥ मज मोकलितां पंढरीशा ॥ उणें कवणासी येईल ॥३९॥
दुर्वासें छळितां अंबरीषा ॥ त्याचे गर्भवास तूं सोशिसी ॥ आतां नेतां बेदरासी ॥ उणें कवणासी येईल ॥४०॥
अजामिळ आणि चोखा महार ॥ यांचा केला अंगीकार ॥ आतां माझा करितां अव्हेर ॥ उणें कवणासी येईल ॥४१॥
कढईंत घातलें मंडूकबाळ ॥ स्मरतां पावलासी तत्काळ ॥ मज मोकलितां ऐसिया वेळ ॥ उणें कवणासी येईल ॥४२॥
तुझें स्वरूपीं जडलें मन ॥ मज स्पर्शिताति हे दुर्जन ॥ तरी देवा तुजकारण ॥ संत सज्जन हांसतील ॥४३॥
ऐसें भाकितांचि करुणावचन ॥ कृपेनें द्रवला नारायण ॥ तिचें चैतन्य काढून ॥ आपुलें स्वरूपीं मेळविलें ॥४४॥
संत पुजारी सन्निध होते ॥ त्यांनीं तत्काळ देखिलें तेथें ॥ कान्होपात्रेसी कृपावंतें ॥ जानूमाजी घातलें ॥४५॥
कान्होपात्रा जिराली मांडीवरी ॥ ते साक्ष आहे अद्यापिवरी ॥ भावें जाताती जे पंढरी ॥ ते आवडीं पाहताती ॥४६॥
तिचें प्रेत अवसरीं ॥ नेऊनि पुरिलें दक्षिणद्वारीं ॥ त्याचा वृक्ष ते अवसरीं ॥ तरटीझाड उगवलें ॥४७॥
असो बेदराहूनि आले दूत ॥ सभामंडपीं ते तिष्ठत ॥ पुजार्‍यांसी तेव्हां पुसत ॥ कान्होपात्रा काय जाहली ॥४८॥
ते म्हणती तिचे चैतन्य ॥ हरिस्वरूपीं जाहलें लीन ॥ दूत म्हणती आणोन ॥ प्रेत आम्हांसी दाखवा ॥४९॥
पुजारी सांगती दुतांस ॥ तिचे प्रेताचा जाहला वृक्ष ॥ मग ते म्हणती अभिलाष ॥ तुम्हीच केला तियेचा ॥५०॥
द्वारापुढती उकरून ॥ पळविली कोठें सुरुंगांतून ॥ आतां वृक्ष जाहला म्हणून ॥ असत्य वचन बोलतसां ॥५१॥
कांहीं विचार न करितां जाण ॥ पुजारी नेले सर्व धरून ॥ बेदरीं जाऊनि वर्तमान ॥ रायापासीं सांगितलें ॥५२॥
अविंधराजा अविविएकी बहुत ॥ पुजारी जाहले भयभीत ॥ नारळ बुका प्रसाद त्वरित ॥ रायापुढें ठेविला ॥५३॥
तेणें घेतलें प्रसादास ॥ तंव त्यामाजी निघाला एक केंस ॥ क्रोध आला अविंधास ॥ पुजार्‍यांसी पुसिलें पैं ॥५४॥
परम भय वाटलें तयांसी ॥ विचार पडला तयांचें मानसीं ॥ म्हणती सांगावें राजयासी ॥ केश देवाचा म्हणोनि ॥५५॥
म्हणे वैकुंठवासी इटेवरी ॥ उभा राहिला भिंतरेतीरीं ॥ कान्होपात्रेचा कैवारी ॥ केश निर्धारीं तयाचा ॥५६॥
तुम्हीं चलावें पंढरीस ॥ जरी केंस नसेल देवास ॥ तरी शिक्षा करावी आम्हांस ॥ ऐसें लिहोन दिधलें ॥५७॥
राजा पुसे ब्राह्मणांसी ॥ कान्होपात्रा देवांत मिळाली कैसी ॥ पुजारी म्हणती सागरासी ॥ लवण मिळे तैशा रीतीं ॥५८॥
साक्ष पाहावयाकारण ॥ राजा सत्वर निघाला जाण ॥ विचार करिती ब्राह्मण ॥ आतां कैसें करावें ॥५९॥
केश न देखतां देवास ॥ अविंध मारील आपणांस ॥ लज्जा रक्षील जगन्निवास ॥ कीं उपेक्षील आम्हांस कळेना ॥६०॥
पंढरीसमीप आले जेव्हां ॥ ब्राह्मण करुणा भाकिती तेव्हां ॥ म्हणती कृपावंता माधवा ॥ तूं रक्षिता आम्हांसी ॥६१॥
लाक्षाजोहरीं पांडव जळतां ॥ तेथें धांवलासी अनंता ॥ आतां आम्हांसी रक्षितां ॥ संकट तुज कोणतें ॥६२॥
वाढितां दुर्जनांची पंक्ती ॥ चतुर्भुज केली द्रौपदी सती ॥ आम्हांसी रक्षितां रुक्मिणीपती ॥ संकट तुज चित्तीं कोणतें ॥६३॥
वणवा लागतां गिळिल्या ज्वाळा ॥ रक्षिलें गाई आणि गोपाळां ॥ आम्हांसी वांचवितां ये वेळां ॥ संकट तुजला कोणतें ॥६४॥
मेघ वर्षतां दारुण ॥ नखीं धरिला गोवर्धन ॥ आमचें वांचवितां प्राण ॥ संकट तुजला कोणतें ॥६५॥
तुझा प्रताप जाणून ॥ राजद्वारीं दिघलें लिहोन ॥ तूं चतुर्भुज श्यामवर्ण ॥ केश कुरळ असती ॥६६॥
असो महाद्वारीं ते अवसरीं ॥ राजा पातला अति सत्वरीं ॥ ब्राह्मण देवासी गरुडपारीं ॥ लोटांगणें घालिती ॥६७॥
म्हणती पुंडलीकवरदा अनंता ॥ ये संकटीं आम्हांसी रक्षिता ॥ तुजवांचोनि जगन्नाथा ॥ कोणी न दिसे ये वेळे ॥६८॥
शेजारमंडपीं जाऊनि त्वरित ॥ राजा देवासी जों पाहात ॥ तों मुकुट देखिला अकस्मात ॥ प्रकाशमान साजिरा ॥६९॥
कुरळ केश बहुसुंदर ॥ कमलनेत्र अति विशाळ ॥ दिव्य कुंडलें मकराकार ॥ कंठीं कौस्तुभ साजिरा ॥७०॥
हृदयीं पदक अति सुंदर ॥ जघनीं ठेविले दोनी कर ॥ कांसे वेष्टिला पीतांबर ॥ शोभे माळ वैजयंती ॥७१॥
जें योगियांचें निजध्यान ॥ सकळ देवांचें देवतार्चन ॥ एकाएकीं राजा आपण ॥ देखतां जाहला तेधवां ॥७२॥
अनुतप जाहला चित्तासी ॥ राजा म्हणे ब्राह्मणांसी ॥ तुम्हीं मूर्ति सांगितली जैसी ॥ तैसीचि येथें देखिली ॥७३॥
अनन्यभावें दंडवत ॥ राजा देवासी असे घालीत ॥ आलिंगन देवोनियां त्वरित ॥ पुजार्‍यांसी बोलतसे ॥७४॥
कान्होपात्रेचें भाग्य परम ॥ हरिस्वरूपीं जाहली लीन ॥ आम्ही अभागी ज्ञानहीन ॥ केलें छळण तियेचें ॥७५॥
मागुती बोले पुजार्‍यांसी ॥ कान्हो वृक्ष जाहली कैसी ॥ त्यांनीं दक्षिणद्वारापासीं ॥ तरटीवृक्ष दाखविला ॥७६॥
राजयासी सांगती ब्राह्मण ॥ पंढरीक्षेत्र हें पुरातन ॥ येथील तरुवर होऊन ॥ सकळ सुरगण बैसले ॥७७॥
तरटीवृक्ष तैसाचि आहे ॥ अद्यापि दक्षिणद्वारीं पाहें ॥ भाविक भक्त लवलाहें ॥ पंढरीसी पाहाताती ॥७८॥
पुढिले अध्यायीं कथा अद्भुत ॥ दामजींपंत वैष्णवभक्त ॥ महीपति त्याचा शरणागत ॥ गुण वर्णीत सद्भावें ॥७९॥
स्वस्ति श्रीभक्तविजय ग्रंथ ॥ ऐकतां तुष्टेल जगन्नाथ ॥ प्रेमळ ऐका भाविक भक्त ॥ एकोनचत्वारिंशाध्याय रसाळ हा ॥८०॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ ॥ श्रीरुक्मिणीपांडुरंगार्पणमस्तु ॥ ॥ शुभं भवतु ॥ ॥ श्रीरस्तु ॥
॥ श्रीभक्तविजय एकोनचात्वारिंशाध्याय समाप्त ॥
