अचानक हार्ट अटॅक का ? पोस्ट कोरोना आणि वॅक्सीनचा धोका तर नाही काय म्हणतात डॉक्टर्स ?

- नवीन रांगियाल

शिंक आली आणि हृदयविकाराचा झटका आला. मंदिरात पूजा करताना मृत्यू झाला. लग्नाच्या फंक्शनमध्ये डान्स करताना पडला आणि जगाचा निरोप घेतला. योगासने करताना तर कधी हसत-नाचत जगाचा निरोप घेतला. स्टेजवर परफॉर्म करताना आणि बस चालवतानाही ड्रायव्हरचा हृदयविकाराच्या झटक्याने मृत्यू होत आहे. हा एक अतिशय गंभीर आणि भयानक ट्रेंड बनत आहे. व्यापकपणे कोरोना विषाणू आणि लस घेतल्यानंतर होणारे दुष्परिणाम यामागे असल्याचे मानले जाते, काही डॉक्टरांचे म्हणणे आहे की कोरोनानंतर रक्ताच्या गुठळ्या होण्याचा धोका निश्चितपणे वाढला आहे. दुसरीकडे काही डॉक्टर यामागे तणाव, घर आणि कामाच्या ठिकाणी तणाव, जगाच्या वेगाशी ताळमेळ ठेवण्याची स्पर्धा आणि धुम्रपान, मद्यपान आणि बदललेल्या खाण्यापिण्याच्या सवयींसह अत्यंत वाईट जीवनशैली हे कारण मानत आहेत.

फ्लोरिडाचे डॉ. जोसेफ लॅडेपोव्ह काय म्हणाले?

कोविड-19 च्या लसीबाबत फ्लोरिडाचे सर्जन जनरल डॉ. जोसेफ लॅडेपोव्ह (Dr Joseph Ladapo) यांनी दिलेले मोठे विधान आठवतं. त्यांनी ऑक्टोबर 2022 मध्ये सांगितले की COVID-19 mRNA लस हृदयाशी संबंधित मृत्यूचा धोका वाढवते. विशेषतः 18 ते 39 वयोगटातील पुरुषांमध्ये याचा धोका अधिक दिसून येत आहे. वास्तविक फ्लोरिडाच्या आरोग्य विभागाने कोविड लसीसंदर्भात तपासणी केली होती. या तपासणीत असे आढळून आले की लसीमुळे हृदयविकाराच्या झटक्याने मृत्यू होण्याचा धोका वाढला आहे. हा संपूर्ण विषय समजून घेण्यासाठी वेबदुनियाने इंदूरच्या प्रसिद्ध हृदयरोगतज्ज्ञांशी चर्चा केली.

कोरोना आणि लसीनंतर क्लॉटचे प्रमाण वाढले

शहरातील प्रसिद्ध डॉक्टर भरत रावत म्हणाले की, कोरोना आणि लसीनंतर रक्ताच्या गुठळ्या होण्याचे प्रमाण वाढले आहे. त्याची भीतीही जास्त आहे. मी म्हणू शकतो की कोविड नंतर गुठळ्या होण्याच्या संख्येत अचानक वाढ झाली आहे. हे केवळ हृदयातच नसले तरी मेंदू आणि शरीराच्या इतर भागांमध्येही गुठळ्या तयार होऊ लागल्या आहेत. हृदयविकाराचा झटका क्लॉट तयार झाल्यामुळेच येतो. यासोबतच तरुणांमध्ये हेव्ही एक्सरसाइजची क्रेझ, प्रोटीन सप्लिमेंट्स घेणे, कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे स्पर्धा करण्याची क्रेझ आहे. आवश्यकतेपेक्षा जास्त ताण घेणे, जास्त खाणे, जास्त व्यायाम करणे, या सर्व कारणांचा यात समावेश आहे.

मेंटल प्रेशर आणि पियर प्रेशर ही आहेत कारणे

इंदूरच्या सीएचएल हॉस्पिटलचे प्रख्यात डॉ. मनीष पोरवाल यांनी आम्हाला सांगितले की मला याला कोरोना किंवा लसीशी रिलेट करणार नाही. लसीचे दुष्परिणाम एक किंवा दोन आठवड्यात संपतात. त्यांनी सांगितले की तरुणांमध्ये हृदयविकाराचा झटका येण्यासाठी मानसिक तणाव आणि साथीदारांचा दबाव सर्वात जास्त कारणीभूत आहे. या काळात मानसिक ताण वाढला असून त्याचा थेट परिणाम हृदयावर होतो. ठोके अव्यवस्थित झाले आणि तब्येत बिघडली. तर समवयस्कांच्या दबावामध्ये काम करण्याचा दबाव, लक्ष्य पूर्ण करण्याचा दबाव, सुंदर दिसण्याचा आणि सर्वोत्तम करण्याचा दबाव, चांगले गुण मिळवण्याचा दबाव, स्मार्ट दिसण्याचा दबाव यांचा समावेश होतो. यासोबतच धूम्रपानाची सवय वाढली आहे, अतिव्यायाम केल्याने हृदयाचे ठोके वाढतात, त्यामुळे हृदयाचे ठोके नादुरुस्त होऊन हृदय थांबते. एक अतिशय महत्त्वाची गोष्ट सांगताना ते म्हणाले की यासोबतच कोरोनाच्या काळात लोक दोन वर्षे घरात कैद राहिले, त्यामुळे विविध आजारांच्या रुग्णांचे निदान होऊ शकले नाही; त्याचबरोबर आता आपली जीवनशैली सुधारण्याची गरज आहे.

लाइफस्‍टाइल रिव्हर्स करावी लागेल

इंदूरच्या अपोलो हॉस्पिटलचे प्रसिद्ध डॉक्टर अखिलेश जैन यांनी सांगितले की हृदयविकाराच्या या घटनांचा कोरोना किंवा लसीशी काही संबंध आहे असे मला वाटत नाही. यामागे वेगवेगळे तणाव हे सर्वात मोठे कारण आहे. बाहेरून आनंदी दिसणारे लोक आतून काही ना काही टेन्शनने ग्रासलेले असतात, असे काहीतरी असते जे ते आपल्या प्रियजनांना सांगू शकत नाहीत. यामध्ये कामाचे दडपण आणि घराची जबाबदारी पेलता न येणे यांचा समावेश होतो. दुसरे म्हणजे हा आता जीवनशैलीचा आजार झाला आहे, तो म्हणजे आपण आपली जगण्याची पद्धत बदलली आहे. जीवनशैलीत सुधारणा करावी लागेल, धूम्रपान, मद्यपानाच्या सवयी सोडून व्यायाम आणि सकस आहारावर लक्ष केंद्रित करावे लागेल. समोर येत असलेल्या प्रकरणांचा विचार केला तर तो निव्वळ योगायोग असू शकतो. हे सर्व यापूर्वीही घडत होते, मात्र आता सोशल मीडियामुळे बातम्या रिर्पोट होत आहेत. हृदयविकार टाळायचा असेल तर आपली जीवनशैली पूर्ववत करावी लागेल.

हृदयविकाराचा धोका टाळण्यासाठी काय करावे

दररोज 40 मिनिटांत 3 किमी चालावे.

अमेरिकन हार्ट असोसिएशनच्या मते आठवड्यातून 300 मिनिटांपेक्षा जास्त व्यायाम करणे धोकादाकयक ठरु शकतं.

व्यायामाचे 3 प्रकार आहेत. माइल्‍ड, मोडेटस्‍ट आणि सिवियर

तुमच्या वयानुसार आणि क्षमतेनुसार या तीन व्यायामांमधून निवडा.

कोणत्याही प्रकारचा व्यायाम करण्यापूर्वी तुमच्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

आहार आणि जीवनशैली देखील संयम ठेवा.

धूम्रपान, अल्कोहोल आणि फास्ट फूडपासून दूर राहा.

ऑफिस आणि घराचा ताण घेऊ नका.

वेळोवेळी सेलिब्रेशन करत रहा.

हृदयविकाराचे किती प्रकार आहेत आणि त्यांची लक्षणे काय आहेत ते जाणून घेऊया.

1. उच्च रक्तदाब (Hypertension)

हृदयविकाराच्या सर्वात सामान्य प्रकारांपैकी एक म्हणजे उच्च रक्तदाब. सामान्य परिस्थितीत रक्त ब्लड वेसेल्सच्या वॉल्सवर एक विशिष्ट दबाव टाकतोँ, ज्याला रक्तदाब म्हणतात. बर्‍याच परिस्थितींमध्ये हा दबाव इतका जास्त असू शकतो की त्यामुळे शरीराच्या अवयवांचे नुकसान होऊ लागते. हे धमन्यांमधील रक्ताभिसरणाचे प्रमाण वाढल्यामुळे किंवा रक्तवाहिन्यांचा व्यास कमी झाल्यामुळे असू शकते.

लक्षणे

या स्थितीमुळे कोणतीही विशिष्ट लक्षणे उद्भवत नाहीत. अनेकांना नकळत त्रास होत असेल. तथापि काही रुग्णांना अनेक लक्षणांचा सामना करावा लागतो. त्यात डोकेदुखी, चक्कर येणे, श्वास लागणे आणि नाकातून रक्त येणे यांचा समावेश होतो.

2. कॉरेनरी हृदयरोग (CHD)

कॉरेनरी हृदय रोग एक अशी स्थिती आहे ज्यात हृदयाला रक्त पाठवणाऱ्या धमन्यांवर परिणाम होतो. काही कारणांमुळे ब्लड वेसेल्सचे लुमेन कमी होतात ज्यामुळे हृदयाला ऑक्सिजन आणि रक्त पुरवठा होत नाही. ह्दयस्नायूमध्ये रक्ताची गुठळी होऊन बसणे या रोगाच्या सर्वात सामान्य गुंतागुंतांपैकी एक आहे (myocardial infarction, MI) ज्याला हार्ट अटॅक म्हणतात. जेव्हा धमनी पूर्णपणे अवरोधित होते तेव्हा असे होते. याचा अर्थ अपुरा रक्तपुरवठा. परिणामी पेशींमध्ये पुरेसा ऑक्सिजन नसल्यामुळे आणि काही मिनिटांत मरतात.

लक्षणे

कॉरेनरी हृदयरोगाचे मुख्य लक्षण एनजाइना पेक्टोरिस किंवा छातीत वेदान होणे असे आहे. बर्याचदा ते जोरदार शारीरिक हालचालींनंतर दिसून येते, छातीच्या मध्यभागी स्थित असते, हालचाली प्रतिबंधित करते आणि सामान्यतः काही मिनिटांच्या विश्रांतीनंतर नाहीसं होतं.

छातीत वेदना

थकवा

श्वास घेण्यात अडचण

संपूर्ण शरीरात कमजोरी

डोकेदुखी

चक्कर येणे (Dizziness)

3. हार्ट फेल्योर

हृदयविकाराच्या सर्वात गंभीर प्रकारांपैकी एक म्हणजे हार्ट फेल्योर. हा एक डायग्नोस्टिक सिंड्रोम आहे ज्यामध्ये हृदय प्रभावीपणे पंप करू शकत नाही. दुसऱ्या शब्दांत कार्डियक आउटपुट अपुरा असणे. सहसा जेव्हा हृदय फेल्योर होतं तेव्हा वेंट्रिकल स्नायू खूप कमकुवत होतात. म्हणून ते व्यवस्थित आकुंचन पावत नाही. त्याच्या रचना किंवा कार्यामध्ये अनेक बदल यामुळे होऊ शकतात. वास्तविक हा काही केसमध्ये हृदयाच्या स्थितीचा शेवटचा टप्पा आहे.

लक्षणे

श्वास घेण्यात अडचण

झोपताना श्वास घेण्यात अडचण

गुलाबी कफ असणारा खोकला

खालील अवयवांमध्ये सूज

थकवा

जलोदर (Ascites)

4. जन्मजात हृदयरोग (Congenital heart disease)

लहान मुलांमध्ये हृदयविकाराच्या सर्वात सामान्य कारणांपैकी एक म्हणजे जन्मजात हृदयरोग. ते संरचनात्मक जन्म दोष आहेत जे गर्भधारणेच्या सुरुवातीच्या काळात उद्भवतात, जेव्हा बाळाचे हृदय तयार होत असते. अशा प्रकारे ते वेगळे नसून दोषांचा संपूर्ण संच आहे.

लक्षणे

जन्मजात हृदयविकाराची लक्षणे सामान्यतः जन्मानंतरच्या सुरुवातीच्या दिवसांत दिसून येतात. त्यापैकी काही जलद श्वासोच्छ्वास, जांभळे ओठ, आहार घेण्यास अडचण आणि वाढ आहेत. जे जन्मजात विकृतीसह जन्माला आले आहेत आणि प्रौढत्व गाठतात त्यांना अतालता, श्वासोच्छवासाचा त्रास होऊ शकतो. त्वचेचे विकार, थकवा आणि खालच्या अंगांना सूज येणे असे त्रास होतात.

5. रयूमेटिक ह्रदय रोग (Rheumatic heart disease)

विविध प्रणालीगत रोग हृदयावर परिणाम करू शकतात. उदाहरणार्थ संधिवाताचा ताप किंवा रयूमेटिक फीवर. हे स्टॅफिलोकोकस स्ट्रेनमुळे होते जे संयोजी ऊतकांवर हल्ला करते, ज्यामुळे स्वयंप्रतिकार प्रतिक्रिया होते. म्हणून हे हृदयाच्या स्नायू आणि वाल्ववर परिणाम करते, ज्यामुळे संधिवाताच्या हृदयरोगाच्या बाबतीत लक्षणीय नुकसान होते. हे नुकसान इतके गंभीर आहे की याने हॉर्ट फेल आणि मृत्यू देखील होऊ शकते.

लक्षणे

ताप 101 °F हून अधिक नसल्यास

स्नायू आणि सांधेदुखी

सामान्य कमजोरी

उलटी

संधिरोग

6. कार्डियोमायोपॅथी (Cardiomyopathies)

काही हृदयरोग जसे जन्मजात हृदयरोगात सर्जरीची आवश्यकता असते. कार्डियोमायोपॅथी अशाच हृदयरोग आहे ज्यात हृदयाच्या स्नायूवर परिणाम होतो. ते पेशी बनवणाऱ्या पेशींचा आकार आणि वितरण संशोधित करतात. या प्रकारे हृदयातील बदल होतं. कार्डिओमायोपॅथीचे तीन सर्वात सामान्य प्रकार डायलेटेड, हाइपरट्रॉफिक आणि प्रतिबंधात्मक आहेत. पहिल्यात वेंट्रिकल वाढलेले आहे. दुसर्‍यात वेंट्रिकुलर वॉल जाड होते. आणि शेवेटी प्रतिबंधात्मक कार्डियोमायोपॅथी तेव्हा होते जेव्हा कनेक्टिव टिशूंच्या घुसखोरीमुळे हृदयाच्या भिंती (वेंट्रिकल्स) कठोर होतात.

लक्षणे

फिजिकल अॅक्टिविटी नंतर श्वास घेण्यात होणार त्रास

खालील अंगांमध्ये सूज

थकवा

हृदय धडधडणे

चक्कर येणे आणि बेहोशी होणे