श्रीगणेशाय नम: ॥
जय जय मदनांतक मनमोहना ॥ मदमत्सरकाननदहना ॥ हे भवभयपाशनिकृंतना भवानीरंजना भयहारका ॥१॥
हिमाद्रिजामाता गंगाधरा ॥ सिंधुरवदनजनका कर्पुरगौरा ॥ पद्मनाभमनरंजना त्रिपुरहरा ॥ त्रिदोषशमना त्रिभुवनेशा ॥२॥
नीलग्रीवा सुहास्यवदना ॥ नंदीवहना अंधकमदना ॥ गजांतका दक्षक्रतुदलना ॥ दानवदमना दयानिधे ॥३॥
अमितभक्तप्रियकरा ॥ ताटिकांतकपूज्य त्रितापहरा ॥ तुझे गुण वर्णावया दशशतवक्रा ॥ शक्ति नव्हेचि सर्वथा ॥४॥
नित्य शांत निर्विकल्प निरंजना ॥ आशा पाशमरहित विरक्त पूर्णा ॥ निजभक्तपाशविमोचना ॥ जन्ममरणमोचक जो ॥५॥
जे विषय कामनायुक्त ॥ तुज स्वामी अनन्य भजत ॥ त्यांसी पुरविसी विषयपदार्थ ॥ जे जे इच्छित सर्वही ॥६॥
सकामासी कामना पुरवुन ॥ तुं निजध्यानीं लाविसी मन ॥ ते परम विरक्त होऊन ॥ पद निर्वाण पावती ॥७॥
सोमवार शिवरात्री प्रदोष ॥ आचरतां तरले असंख्य स्त्रीपुरुष ॥ येचविषयीं कथा निर्दोष ॥ सूत सांगे शौनकादिकां ॥८॥
आर्यावर्त देश पवित्र ॥ तेथींचा चित्रवर्मा नाम नृपवर ॥ जैसे पुर्वी नल हरिश्चंद्र ॥ तैसा पुण्यशील प्रतापी ॥९॥
जैसा जनक रक्षी बाळ स्नेहाळ ॥ तैसा गोविप्रपाळक नृपाळ ॥ दुष्ट दुर्जन शत्रु खळ ॥ त्यांसी काळ दंडावया ॥१०॥
प्रयत्नाविषयीं जैसा भगीरथ ॥ बळास उपमिजे वायुसुत ॥ समगभूमीस भार्गव अजित ॥ विरोचनात्मज दानाविषयीं ॥११॥
शिव आणि श्रीधर ॥ त्यांच्या भक्तिसी तत्पर ॥ त्यास झाले बहुत पुत्र ॥ पितयातुल्य प्रतापी ॥१२॥
बहुत नवस करितां पचवदन ॥ एक कन्या झाली शुभानना ॥ सुलोचना नैषधअंगना ॥ उपमेस तिच्या न पुसती ॥१३॥
तारकारिजनकशत्रुप्रिया ॥ वृत्रारिशत्रुजनकजाया ॥ उपमा देतां द्विजराजभार्या ॥ बहुत वाटती हळुवट ॥१४॥
ते अपर प्रतिम भार्गवीची ॥ उपमा साजे हैमवतीची ॥ कीं द्रुहिणजाया पुत्री मित्राची ॥ उपमा साच द्यावी तीतें ॥१५॥
कलंकरहित रोहिणीधव ॥ तैसा मुखशशि अभिनव ॥ त्रैलोक्यसौदर्य गाळूनि सर्व ॥ ओतिली वाटे कमलोद्भवे ॥१६॥
तिच्या जन्मकाळीं द्विज सर्व ॥ जातक वर्णिती अभिनव ॥ चित्रवर्मा रायासी अपूर्व ॥ सुख वाटलें बहुतचि ॥१७॥
एक द्विज वोले सत्य वाणी ॥ ही होईल पृथ्वीची स्वामिणी ॥ दहा सहस्त्र वर्षे कामिनी ॥ राज्य करील अवनीचें ॥१८॥
ऐकतां तोषला राव बहुत ॥ द्विजांस धन वस्त्रें अलंकार देत ज्याणें जें मागीतलें ते उरवीत ॥ नाहीं नेदीं न म्हणेचि ॥१९॥
तिचें नाम सीमंतिनी ॥ सीमा स्वरुपाची झाली तेथूनी ॥ लावण्यगंगा चातुर्यखाणी ॥ शारदेऐसी जाणिजे ॥२०॥
राव संतोषें कोंदला बहुत ॥ तों अमृतांत विषबिंदु पडत ॥ तैसा एक पंडित ॥ भविष्यार्थ बोलिला ॥२१॥
चवदावे वर्षी सीमंतिनीसी ॥ वैधव्य येईल निश्चयेसी ॥ ऐसें ऐकतां राव मानसीं ॥ उद्विग्न बहुत जाहला ॥२२॥
वाटे वज्र पडिलें अंगावरी ॥ कीं सौदामिनी कोसळली शिरीं ॥ किंवा काळिजी घातली सुरी ॥ तैसें झालें रायासी ॥२३॥
पुढती बोले तो ब्राह्मण ॥ राया शिवदयेंकरून ॥ होईल सौभाग्यवर्धन ॥ सत्य सत्य त्रिवाचा ॥२४॥
विप्र सदना गेले सवेग ॥ रायासी लागला चिंतारोग ॥ तंव ती शुभांगी उद्वेग ॥ रहित उपवर जाहली ॥२५॥
सकळकळाप्रवीण ॥ चातुर्यखाणीचें दिव्य रत्न ॥ तिचें ऐकतां सुस्वर गायन ॥ धरिती मौन कोकिळा ॥२६॥
अंगीचा सुवास पाहून ॥ कस्तूरीमृग घेती रान ॥ पितयास आवडे प्राणांहून ॥ पाहतां नयन न धाती ॥२७॥
वदन पाहूनि रतिपति लज्जित ॥ कटि देखोनि हरि वदन न दाखवीत ॥ गमन देखोनि लपत ॥ मराळ मानससरोवरीं ॥२८॥
क्षण एक चाले गजगती ॥ देखोनि शंकला करिपती ॥ कुरळ केश देखोनि भ्रमरपंक्ति ॥ रुंजी घालिती सुवासा ॥२९॥
कमळ मृग मीन खंजन ॥ लज्जित देखोनि जिचे नयन ॥ वेणीची आकृती पाहून ॥ भुजंग विवरी दडाले ॥३०॥
या वृक्षावरूनि त्या वृक्षीं देख ॥ शुक पळती पाहतां नासिक ॥ बिंबफळें अति सुरेख ॥ लज्जित अधर देखतां ॥३१॥
पक्वदाडिंबबीज सुरंग बहुत ॥ त्यांस लाजविती जिचे दंत ॥ कुच देखोनि कमंडलु शंकित ॥ स्वरूप अद्भुत वर्णू किती ॥३२॥
तनुचा सुवास अत्यंत ॥ जाय दशयोजनपर्यत ॥ सूर्यप्रभासम कांति भासत ॥ शशिसम मनोरमा ॥३३॥
झाली असतां उपवर ॥ तिच्या पद्मिणीसख्या सुंदर ॥ किन्नरकन्या मनोहर ॥ गायन करिती तिजपासीं ॥३४॥
त्यांच्या मुखेकरोनी वार्ता ऐके सीमंतिनी ॥ चतुर्दशवर्षी आपणालागुनी ॥ वैधव्य कथिलें ऋषीनें ॥३५॥
परम संताप पावली ते समयीं ॥ याज्ञवल्क्याची स्त्री मैत्रयी ॥ तिचे पाय धरूनि लवलाहीं ॥ पुसे सद्गद होवोनियां ॥३६॥
सौभाग्यवर्धव्रत ॥ माये कोणतें सांग त्वरित ॥ कोणतें पूजूं दैवत ॥ कोणत्या गुरूसी शरण जाऊं ॥३७॥
सांगीतला सकळ वृत्तांत ॥ चवदावे वर्षी वैधव्य यथार्थ ॥ मग मैत्रयी बोलत ॥ धरीं व्रत सोमवार ॥३८॥
सांगे शिवमंत्र पंचाक्षरी ॥ तांत्रिक क्रिया सर्व श्रुत करी ॥ निशी झालिया पूजावा त्रिप्ररारी ॥ षोडशोपचारे सप्रेम ॥३९॥
म्हणे तुज दु:ख झालें जरी प्राप्त ॥ तरी न सोडीं हें व्रत ॥ ब्राह्मणभोजन दंपत्य बहुत ॥ पूजीं माये अत्यादरें ॥४०॥
पडिले दु:खाचे पर्वत ॥ तरी टाकूं नको हें व्रत ॥ उबग न धरीं मनांत ॥ बोल न ठेवीं व्रतातें ॥४१॥
त्यावरी नैषधराज नळ जाण ॥ त्याचा पुत्र इंद्रसेन ॥ त्याचा तनय चित्रानंद सुजाण ॥ केवळ मदन दूसरा ॥४२॥
चतुःषष्टिकळायुक्त । जैसा पितामह नळ विख्यात ॥ सर्वलक्षणी दिसे मंडित ॥ चित्रांगद तैसाचि ॥४३॥
कुंभिनी शोधिली समग्र ॥ परी त्याहूनि नाही सुंदर ॥ तो तीस योजिला वर ॥ राशी नक्षत्र पाहूनी ॥४४॥
इकडे सीमंतिनी आचरे व्रत ॥ सांगितल्याहूनि विशेष करीत ॥ आठ दिवसा अकरा शत ॥ दंपत्ये पूजीत वस्त्रालंकारे ॥४५॥
आणीकही ब्राह्मणभोजन ॥ आल्या अतिथा देत अन्न ॥ सांग करी शिवपूजन जागरण सोमनिशी ॥४६॥
पंचसूत्री शिवलिंग ॥ मणिमय शिवसदन सुरंग ॥ कोणी एक न्यून प्रसंग ॥ न घडे सीमंतिनीपासूनी ॥४७॥
शिवास अभिषेकिता पापसंहार ॥ शिवपूजने साम्राज्य अपार ॥ गंधाक्षता माला परिकर ॥ सौभाग्यवर्धन त्याकरिता ॥४८॥
शिवापुढे धूप जाळिता बहुवस ॥ तेणे आंग होय सुवास ॥ दीप चालविता वंश ॥ वर्धमान होय पै ॥४९॥
आणीकही दीपाचा गुण ॥ कांति विशेष आयुष्यवर्धन ॥ नैवेद्ये भाग्य पूर्ण ॥ वर्धमान लक्ष्मी होय ॥५०॥
तांबूलदाने यथार्थ ॥ सिद्ध चारी पुरुषार्थ ॥ नमस्कारे आरोग्य होत ॥ प्रदक्षिणे भ्रम नासे ॥५१॥
जपे साधे महासिद्धी ॥ होमहवने होय कोशवृद्धी ॥ कीर्तन करिता कृपानिधी ॥ सांगे ठाके पुढे उभा ॥५२॥
ध्याने होय महाज्ञान ॥ श्रवणे आधिव्याधिहरण ॥ नृत्य करिता जन्ममरण ॥ घूर्जटी दूर करीतसे ॥५३॥
तंतवितंत घन सुस्वर ॥ शिवप्रीत्यर्थ करिता वाद्य समग्र ॥ तेणे कंठ सुरस कीर्ति अपार ॥ रत्नदाने नेत्र दिव्य होती ॥५४॥
एवं सर्व अलंकार वाहता ॥ सर्वांठाई जयलाभ तत्त्वता ॥ ब्राह्मणभोजन करिता ॥ वर्णिले सर्व प्राप्त होय ॥५५॥
मैत्रेयीने पूर्वी व्रत ॥ सीमंतिनीसी सांगितले समस्त ॥ त्याहूनि ते विशेष आचरत ॥ शिव पूजित आदरे ॥५६॥
त्यावरी नैषधाचा पात्र ॥ चित्रांगदनामे गुणगंभीर ॥ त्यासी आणोनिया सादर ॥ सीमंतिनी दीधली ॥५७॥
चारी दिवसपर्यंत ॥ सोहळा झाला जो अद्भुत ॥ तो वर्णिता ग्रंथ यथार्थ ॥ पसरेल समुद्राऐसा ॥५८॥
सहस्त्र अर्बुदे धन जाणा ॥ राये दिधले वरदक्षिणा ॥ वस्त्रे अलंकार नवरत्ना ॥ गणना कोण न करवे ॥५९॥
अश्वशाळा गजशाळा ॥ रत्नखचित याने विशाळा ॥ चित्रशाळा नृत्यशाळा ॥ आंदण दिधले जामाता ॥६०॥
चारी दिवसपर्यंत ॥ चारी वर्ण केले तृप्त ॥ विप्रा दक्षिणा दिधली अपरिमित ॥ नेता द्विज कंटाळती ॥६१॥
आश्रमा धन नेता ब्राह्मण ॥ वाटेस टाकिती न नेववे म्हणून ॥ याचका मुखी हेचि वचन ॥ पुरे पुरे किती न्यावे ॥६२॥
रायाचा औदार्यकृशान ॥ दारिद्र्यरान टाकिले जाळून ॥ दुराशा दुष्कंटकवन ॥ दग्ध झाले मुळीहूनी ॥६३॥
धनमेघ वर्षता अपार ॥ दारिद्र्यधुरोळा बैसला समग्र ॥ याचकतृप्तितुणांकुर ॥ टवटवीत विरूढले ॥६४॥
असो नैषधपुरींचे जन ॥ पाहाती सीमंतिनीचे वदन ॥ इंदुकळा षोडश चिरून ॥ द्विज ओतिले बत्तीस ॥६५॥
कलंक काढूनि निःशेष ॥ द्विजसंधी भरल्या राजस ॥ मुखींचे निघता श्वासोच्छ्वास ॥ सुगंधराज तोचि वाटे ॥६६॥
जलजमुखी जलजकंठ ॥ जलजमाला तेज वरिष्ठ ॥ जलजनिंबपत्रे करूनि एकवट ॥ ओवाळुनी टाकिती शशिमुखा ॥६७॥
असो साडे झालिया पूर्ण ॥ नैषधदेशा गेला इंद्रसेन ॥ सकळ वर्हाडी अनुदिन ॥ सौंदर्य वर्णिती सीमंतिनीचे ॥६८॥
विजयादशमी दीपावळी लक्षून ॥ जामात राहविला मानेकरून ॥ कितीएक दिवस घेतला ठेवून ॥ चित्रवर्माराजेंद्रे ॥६९॥
जैसा श्रीरंग आणि इंदिरा ॥ तैसा जोडा दिसे साजिरा ॥ नाना उपचार वधूवरा ॥ समयोचित करी बहू ॥७०॥
कोणे एके दिवसी चित्रांगद ॥ सवे घेऊनि सेवकवृंद ॥ धुरंधर सेना अगाध ॥ जात मृगयेलागुनी ॥७१॥
वनी खेळता श्रमला फार ॥ धर्म आला तप्त शरीर ॥ जाणोनि नौका सुंदर ॥ यमुनाडोही घातली ॥७२॥
त्यात मुख्य सेवक घेऊन ॥ बैसला चित्रांगद गुणनिधान ॥ आवले आवलिती चहूंकडून ॥ कौतुके भाषण करिताती ॥७३॥
कृतांतभगिनीचे उदक ॥ कृष्णवर्ण भयानक ॥ त्या उदकाचा अंत सम्यक ॥ कधी कोणी न घेतला ॥७४॥
तो प्रभंजन सुटला अद्बुत ॥ नौका तेथे डळमळीत ॥ आवले आक्रोश बोलत ॥ नौका बुडाली म्हणोनिया ॥७५॥
भयभीत झाले समस्त ॥ नौका बुडाली अकस्मात ॥ एकचि वर्तला आकांत ॥ नाही अंत महाशब्दा ॥७६॥
तीरी सेना होती अपार ॥ तिच्या दुःखासि नाही पार ॥ चित्रांगदाचे पाठिराखे वीर ॥ आकांत करिती एकसरे ॥७७॥
सेवक धावती हाक फोडीत ॥ चित्रवर्म्यासी जाणविती मात ॥ राव वक्षःस्थळ बडवीत ॥ चरणी धावत यमुनातीरी ॥७८॥
शिविकेमाजी बैसोनी ॥ मातेसमवेत सीमंतिनी ॥ धावत आली तेच क्षणी ॥ पडती धरणी सर्वही ॥७९॥
दुःखार्णवी पडली एकसरी ॥ तेथे कोणासी कोण सावरी ॥ सीमंतिनी पडली अवनीवरी ॥ पिता सावरी तियेसी ॥ ॥८०॥
माता धावोनि उठाउठी ॥ कन्येच्या गळा घाली मिठी ॥ शोक करी तेणे सृष्टी ॥ आकांत एकचि वर्तला ॥८१॥
सीमंत्रिनीचा शोक ऐकोनी ॥ डळमळू लागली कुंभिनी ॥ मेदिनीवसनाचे पाणी ॥ तप्त झाले एकसरे ॥८२॥
पशु पक्षी वनचरे समस्त ॥ वृक्ष गुल्म लता पर्वत ॥ त्यांसही शोक अत्यंत ॥ सीमंतिनीसी पाहता ॥८३॥
शोके मूर्च्छना येऊनी ॥ निचेष्टित पडली सीमंतिनी ॥ तो इंद्रसेनासहित गृहिणी ॥ आली वार्ता ऐकोनिया ॥८४॥
अवघी झाली एकत्र ॥ दुःखार्णवाचा न लागे पार ॥ स्नुषेते देखोनि श्वशुर ॥ शोकाग्नीने कवळिला ॥८५॥
चित्रांगदाची माता पडली क्षिती ॥ तिचे नाम लावण्यवती ॥ सकळ स्त्रिया सावरिती ॥ नाही मिती शोकासी ॥८६॥
मृत्तिका घेवोनि हस्तकी ॥ लावण्यवती घाली मुखी ॥ म्हणे गहन पूर्वकर्म की ॥ शोक झाला यथार्थ ॥८७॥
माझा एकुलता एक बाळ ॥ चित्रांगद परम स्नेहाळ ॥ पूर्वपापाचे हे फळ ॥ कालिंदी काळ झाली आम्हा ॥८८॥
माझी अंधाची काठी पाही ॥ कोणे बुडविली यमुनाडोही ॥ मज अनाथाची गाठी पाही ॥ कोणे सोडिली निर्दये ॥८९॥
माझा दावा गे राजहंस ॥ कोणे नेले गे माझे पाडस ॥ माझा चित्रांगद डोळस ॥ कोणे चोरून नेला गे ॥९०॥
म्हणे म्या पूर्वी काय केले ॥ प्रदोषव्रत मध्येच टाकिले ॥ की शिवरात्रीस अन्न घेतले ॥ की व्रतमोडिले सोमवार ॥९१॥
की रमाधव उमाधव ॥ यात केला भेदभाव ॥ की हरिहरकीर्तनगौरव ॥ कथारंग उच्छेदिला ॥९२॥
की पंक्तिभेद केला निःशेष ॥ की संतमहंता लाविला दोष ॥ की परधनाचा अभिलाष ॥ केला पूर्वी म्या वाटे ॥९३॥
की दान देते म्हणवून ॥ ब्राह्मणासी चाळविले बहुत दिन ॥ की दाता देता दान ॥ केले विघ्न म्या पूर्वी ॥९४॥
कोणाच्या मुखींचा घास काढिला ॥ की गुरुद्रोह पूर्वी मज घडला ॥ की पात्री ब्राह्मण बैसला ॥ तो बाहेर घातला उठवूनी ॥९५॥
की कुरंगीपाडसा विघडविले ॥ की परिव्राजकाप्रति निंदिले ॥ तरी ऐसे निधान गेले ॥ त्याच दोषास्तव वाटे ॥९६॥
असो प्रधानवर्गी सावरूनी ॥ सहपरिवारे चित्रवर्मा सीमंतिनी ॥ स्वनगरासी नेवोनी ॥ निजसदनी राहविली ॥९७॥
इंद्रसेन लावण्यवती ॥ शोके संतप्त नगरा जाती ॥ तव दायाद येऊनि पापमती ॥ राज्य सर्व घेतले ॥९८॥
मग इंद्रसेन लावण्यवती ॥ देशांतरा पळोनि जाती ॥ तेथोनिही शत्रु धरून आणिती ॥ बंदी घालिती दृढ तेव्हा ॥९९॥
इकडे सीमंतिनी व्रत ॥ न सोडी अत्यादरे करीत ॥ एकादशशत दंपत्य ॥ पूजी संयुक्त विधीने ॥१००॥
सर्वही भोग वर्जूनि जाण ॥ यामिनीदिनी नित्य करी शिवस्मरण ॥ तीन वर्षे झाली पूर्ण ॥ यावरी वर्तमान ऐका पुढे ॥१॥
इकडे चित्रांगद यमुनेत बुडाला ॥ नागकन्यांनी पाताळी नेला ॥ नागभुवनीची पाहता लीला ॥ तटस्थ झाला राजपुत्र ॥२॥
दिव्य नारी देखिल्या नागिणी ॥ पद्मिनी हस्तिनी चित्रिणी ॥ शंखिनी अतिचतुर भामिनी ॥ सुवास अंगी ज्याचिया ॥३॥
ज्यांच्या पदनखी निरंतर ॥ गुंजारव करिती भ्रमर ॥ ज्यांचा देखता वदनचंद्र ॥ तपस्वीचकोर वेधले ॥४॥
नवरत्नांचे खडे ॥ पसरले तेथे चहुकडे ॥ स्वर्गसुखाहूनि आवडे ॥ पाताळभुवन पाहता ॥५॥
तक्षक नागराज प्रसिद्ध ॥ त्यापुढे उभा केला चित्रांगद ॥ साष्टांग नमीत सद्गद ॥ होवोनि स्तुति करीतसे ॥६॥
निर्भय तेथे राजसुत ॥ तक्षक वर्तमान पुसत ॥ जे जे वर्तले समस्त ॥ केले श्रुत चित्रांगदे ॥७॥
मागुती नागराज झाला बोलता ॥ तुम्ही कोण्या दैवतासी भजता ॥ यावरी शिवमहिमा तत्त्वता ॥ झाला वर्णिता चित्रांगद ॥८॥
प्रकृति पुरुष दोघेजणे ॥ निर्मिली इच्छामात्रे जेणे ॥ अनंत ब्रह्मांडे प्रीतीने ॥ रचियेली हेळामात्रे ॥९॥
इच्छा परतता जाण ॥ अनंत ब्रह्मांडे टाकी मोडून ॥ प्रकृतिपुरुषात होती लीन ॥ पंचभूते तत्त्वांसहित ॥११०॥
मग दोघे एकप्रीती ॥ आदिपुरुषांमाजी सामावती ॥ तो सदाशिव निश्चिती ॥ आम्ही भजतो तयाते ॥११॥
ज्याच्या मायेपासून ॥ झाले हे त्रिमूर्ति त्रिगुण ॥ त्या सत्त्वांशेकरून ॥ विष्णु जेणे निर्मिला ॥१२॥
रजांशे केले विरंचीस ॥ तमांशे रुद्र तामस ॥ तो शिव पुराणपुरुष ॥ आम्ही भजतो सर्वदा ॥१३॥
पाताळ अंतरिक्ष दशदिशा त्रिभुवन ॥ पंचतत्त्व सरिता मेदिनीवर्सन ॥ भस्म लोष्ट अष्टधातु व्यापून ॥ उरला तो शिव भजतो आम्ही ॥१४॥
अष्टादश वनस्पति सर्व बीजे ॥ आकारा आली सहजे ॥ व्यापिले जेणे कैलासराजे ॥ त्याचे उपासक आम्ही असो ॥१५॥
ज्याचे नेत्र सूर्य जाण ॥ रोहिणीवर ज्याचे मन ॥ रमारमण ज्याचे अंतःकरण ॥ बुद्धि द्रुहिण जयाची ॥१६॥
अहंकार ज्याचा रुद्र ॥ पाणी जयाचे पुरंदर ॥ कृतांत दाढा तीव्र ॥ विराटपुरुष सर्वही जो ॥१७॥
एवं जितुके देवताचक्र ॥ ते शिवाचे अवयव समग्र ॥ एकादश रुद्र द्वादश मित्र ॥ उभे त्यापुढे कर जोडूनी ॥१८॥
ऐसे ज्याचे गुण अपार ॥ मी काय वर्णू मानव पामर ॥ त्याच्या दासांचे दास किंकर ॥ आम्ही असो कश्यपात्मजा ॥१९॥
ऐसे वचन ऐकूनि सतेज ॥ परम संतोषला दंदशूकराज ॥ क्षेमालिंगन देऊनि कद्रुतनुज ॥ नाना कौतुके दाखवी तया ॥१२०॥
म्हणे देवास जे दुर्लभ वस्त ॥ ते येथे आहे समस्त ॥ तू मज आवडसी बहुत ॥ राहावे स्वस्थ मजपासी ॥२१॥
चित्रांगद म्हणे महाराजा ॥ शिवकर्णभूषणा सतेजा ॥ जननीजनकांसी वेध माझा ॥ एवढाच मी पोटी तयांच्या ॥२२॥
चौदा वर्षांची सीमंतिनी ॥ गुणनिधान लावण्यखाणी ॥ प्राण देईल ते नितंबीनी ॥ बोलता नयनी अश्रु आले ॥२३॥
मातापित्यांचे चरण ॥ खंती वाटते कधी पाहीन ॥ माझी माता मजविण कष्टी जाण ॥ नेत्री प्राण उरला असे ॥२४॥
तरी मज घालवी नेऊन ॥ म्हणोनि धरिले नागेंद्राचे चरण ॥ तक्षक होऊनि प्रसन्न ॥ देत अपार वस्तुते ॥२५॥
म्हणे द्वादशसहस्त्र नागांचे बळ ॥ दिधले तुज होईल सुफळ ॥ तैसाचि झाला तात्काळ ॥ चित्रांगद वीर तो ॥२६॥
तु करशील जेव्हा स्मरण तेव्हा तुज संकटी पावेन ॥ मनोवेग वारू आणून ॥ चिंतामणी सवे दीधला ॥२७॥
दुर्लभ रत्ने भूमंडळी ॥ देत अमूल्य तेजागळी ॥ पर्वताकार मोट बांधिली ॥ शिरी दिधली राक्षसाच्या ॥२८॥
देत दिव्य वस्त्रे अलंकार ॥ सवे एक दिधला फणिवर ॥ मनोवेगे यमुनातीर ॥ क्रमूनि बाहेर निघाला ॥२९॥
झाले तीन संवत्सर ॥ चहूकडे पाहे राजपुत्र ॥ तेच समयी सीमंतिनी स्नानासी सत्वर ॥ कालिंदीतीरा पातली ॥१३०॥
एकाकडे एक पाहती ॥ आश्चर्य वाटे ओळख न देती ॥ दिव्यरत्नमंडित नृपती ॥ चित्रांगद दिसतसे ॥३१॥
फणिमस्तकींची मुक्ते सतेज विशेष ॥ भुजेपर्यंत डोले अवतंस ॥ गजमुक्तांच्या माळा राजस ॥ गळा शोभती जयाच्या ॥३२॥
पाचा जडल्या कटिमेखलेवरी ॥ तेणे हिरवी झाली धरित्री ॥ मृग पशु धावती एकसरी ॥ नवे तृण वाढले म्हणूनिया ॥३३॥
मुक्ताफळे देखोनि तेजाळ ॥ धावतचि येती मराळ ॥ देखोनि आरक्त रत्नांचे ढाळ ॥ कीर धावती भक्षावया ॥३४॥
अंगी दिव्यचंदनसुगंध ॥ देखोनि धावती मिलिंद ॥ दशदिशा व्यापिल्या सुबद्ध ॥ घ्राणदेवता तृप्त होती ॥३५॥
विस्मित झाली सीमंतिनी ॥ भ्रमचक्री पडली विचार मनी ॥ चित्रांगदही तटस्थ होऊनी ॥ क्षणक्षणा न्याहाळीत ॥३६॥
कंठभूषणेरहित मंगळसूत्र ॥ हरिद्राकुंकुमविरहित वक्र ॥ अंजनविवर्जित नेत्र ॥ राजपुत्र पाहातसे ॥३७॥
न्याहाळिता तटस्थ स्वरूपासी ॥ वाटती रंभा उर्वशी दासी ॥ कुचकमंडलु यासी ॥ उपमा नाही द्यावया ॥३८॥
तप्तचामीकरवर्ण डोळस ॥ चिंत्राक्रांत अंग झाले कृश ॥ की चंद्रकळा राजस ॥ ग्रहणकाळी झाकोळती ॥३९॥
मग तियेपाशी येऊन ॥ पुसे साक्षेपे वर्तमान ॥ म्हणे तू आहेस कोणाची कोण ॥ मुळापासून सर्व सांग ॥१४०॥
मग आपुल्या जन्मापासून ॥ सांगितले चरित्र संपूर्ण बोलता आसुवे नयन ॥ भरूनिया चालिले ॥४१॥
अश्रुधारा स्रवती खालत्या ॥ लाविल्या पयोधरलिंगास गळत्या ॥ दंत जियेचे बोलता ॥ नक्षत्रांऐसे लखलखती ॥४२॥
सीमंतिनीच्या सख्या चतुर ॥ राजपुत्रा सांगती समाचार ॥ तीन वर्षे झाली इचा भ्रतार ॥ बुडाला येथे यमुनाजळी ॥४३॥
इची सासूश्वशुर दोनी ॥ शत्रूंनी घातली बंदिखानी ॥ हे शुभांगी लावण्यखाणी ॥ ऐसी गती इयेची ॥४४॥
कंठ दाटला सद्गदित ॥ चित्रांनद खाली पाहात ॥ आरक्तरेखांकित नेत्र ॥ वस्त्रे पुशीत वेळोवेळा ॥४५॥
सीमंतिनी सख्यांस सांगे खूण ॥ कोण कोठील पुसा वर्तमान ॥ सख्या पुसती वेळोवेळा ॥४६॥
तो म्हणे आम्ही सिद्ध पुरुष ॥ जातो चिंतिलिया ठायास ॥ क्षणे स्वर्ग क्षणे पाताळास गमन आमुचे त्रिलोकी ॥४७॥
कळते भूतभविष्यवर्तमान ॥ मग सीमंतिनीस हाती धरून ॥ कानी सांगे अमृतवचन ॥ भ्रतार तुझा जिवंत असे ॥४८॥
आजि तीन दिवसा भेटवीन ॥ लटिके नव्हे कदापि जाण ॥ श्रीसदाशिवाची आण ॥ असत्य नव्हे कल्पांती ॥४९॥
सौभाग्यगंगे चातुर्यविलासिनी ॥ तुझे ऐश्वर्य चढेल येथूनी ॥ परी ही गोष्ट कोणालागूनी ॥ दिवसत्रयप्रगटवू नको ॥१५०॥
ऐसे सांगोनि परमस्नेहे ॥ येरी चोरदृष्टी मुख पाहे ॥ म्हणे वाटते चित्रांगद होय ॥ ऐसे काय घडू शके ॥५१॥
मृत्यु पावला तो येईल कैसा ॥ मग आठवी भवानी महेशा ॥ करुणाकरा पुराणपुरुषा ॥ न कळे लीला अगम्य तुझी ॥५२॥
हा परपुरुष जरी असता ॥ तरी मज का हाती धरिता ॥ स्नेह उपजला माझिया चित्ता ॥ परम आप्त वाटतसे ॥५३॥
काय प्राशूनि आला अमृत ॥ की काळे गिळोनि उगाळिया सत्य ॥ हे मदनांतक षडास्यतात ॥ तुझे कर्तृत्व न कळे मज ॥५४॥
जगन्निवासा हे करशील सत्य ॥ तरी अकरा लक्ष पूजीन दंपत्य ॥ तितक्याच वाती यथार्थ ॥ बिल्वदळे अर्पीन ॥५५॥
यावरी बोले राजपुत्र ॥ सुकुमारे सदनासी जाई सत्वर ॥ तुझी सासू आणि श्वशुर ॥ त्यासी सांगू जातो आता ॥५६॥
तुमचा पुत्र येतो म्हणोन ॥ शुभ समाचार त्यास सांगेन ॥ येरी करूनि हास्यवदन ॥ निजसदनाप्रति गेली ॥५७॥
सख्या बोलती आण वाहून ॥ तुझा भ्रतार होय पूर्ण ॥ ऐसा पुरुष आहे कोण ॥ तुझा हात धरू शके ॥५८॥
तुझी वचने ऐकून ॥ त्याच्या नेत्री आले जीवन ॥ सीमंतिनी म्हणे वर्तमान ॥ फोडू नका गे उग्या रहा ॥५९॥
सीमंतीनीच्या मुखकमळी ॥ सौभाग्यकळा दिसू लागली ॥ सुखासनारूढ सदना केली ॥ कोठे काही न बोले ॥१६०॥
मनोवेगाच्या वारूवरी त्वरित ॥ आरूढला सीमंतिनीकांत ॥ निजनगराबाहेर उपवनात ॥ जाऊनिया उतरला ॥६१॥
नाग मनुष्यवेष धरून ॥ शत्रूंस सांगे वर्तमान ॥ द्वादशसहस्त्र नागांचे बळ घेऊन ॥ चित्रांगद आला असे ॥६२॥
तुम्ही कैसे वाचाल सत्य ॥ तव ते समस्त झाले भयभीत ॥ येरू म्हणे इंद्रसेन लावण्यवती यथार्थ ॥ सिंहासनी स्थापा वेगी ॥६३॥
मग नाग जाऊन ॥ मातापितयांसी सांगे वर्तमान ॥ त्यासी आनंद झाला पूर्ण ॥ त्रिभुवनत न समाये ॥६४॥
तो शत्रु होवोनि शरणागत ॥ उभयतांसी सिंहासनी स्थापीत ॥ दायाद कर जोडोनि समस्त ॥ म्हणती आम्हा रक्षा सर्वस्वे ॥६५॥
मग सर्व दळभार सिद्ध करून ॥ भेटीस निघाला इंद्रसेन ॥ वाद्यनादे संपूर्ण ॥ भूमंडळ डळमळी ॥६६॥
माता पिता देखोन ॥ सप्रेम धावे चित्रांगद सुजाण ॥ धरूनि पितयाचे चरण ॥ क्षेमालिंगनी मिसळला ॥६७॥
मग लावण्यवती धावत चित्रांगदाच्या गळा मिठी घालीत ॥ जैसा कौसल्येसी रघुनाथ ॥ चतुर्दशवर्षांनंतरे ॥६८॥
हारपले रत्न सापडले ॥ की जन्मांधासी नेत्र आले ॥ की प्राण जाता पडले ॥ मुखामाजी अमृत ॥६९॥
करभार घेऊनि अमूप ॥ धावती देशोदेशींचे भूप ॥ पौरजनांचे भार समीप ॥ येऊनिया भेटती ॥१७०॥
हनुमंते आणिला गिरिद्रोण ॥ जेवी उठविला ऊर्मिलारमण ॥ आनंदमय झाले त्रिभुवन ॥ तैसेचि पूर्ण पै झाले ॥७१॥
मातापितयांसमवेत ॥ चित्रांगद चालिला मिरवत ॥ नैषधपुर समस्त ॥ श्रृंगारिले तेधवा ॥७२॥
चित्रवर्म्यासी सांगावया समाचार ॥ धावताती सेवकभार ॥ महाद्वारी येता साचार ॥ मात फुटली चहूकडे ॥७३॥
चार जाऊनि रायास वंदित ॥ उठा जी तुमचे आले जामात ॥ राव गजबजिला धावत ॥ नयनी लोटत आनंदाश्रु ॥७४॥
कंठ झाला सद्गदित ॥ रोमांच अंगी उभे ठाकत ॥ समाचार आणिला त्यांसि आलिंगित ॥ धनवस्त्रे देत सीमेहूनि ॥७५॥
अपार भरूनि रथ ॥ शर्करा नगरा वाटीत ॥ मंगळतुरे अद्भुत ॥ वाजो लागली एकसरे ॥७६॥
घावले अपार भृसुर ॥ राये कोश दाविले समग्र ॥ आवडे तितुके धन न्यावे सत्वर ॥ सुखासी पार नाही माझ्या ॥७७॥
जय जय शिव उमानाथ ॥ म्हणोनि राव उडत नाचत ॥ उपायने घेऊनि धावत ॥ प्रजाजन नगरीचे ॥७८॥
सीमंतिनीसी बोलावून ॥ दिव्य अलंकार लेववून ॥ जयजयकार करून ॥ मंगळसूत्र बांधिले ॥७९॥
दिव्य कुंकुम नेत्री अंजन ॥ हरिद्रा सुमनहार चंदन ॥ सौभाग्य लेवविती जाण ॥ त्रयोदशगुणी विडे देती ॥१८०॥
एक श्रृंगार सावरिती ॥ एक पिकपात्र पुढे करिती ॥ नगरीच्या नारी धावती ॥ सीमंतिनीसी पाहावया ॥८१॥
माता धावती सद्गदित ॥ सीमंतिनीस ह्रदयी धरीत ॥ माये तुझा सौभाग्यसमुद्र ॥ असंभाव्य उचंबळला ॥८२॥
ऐश्वर्यद्रुम गेला तुटून ॥ पुढती विरूढला भेदीत गगन ॥ तुझी सौभाग्यगंगा भरून ॥ अक्षय चालिली उतरेना ॥८३॥
धन्य धन्य सोमवारव्रत ॥ अकरा लक्ष पूजिली दंपत्य ॥ जितवन करावयास जामात ॥ बोलावू धाडिले त्वरेने ॥८४॥
मातापितयासमवेत ॥ चित्रांगद नगरा येत ॥ चित्रवर्मा नृपति त्वरित ॥ सामोरा येत तयासी ॥८५॥
जामाताच्या कंठी ॥ धावोनि श्वशुरे घातली मिठी ॥ ब्रह्मानंदे भरली सृष्टी ॥ पुष्पवृष्टी करिती देव ॥८६॥
नगरामाजी आणिली मिरवत ॥ पुनःविवाह केला अद्भुत ॥ मग एकांती चित्रांगद नृपनाथ ॥ बोलावीत सीमंतिनीस ॥८७॥
पाताळींचे अलंकार अद्भुत ॥ सीमंतिनीलागी लेववीत ॥ नवरत्नप्रभा फाकली अमित ॥ पाहता तटस्थ नारी नर ॥८८॥
पातळींचा सुगंधराज निगुती ॥ आत्महस्ते लेववी सीमंतिनीप्रती ॥ नाना वस्तु अपूर्व क्षिती ॥ श्वशुरालागी दीधल्या ॥८९॥
सासूश्वशुरांच्या चरणी ॥ मस्तक ठेवी सीमंतिनी ॥ माये तुझा सौभाग्योदधि उचंबळोनी ॥ भरला असो बहुकाळ ॥१९०॥
पुत्रसीमंतिनीसहित ॥ इंद्रसेन नैषधपुरा जात ॥ अवनीचे राजे मिळोनि समस्त ॥ छत्र देत चित्रांगदा ॥९१॥
समस्त राज्यकारभार समर्पून ॥ तपासी गेला इंद्रसेन ॥ तेथे करूनिया शिवार्चन ॥ शिवपदासी पावला ॥९२॥
आठ पुत्र पितयासमान ॥ सीमंतिनीसी झाले जाण ॥ दहा सहस्त्र वर्षे निर्विघ्न ॥ राज्य केले नैषधपुरी ॥९३॥
जैसा पितामह नळराज ॥ परम पुण्यश्लोक तेजःपुंज ॥ तैसाच चित्रांगद भूभुज ॥ न्यायनीती वर्ततसे ॥९४॥
शिवरात्रि सोमवार प्रदोषव्रत ॥ सीमंतिनी चढते करीत ॥ तिची ख्याति अद्भुत ॥ सूत सांगे शौनकादिका ॥९५॥
सीमंतिनी आख्यन सुरस ॥ ऐकता सौभाग्यवर्धन स्त्रियांस ॥ अंतरला भ्रतार बहुत दिवस ॥ तो भेटेल परतोनि ॥९६॥
विगतधवा ऐकती ॥ त्या जन्मांतरी दिव्य भ्रतार पावती ॥ शिवचरणी धरावी प्रीती ॥ सोमवार व्रत न सोडावे ॥९७॥
ऐसे ऐकता आख्यान ॥ अंतरला पुत्र भेटेल मागुतेन ॥ आयुरारोग्य ऐश्वर्य पूर्ण ॥ होय ज्ञान विद्या बहु ॥९८॥
गंडांतरे मृत्यु निरसोनि जाय ॥ गतधन प्राप्त शत्रुपराजय ॥ श्रवणे पठणे सर्व कार्य ॥ पावे सिद्धी येणेचि ॥९९॥
सीमंतिनीआख्यान प्रयाग पूर्ण ॥ भक्तिमाघमासी करिता स्नान ॥ त्रिविध दोष जाती जळोन ॥ शिवपद प्राप्त शेवटी ॥२००॥
सीमंतिनीआख्यान सुधारस ॥ प्राशन करिती सज्जनत्रिदश ॥ निंदक असुर तामस ॥ अहंकारमद्य सेविती ॥१॥
अपर्णाह्रदयारविंदमिलिंद ॥ श्रीधरस्वामी पूर्ण ब्रह्मानंद ॥ अभंग अक्षय अभेद ॥ न चळे ढळे कदाही ॥२॥
श्रीशिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड ॥ स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ॥ परिसोत सज्जन अखंड ॥ षष्ठोध्याय गोड हा ॥२०३॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥
