चहा हा आपल्या दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग बनला आहे. सकाळी ऊर्जा देणारा, दुपारी ताजेतवाने करणारा आणि संध्याकाळी आराम देणारा. चहाची प्याली प्रत्येकाच्या हातात दिसते. पण दररोज चहा प्यायल्याने खरंच काय होतं? काही लोकांचा असा विश्वास आहे की चहा आरोग्यासाठी चांगला आहे, तर काहींना वाटतं की जास्त चहा हानिकारक आहे. विज्ञान या प्रश्नाला काय उत्तर देते, ते जाणून घेऊया.
चहाच्या सेवनाचे आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम
अँटिऑक्सिडंट्सचा खजिना: ग्रीन टी आणि ब्लॅक टीमध्ये पॉलीफेनॉल्स (Polyphenols) आणि फ्लेव्होनॉइड्स (Flavonoids) सारखे अँटिऑक्सिडंट्स असतात. हे घटक शरीरातील मुक्त रॅडिकल्सशी लढतात, जे कर्करोग आणि हृदयरोगांचा धोका कमी करण्यास मदत करतात, असं संशोधन सांगते.
हृदयाचे आरोग्य सुधारते: नियमित चहा प्यायल्याने रक्तदाब नियंत्रित राहतो आणि कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण कमी होते. एका अभ्यासानुसार, दररोज 2-3 कप हिरव्या चहाने हृदयविकाराचा धोका 20% पर्यंत कमी होऊ शकतो.
मेंदूला चालना: चहामध्ये कॅफिन आणि एमिनो ऍसिड L-थियानिन (L-Theanine) असते, जे एकाग्रता वाढवते आणि तणाव कमी करते. यामुळे चहा प्यायल्याने मेंदू सतर्क आणि शांत राहतो.
वजन नियंत्रण: ग्रीन टीमधील कॅटेचिन्स (Catechins) मेटाबॉलिझम वाढवतात आणि चरबी जाळण्यास मदत करतात. यामुळे वजन कमी करण्याच्या प्रयत्नांना चालना मिळू शकते, असं काही संशोधन सिद्ध करते.
प्रतिरक्षा वाढवणे: चहामध्ये असलेले व्हिटॅमिन सी आणि इतर संयुगे रोगप्रतिकार शक्ती मजबूत करतात, ज्यामुळे सर्दी-खोकला सारख्या आजारांपासून संरक्षण मिळते.
जास्त चहा प्यायल्याने होणारे दुष्परिणाम
कॅफिनचा अतिरेक: एका दिवसात 400-500 मिलीग्रामपेक्षा (लगभग 4-5 कप) जास्त कॅफिन घेतल्यास अनिद्रा, चिंता, हृदयाचे ठोके वाढणे आणि पोटदुखी होऊ शकते. भारतीय चहामध्ये साखर आणि दूध असल्याने कॅलरी वाढते, जे लठ्ठपणाला कारणीभूत ठरू शकते.
लोहाची कमतरता: चहातील टॅनिन्स (Tannins) लोहाच्या शोषणात अडथळा आणतात. जेवणानंतर लगेच चहा प्यायल्याने अ‍ॅनिमिया (लोह कमी असणे) होण्याचा धोका वाढतो, विशेषतः शाकाहारी लोकांमध्ये.
हाडांचे आरोग्य प्रभावित: जास्त चहा प्यायल्याने कॅल्शियम गमावण्याची शक्यता असते, ज्यामुळे हाडे कमकुवत होऊ शकतात (Osteoporosis). विशेषतः ज्येष्ठ नागरिकांसाठी हे धोकादायक आहे.
पोटाचे प्रश्न: रिकाम्या पोटी चहा प्यायल्याने अ‍ॅसिडिटी किंवा अल्सर होण्याचा धोका वाढतो. जास्त चहा प्यायल्याने पचनक्रिया बिघडू शकते.
विज्ञान काय सांगते?
संतुलित प्रमाणात (दररोज 2-3 कप) चहा प्यायल्यास आरोग्यास फायदा होतो, परंतु त्यापेक्षा जास्त प्रमाणात सेवन टाळावे, असा निष्कर्ष अनेक संशोधनातून निघाला आहे. ग्रीन टीचे फायदे ब्लॅक टीपेक्षा जास्त असल्याचे दिसते, कारण त्यात प्रक्रिया कमी होते आणि अँटिऑक्सिडंट्स जास्त टिकून राहतात. चहाचे प्रकार (ग्रीन, ब्लॅक, जिरा-हळदीचा चहा) आणि त्यात साखर/दुधाचा वापर याचा परिणामही फरक पाडतो.
चहा प्यायल्याने स्वतःचे संरक्षण कसे करावे?
मर्यादा ठेवा: दिवसातून 2-3 कपांपेक्षा जास्त चहा टाळा. कॅफिन-मुक्त पर्याय (उदा., हर्बल चहा) निवडा.
जेवणानंतर थोडा वेळ थांबा: जेवणानंतर किमान 1-2 तासांनी चहा प्या, जेणेकरून लोह शोषला जाईल.
साखर आणि दूध कमी करा: साखरऐवजी मध किंवा नैसर्गिक स्वीट्नर वापरा. दूधविरहित चहा (उदा., हिरवा चहा) निवडा.
उकळलेले पाणी वापरा: चहा बनवण्यासाठी स्वच्छ आणि उकळलेले पाणी वापरा, जेणेकरून संसर्ग टाळता येईल.
वैयक्तिक गरजा लक्षात घ्या: जर तुम्हाला अनिद्रा किंवा अ‍ॅसिडिटीचा त्रास होत असेल, तर संध्याकाळी चहा टाळा आणि डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
दररोज चहा प्यायल्याने आरोग्याला फायदे मिळू शकतात, परंतु संतुलन महत्त्वाचे आहे. विज्ञान सांगते की चहा एक औषधी पेय असू शकतो, जर तो योग्य प्रमाणात आणि योग्य पद्धतीने प्याला गेला. त्यामुळे आपल्या चहाच्या सवयीवर पुन्हा विचार करा, आणि स्वतःचे आरोग्य जपण्यासाठी काही बदल करून पहा. एक प्याली चहा आपल्याला ताजेतवाने ठेवू शकते, पण जास्तीची प्याली कदाचित आपल्या आरोग्याला हानिकारक ठरु शकतो!
अस्वीकारण: हा लेख सामान्य माहितीवर आधारित आहे. वेबदुनिया याची पुष्टी करत नाही.
