हिन्दू पंचांगानुसार दरवर्षी ज्येष्ठ कृष्ण एकादशी तिथीला योगिनी एकादशी व्रत केलं जातं. योगिनी एकादशी महत्व व पौराणिक कथा-
धर्मराजा युधिष्ठिर म्हणाले, भगवान, मी ज्येष्ठ कृष्ण एकादशीला उपवास करण्याचे महत्त्व ऐकले. कृपया ज्येष्ठ कृष्ण एकादशीची कहाणी सांगा. त्याचे नाव काय? महत्त्व काय? मलाही हे सांगा.
श्री कृष्ण म्हणू लागले की हे राजन! ज्येष्ठ कृष्ण एकादशीचे नाव योगिनी आहे. या व्रताचे पालन केल्यास सर्व पापांचा नाश होतो. हे व्रत या जगात आनंद आणि परलोक मध्ये मुक्ति देणारं आहे. हे तिन्ही जगात प्रसिद्ध आहे. मी आपल्याला पुराणात सांगितलेली कहाणी सांगतो. लक्ष देऊन ऐका.
कथा :-
स्वर्गधाम येथील अलकपुरी नावाच्या शहरात कुबेर नावाचा एक राजा राहत होता. ते शिवभक्त होते आणि दररोज शिवची पूजा करायचे. हेम नावाचा एक माळी त्यांच्याकडे पूजेसाठी फुले आणत असे. हेमला विशालाक्षी नावाची एक सुंदर स्त्री होती. एके दिवशी तो मानसरोवरहून फुले घेऊन आला, परंतु मोहात पडल्यामुळे तो पत्नीबरोबर कामासक्त होऊन आनंद रमण करु लागला.
इकडे राजा दुपारपर्यंत माळ्याची वाट बघत राहिला. शेवटी, राजा कुबेर यांनी नोकरांना जावून माळी न येण्याचे कारण शोधण्याचे आदेश दिले कारण त्याने अद्याप फुले आणली नाहीत. सेवक म्हणाले की माळी पापी आहे, तो आपल्या पत्नीबरोबर आनंदाचे क्षण व्यतीत करत आहे.
हे ऐकून कुबेर रागावले आणि त्याला बोलवले. राजाच्या भीतीने हेम माळी थरथर कापू लागला. राजा कुबेर क्रोधित झाले आणि म्हणाले- 'अरे पापी! कमी! तुम्ही माझ्या परमपूज्य देवांच्या, श्री शिवजी महाराजांचा अनादर केला आहे, म्हणूनच मी तुम्हाला शाप देतो की तुला स्त्री वियोग सहन करावा लागला आणि तू मृत्युलोकात जाऊन कुष्ठरोगी होशील. '
कुबेराच्या शापांमुळे हेम माळी स्वर्गातून पतन झाल्यामुळे त्याच क्षणी तो पृथ्वीवर पडला. पृथ्वीवर पोहोचताच त्याच्या शरीरावर पांढरे कुष्ठरोग वाढू लागले. त्याचवेळी त्याची पत्नीही गायब झाली. मृत्यूलोकात आल्यानंतर, माळीने अत्यंत दु: ख भोगले, अन्न आणि पाण्याविना दिवस काढत जंगलात भटकला.
त्याला रात्री झोपही येत नव्हती, परंतु शिवपूजनाच्या परिणामामुळे त्याला मागील जन्माच्या आठवणीचे ज्ञान नक्कीच होते. एके दिवशी फिरत असताना, तो मार्कण्डेय ऋषींच्या आश्रमात पोहोचला. हेम माळी तिथे गेला आणि त्याच्या पाया पडला.
त्याला बघून मार्कण्डेय ऋषी म्हणाले तुझ्याकडून असं कुठलं पाप घडलं ज्यामुळे हे दु:ख भोगावे लागत आहेत. हेम माळ्याने सर्व वृत्तांत सांगितले. हे ऐकून ऋषी म्हणाले- तू खरे शब्द बोललास म्हणून मी तुला तारण्यासाठी नवस देतो. ज्येष्ठ महिन्याच्या कृष्ण पक्षाची योगिनी नावाची एकादशी व्रत ठेवल्यास तुझी सर्व पापं नष्ट होतील.
हे ऐकून हेम माळी खूप प्रसन्न झाला आणि ऋषीस प्रणाम केले. ऋषींनी त्याला प्रेमाने उचलले. हेम माळ्याने ऋषींच्या वक्तव्यानुसार योगिनी एकादशी अनुष्ठान केले. या उपोषणाच्या परिणामी तो आपल्या जुन्या स्वरूपाकडे परत आला आणि आपल्या पत्नीबरोबर आनंदाने जगू लागला. भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले- हे राजा! ही योगिनी एकादशी व्रत हजार ब्राह्मणांना जेवण देण्याइतकाच शुभ परिणाम देतात. या व्रताने सर्व पाप नाहीसे होतात आणि अखेर स्वर्ग प्राप्ती होते.
ज्येष्ठ कृष्ण एकादशी व्रत नियम-
योगिनी एकादशीचे महत्त्व तिन्ही जगात प्रसिद्ध आहे. ही एकादशी ज्येष्ठ कृष्ण एकादशीला साजरी केली जाते.
आपण कोणत्याही शापाने ग्रस्त असल्यास, त्यापासून मुक्त होण्यासाठी हा दिवस खूप खास आहे. पौराणिक शास्त्रांमध्ये एकादशी व्रत पाळण्यासाठी काही विशेष नियम दिले आहेत, म्हणून अशाप्रकारे व्रत करणे शास्त्रीय आहे.
* एकादशीच्या एक दिवस आधी म्हणजेच दहाव्या दिवशी रात्री एकादशी व्रत ठेवण्याचा संकल्प करावा.
* दुसर्‍या दिवशी सकाळी आंघोळीनंतर भगवान श्री हरी विष्णू आणि लक्ष्मी नारायणजींच्या स्वरूपाचे ध्यान करून शुद्ध तुपाचा दिवा, नैवेद्य, धूप, फुले व फळे इत्यादींची पूजा केली पाहिजे आणि शुद्ध मानाने उपासना करावी.
* या दिवशी गरीब, असहाय किंवा भुकेल्या व्यक्तींना अन्नदान करावे.
* रात्री विष्णू मंदिरात दीपदान करुन कीर्तन आणि जागरण केले पाहिजे.
* एकादशीच्या दुसर्‍या दिवशी द्वादशी तिथीला आपल्या क्षमतेनुसार ब्राह्मण व गरीबांना दान करुन पारायण करणे शास्त्र सम्मत मानले गेले आहे.
* हे लक्षात ठेवा की या उपवासात दिवसभर अन्नाचे सेवन करण्यास मनाई आहे आणि फक्त फळं खाण्याचा कायदा आहे.
* दशमी ते पारायण पर्यंतचा काळ सत्कर्मात घालवावा आणि ब्रह्मचर्याचे पालन करावे.
सध्या हा व्रत कल्पतरु सारखाच आहे आणि या व्रताच्या परिणामामुळे एखाद्या व्यक्तीचे सर्व त्रास दूर होतात आणि सर्व प्रकारच्या शाप व सर्व पापांपासून मुक्त होण्याने हे व्रत पुण्यकर्म देते.
योगिनी एकादशीची उपासना पद्धत-
* योगिनी एकादशीशी संबंधित एका श्रद्धानुसार या दिवशी आंघोळीसाठी माती वापरणे शुभ आहे. याशिवाय आंघोळीपूर्वी तीळाचं उटणे वापरावं.
* एकादशीला सकाळी अंघोळ केल्यानंतर व्रत शुरू करण्याचा संकल्प घ्यावा.
* यानंतर पूजन करण्यासाठी मातीचा कळश स्थापित करावा.
* त्या कळशात पाणी, अक्षता, आणि मुद्रा ठेवून त्यावर दिवा ठेवून त्यात तांदळ भरावे.
* आता त्यावर प्रभू विष्णूंची मूर्ती स्थापित करावी. मूर्ती पितळ्याची असल्यास सर्वोत्तम.
* अक्षतला रोली किंवा सिंदूर अर्पित करुन अक्षता अर्पित कराव्या.
* नंतर कळशासमोर ठेवलेला शुद्ध तुपाचा दिवा प्रज्ज्वलित करावा.
* आता तुळशीचे पाने आणि फुलं अर्पित करावे.
* नंतर फळाचा प्रसाद अर्पित करुन भगवान श्रीविष्णुंची विधीपूर्वक पूजा करावी.
* एकादशी कथा करावी.
* नंतर श्रीहरि विष्‍णुंची आरती करावी.
