51 शक्तिपीठे संपूर्ण माहिती

51 शक्तीपीठे जी माता सतीच्या शरीराच्या विविध भागांची प्रतीके आहेत

भारतीय उपखंडात सती मातेची 51 शक्तीपीठे आहेत. या शक्तीपीठांमध्ये आईचे वेगवेगळे अंग आणि तिचे दागिने दर्शविण्यात येतात. त्यामुळे हिंदू धर्माच्या अनुयायांसाठी मातेशी संबंधित ही स्थाने अत्यंत पवित्र आहेत. या शक्तीपीठांमध्ये लाखो भक्त मातेच्या दर्शनासाठी जातात. या तीर्थक्षेत्रांना जाऊन मातेचे दर्शन घेतल्याने भक्तांना माता सतीचा आशीर्वाद मिळतो आणि त्यांचे सर्व संकट दूर होतात, असे सांगितले जाते. या ठिकाणी माता सतीच्या शरीराचे वेगवेगळे भाग आणि तिचे दागिने पडले होते, अशी आख्यायिका आहे. भगवान विष्णूने आपल्या सुदर्शन चक्राने मातेच्या शरीराचे अनेक भाग केले, त्यांचे भाग पृथ्वीच्या वेगवेगळ्या भागात पडले, ज्याला शक्तीपीठ म्हणतात असे म्हटले जाते. येथे शक्ती म्हणजे माँ दुर्गा कारण माता सती हे दुर्गाजींचे रूप आहे.

देवी सतीची आख्यायिका

आख्यायिकेनुसार माता सतीचे वडील राजा दक्ष प्रजापती यांनी कंखल (हरिद्वार) येथे बृहस्पती सर्व नावाचा यज्ञ आयोजित केला होता. या प्रसंगी त्यांनी सर्व देवतांना आमंत्रणे पाठवली होती. पण त्यांनी

आपली मुलगी सती आणि जावई शंकर जी यांना बोलावले नव्हते. पण शिवाने नकार दिल्यानंतरही देवी सती या कार्यक्रमासाठी वडिलांच्या घरी आली. जेव्हा माता सतीने आपल्या दक्षाला विचारले की

तुम्ही या यज्ञासाठी सर्वांना आमंत्रण पाठवले आहेस, परंतु जावयाला आमंत्रण दिले नाहीस. याचे कारण काय? हे ऐकून राजा दक्ष भगवान भोलेनाथांना वाईट बोलू लागला. आई सतीसमोर ते पतीला दोष देऊ लागले. हे ऐकून माता सतीला खूप वाईट वाटले. या दुःखात त्यांनी यज्ञासाठी केलेल्या अग्निकुंडात उडी घेऊन जीव दिला.

जेव्हा भगवान शिवांना हे कळले तेव्हा क्रोधाने त्यांनी वीरभद्रला पाठवले ज्याने त्या यज्ञाचा नाश केला. तेथे उपस्थित असलेले सर्व ऋषी आणि देव त्यांचा क्रोध टाळण्यासाठी पळून गेले. भगवान शिवांनी

माता सतीचे मृत शरीर त्या अग्निकुंडातून बाहेर काढले आणि आपल्या मांडीवर घेतले आणि इकडे तिकडे भटकू लागले. त्याच वेळी भगवान विष्णूला माहित होते की शिवाच्या क्रोधाने संपूर्ण सृष्टीचा नाश

होऊ शकतो. म्हणून शिवाचा राग शांत करण्यासाठी त्यांनी आपल्या सुदर्शन चक्राने माता सतीच्या शरीराचे तुकडे केले. मातेच्या शरीराचे हे भाग पृथ्वीच्या वेगवेगळ्या भागात पडले आणि नंतर या भागांना

51 शक्तीपीठे म्हटले गेले.

51 शक्तीपीठे - जी संपूर्ण भारतीय उपखंडात पसरलेली आहेत

1. हिंगलाज शक्तीपीठ : हे शक्तिपीठ पाकिस्तानच्या कराचीपासून उत्तर-पूर्वेला 125 किमी अंतरावर आहे. पुराणानुसार येथे मातेचे मस्तक पडले होते. त्याची शक्ती-कोटारी (भैरवी कोट्टविशा) आहे. कराची येथून वार्षिक तीर्थयात्रा एप्रिल महिन्यात सुरू होते.

2. साखर माता : सतीचे हे शक्तिपीठ पाकिस्तानातील कराची शहरातील सुक्कर स्टेशनजवळ आहे. जरी काही लोक याचे वर्णन नयना देवी मंदिर, बिलासपूर असे करतात. इकडे देवीचा डोळा पडला आणि तिला महिषा मर्दिनी म्हणतात.

3. सुगंधा-सुनंदा : बांगलादेशातील शिकारपूरमधील बारिसालपासून सुमारे 20 किमी अंतरावर सोंध नदीजवळ हे शक्तिपीठ आहे. असे म्हणतात की जेव्हा भगवान विष्णूने सुदर्शन चक्र वापरले तेव्हा सतीचे शरीर वेगवेगळ्या भागात विभागले गेले होते. तेव्हा त्यांचे नाक इथेच पडले होते.

4. काश्मीर-महामाया : महामाया शक्तीपीठ जम्मू आणि काश्मीरमधील पहलगाव येथे आहे. मातेचा कंठ इथे पडला होता आणि नंतर येथे महामाया शक्तीपीठ निर्माण झाले असे मानले जाते.

5. ज्वालामुखी-सिद्धिदा : भारतातील हिमाचल प्रदेशातील कांगडा येथे आईची जीभ पडली होती. याला आगीचे ठिकाण म्हणतात. मातेचे दर्शन घेण्यासाठी हजारो भाविक या शक्तीपीठावर येतात.

6. जालंधर-त्रिपुरमालिनी : पंजाबमधील जालंधर येथे देवी तालाब मंदिर माता त्रिपुरमालिनी यांना समर्पित आहे. धार्मिक मान्यतेनुसार येथे आईचे डावे स्तन पडले होते असे सांगितले जाते.

7. वैद्यनाथ- जयदुर्गा : झारखंडमधील वैद्यनाथ धाम येथे आईचे हृदय कोसळले होते. येथे मातेचे रूप जयमाता आणि भैरव वैद्यनाथ म्हणून ओळखले जाते.

8. नेपाळ- महामाया : गुजयेश्वरी मंदिर हे पशुपतिनाथ मंदिरासोबत नेपाळमध्ये आहे, जिथे देवीचे दोन्ही गुडघे पडले असल्याचे सांगितले जाते. येथे देवीचे नाव महाशिरा आहे.

9. मानस- दाक्षायणी : हे शक्तिपीठ तिबेटमधील कैलास मानसरोवरच्या मानसाजवळ आहे. आईचा उजवा हात इथल्या खडकावर पडला होता, असं म्हणतात.

10. विरजा - असाधारण : हे शक्तीपीठ ओरिसातील उत्कल येथे आहे. येथे माता सतीची नाभी पडली होती. कटक, भुवनेश्वर, कोलकाता आणि ओडिशातील इतर लहान शहरांमधून बसचा लाभ घेऊन पर्यटन स्थळी प्रवेश करू शकता.

11. गंडकी : नेपाळमध्ये गंडकी नदीच्या काठावर पोखरा नावाच्या ठिकाणी मुक्तिनाथ मंदिर आहे. असे म्हणतात की येथे डोके पडले.

12. बहुला-बहुला (चंडिका) : आईचा डावा हात भारताच्या पश्चिम बंगालमधील वर्धमान जिल्ह्यापासून 8 किमी अंतरावर कटुआ केतुग्रामजवळ अजेया नदीच्या काठावर पडला होता.

13. उज्जयिनी- मांगल्य चंडिका : भारतातील पश्चिम बंगालमधील वर्धमान जिल्ह्यापासून 16 किमी अंतरावर असलेल्या गुस्कूर स्टेशनपासून उज्जयिनी नावाच्या ठिकाणी आईचे उजवे मनगट पडले.

14. त्रिपुरा-त्रिपूर सुंदरी : भारताच्या त्रिपुरा राज्यातील उदरपूरजवळील राधाकिशोरपूर गावातील माताबारी पर्वताच्या शिखरावर आईचा उजवा पाय पडला होता.

15. चट्टल - भवानी : बांगलादेशातील चितगाव जिल्ह्यातील सीताकुंड स्टेशनजवळील चंद्रनाथ पर्वताच्या शिखरावर छत्रालमध्ये आईचा उजवा हात पडला.

16. त्रिश्रुता - भ्रामरी : भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यातील जलपाईगुडीच्या बोडा मंडळातील सालबारी गावात ट्रायसोर्सच्या ठिकाणी आईचा डावा पाय पडला होता.

17. कामागिरी - कामाख्या : भारताच्या आसाम राज्यातील गुवाहाटी जिल्ह्यातील कामागिरी प्रदेशात असलेल्या निलांचल पर्वताच्या कामाख्या ठिकाणी आईचे खाजगी अंग पडले होते.

18. प्रयाग - ललिता : भारताच्या उत्तर प्रदेश राज्यातील प्रयागराजच्या संगम किनाऱ्यावर आईचे बोट पडले होते.

19. युगाद्य- भूतधात्री : पश्चिम बंगालमधील वर्धमान जिल्ह्यातील खीरग्राम येथील जुगड्या (युगद्य) ठिकाणी आईच्या उजव्या पायाचे बोट पडले होते.

20. जयंती- जयंती : बांगलादेशातील सिल्हेत जिल्ह्यातील जयंतिया परगणा येथील भोरभोग गावातील कालाजोर गावातील खासी पर्वतावर एक जयंती मंदिर आहे. आईची डावी मांडी इथेच पडली होती.

21. कालीपीठ - कालिका : आईच्या डाव्या पायाचे बोट कालीघाट, कोलकाता, पश्चिम बंगाल येथे पडले होते.

22. किरीट - विमला (भुवनेशी) : पश्चिम बंगालमधील मुर्शिदाबाद जिल्ह्यातील लालबाग कोर्ट रोड स्टेशनच्या किरीटकोन गावाजवळ आईचा मुकुट पडला.

23. वाराणसी - विशालाक्षी : उत्तर प्रदेशातील काशी येथील मणिकर्णिका घाटावर आईच्या कानाची रत्नजडित कुंडली पडली.

24. कन्याश्रम - सर्वानी : कन्याश्रमात आईची पाठ पडली होती.

25. कुरुक्षेत्र - सावित्री : हरियाणातील कुरुक्षेत्र येथे आईची टाच पडली होती.

26. मणिदेविक - गायत्री : अजमेरजवळ पुष्करच्या मणिबंध स्थानी गायत्री पर्वतावर दोन मणिबंध पडले होते.

27. श्रीशैलम - महालक्ष्मी : बांगलादेशातील सिल्हेट जिल्ह्याच्या ईशान्येला जैनपूर गावाजवळ शैल नावाच्या ठिकाणी आईची मान पडली.

28. कांची- देवगर्भ : पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्यातील बोलारपूर स्टेशनच्या ईशान्येला कोपई नदीच्या काठी असलेल्या कांची नावाच्या ठिकाणी आईची अस्थिकलश पडली होती.

29. कलामाधव - देवी काली : मध्य प्रदेशातील अमरकंटक येथील कालामाधव येथे शोन नदीच्या काठी आईचे डावे नितंब पडले होते, जिथे एक गुहा आहे.

30. शोनदेश - नर्मदा (शोनाक्षी) : मध्य प्रदेशातील अमरकंटक येथे नर्मदेच्या उगमस्थानी शोनदेश येथे आईचे उजवे नितंब पडले होते.

31. रामगिरी - शिवानी : उत्तर प्रदेशातील चित्रकूट येथील झाशी-माणिकपूर रेल्वे स्टेशनजवळील रामगिरी येथे आईचा उजवा स्तन खाली पडला होता.

32. वृंदावन - उमा : उत्तर प्रदेशातील मथुरेजवळील वृंदावनातील भुतेश्वर ठिकाणी आईचे गुच्छे आणि चुडामणी पडले.

33. शुचि- नारायणी : तामिळनाडूमधील कन्याकुमारी-तिरुवनंतपुरम मार्गावर सुचितार्थम शिव मंदिर आहे. इथे आईचे वरचे दात (उर्धादंत) पडले होते.

34. पंचसागर - वाराही : आईचे खालचे दात पंचसागरात (अज्ञात ठिकाण) पडले होते.

35. कर्तोयत बीच - अपर्णा : बांगलादेशातील शेरपूर बगुरा स्टेशनपासून 28 किमी अंतरावर असलेल्या भवानीपूर गावाजवळील कर्तोया समुद्रकिनाऱ्यावर आईची पायल (तलपा) पडली होती.

36. श्रीपर्वत - श्रीसुंदरी : काश्मीरमधील लडाख भागातील डोंगरावर आईच्या उजव्या पायाचा घोटा पडला होता. दुसर्‍या मान्यतेनुसार आंध्र प्रदेशातील कुर्नूल जिल्ह्यातील श्रीशैलम या ठिकाणी उजव्या पायाची टाच पडली होती.

37. विभाषा - कपालिनी : पश्चिम बंगालमधील पूर्व मेदिनीपूर जिल्ह्याजवळील तमलूकमधील बिभाषच्या ठिकाणी आईची डावी टाच पडली होती.

38. प्रभास - चंद्रभागा : गुजरातमधील जुनागढ जिल्ह्यातील सोमनाथ मंदिराजवळील वेरावळ स्थानकापासून चार किमी अंतरावर असलेल्या प्रभास परिसरात मातेचे उदर पडले.

39. भैरव पर्वत - अवंती : मध्य प्रदेशातील उज्जैन शहरात शिप्रा नदीच्या काठी भैरव पर्वतावर आईचे ओठ पडले.

40. जनस्थान - भ्रामरी : महाराष्ट्रातील नाशिक शहरात गोदावरी नदीच्या खोऱ्यात वसलेल्या जनस्थान येथे आईची हनुवटी पडली होती.

41. सार्वत्रिक स्थान : आंध्र प्रदेशातील राजमुंद्री प्रदेशात गोदावरी नदीच्या काठी कोटिलिंगेश्वर मंदिराजवळील सर्वशैला ठिकाणी आईचा डावा गाल पडला.

42. गोदावरतीर : गोदावरी तीर शक्तीपीठ किंवा प्रसिद्ध शक्तीपीठ हे हिंदूंच्या प्रमुख धार्मिक स्थळांपैकी एक आहे. हे मंदिर भारताच्या आंध्र प्रदेश राज्यातील राजमुंद्रीजवळ गोदावरी नदीच्या काठी वसलेले आहे. कोटिलेश्वर मंदिर येथे आहे. या ठिकाणी आईची दक्षिण गंड पडले होते.

43. रत्नावली - मिस : बंगालच्या हुगळी जिल्ह्यातील खानाकुल-कृष्णनगर रस्त्यावर रत्नावली येथे रत्नाकर नदीच्या काठावर आईचा उजवा स्कंध पडला होता.

44. मिथिला- उमा (महादेवी) : भारत-नेपाळ सीमेवर जनकपूर रेल्वे स्थानकाजवळील मिथिलामध्ये आईची डावा स्कंध पडला होता.

45. नल्हाटी - कालिका तारापीठ : पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्यातील नल्हाटी स्टेशनजवळील नल्हाटीमध्ये आईच्या पायाचे हाड पडले होते.

46. कर्नाटक- जयदुर्गा : माता सतीच्या काही शक्तीपीठांबद्दल अजूनही गूढ आहे आणि कर्नाट (अज्ञात ठिकाण) शक्तीपीठ हे त्या रहस्यमय शक्तीपीठांपैकी एक आहे. येथे आईचे दोन्ही कान पडले असल्याचे सांगितले जाते.

47. वक्रेश्वर - महिस्मर्दिनी : पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्यातील दुबराजपूर स्टेशनपासून सात किमी अंतरावर वक्रेश्वर येथे पहाड नदीच्या काठावर आईचे भ्रूमध्य पडले होते.

48. यशोर- यशोरेश्वरी : यशोरेश्वरी शक्तीपीठ बांगलादेशातील खुलना जिल्ह्यातील ईश्वरीपूरच्या यशोर ठिकाणी आहे. धार्मिक मान्यतेनुसार या ठिकाणी सती मातेचे हात पाय पडले होते असे सांगितले जाते.

49. अट्टाहास - फुलारा : पश्चिम बंगालमधील लाभपूर स्टेशनपासून दोन किमी अंतरावर असलेल्या अथास ठिकाणी आईचे ओठ पडले. नवदुर्गेच्या वेळी येथे मातेच्या भक्तांची गर्दी असते.

50. नंदीपूर - नंदिनी : पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्यातील सैंथिया रेल्वे स्टेशन नंदीपूरच्या हद्दीतील एका वडाच्या झाडाजवळ आईच्या गळ्यातील हार पडला.

51. लंका - इंद्राक्षी : इंद्राक्षी शक्तीपीठ हे भारताच्या शेजारील श्रीलंकेतील त्रिंकोमाली येथे आहे. धार्मिक मान्यतेनुसार श्रीलंकेतील त्रिंकोमाली येथे आईची पैंजण पडली असावी, असे मानले जाते.