अध्याय चवदावा - श्लोक १ ते ५०
श्रीगणेशाय नमः ॥
श्रीरामकथा ऐकतां सादर ॥ सुख उपजे अपार ॥ शशांक देखोनि सागर ॥ पूर्ण जैसा उचंबळे ॥१॥
सद्रुरु वर्षतां कृपाघन ॥ शिष्यसरितेसी ये स्वानंदजीवन ॥ कीं उगवतां सूर्यनारायण ॥ अरविंदें विकासती ॥२॥
कीं दुर्बळासी सांपडे धन ॥ कीं वणव्यांत जळतां वर्षे घन ॥ वसंतकाळ देखोन ॥ द्रुप जैसे फूलती पैं ॥३॥
ऐसी कथा ऐकतां उपजे सुख ॥ जे कथेसी भुलला कैलासनायक ॥ पार्वतीसह प्रेमं देख ॥ रामकथा हृदयीं धरिली ॥४॥
जे मोक्षतरूचें बीज देखा ॥ जे भवनदीमाजीं तारक नौका ॥ जे अज्ञानतिमिरदिपिका ॥ वाल्मीकें हे पाजळली ॥५॥
कीं अविद्याकाननवैश्र्वानर ॥ कीं एश्र्वर्यपीठांची देवी सुंदर ॥ कीं मनोरथमोक्षांची जननी ॥ कं पापतापभंजनी ॥ मंदाकिनी प्रत्यक्ष हे ॥७॥
ऐसी कथा अत्यंत पावन ॥ श्रवण करोत पंडितजन ॥ तेरावे अध्यायीं कथन ॥ आला रघुनंदन पंचवटीये ॥८॥
जो द्विपंचमुखदर्पहरण ॥ जो कमळिणीमित्रकुलभूषण ॥ मेदिनीगर्भरत्नजीवन ॥ पंचवटीये राहिला ॥९॥
जो भूधरावतार लक्ष्मण ॥ जो नरवीरांमाजी पंचानन ॥ सुरस फळें नित्य नूतन ॥ काननींहून आणित ॥१०॥
ऐसें असतां कोणे एके काळीं ॥ लक्ष्मण विलोकितां वनस्थळीं ॥ तो देखिली वंशजाळी ॥ सरळ गगनचुंबित ॥११॥
ते वंशजाळीभीतरीं ॥ दशकंठाचा भाचा शंबरी ॥ विषकंठाचें आराधन करी ॥ काळखड्रप्राप्तीतें ॥१२॥
साठीसहस्रवर्षेपर्यंत ॥ तप दारुण करितां तेथ ॥ वंशजाळीत असे गुप्त ॥ बाहेर न दिसे कोणातें ॥१३॥
माध्यान्हीं आला आदित्य ॥ तो काळखड्र अकस्मात ॥ गगनपंथें उतरत ॥ सुमित्रासुतें देखिलें ॥१४॥
तंव ते मनीं भावी शस्त्रदेवता ॥ मी नवजाय शंबरीच्या हाता ॥ शरण जाईन सुमित्रासुता ॥ हरीन जीवीता शंबरीच्या ॥१५॥
सभाग्यापुढें चिंतामणी ॥ पडे अकस्मात येऊनी ॥ तैसें काळशस्त्र ते क्षणीं ॥ सौमित्राजवळी पातलें ॥१६॥
सौमित्रें हाती घेतलें शस्त्र ॥ म्हणे कृपाळु तो त्रिनेत्र ॥ ऐसें बोलोनि अजराजपौत्र ॥ परमानंदें तोषला ॥१७॥
मग तो उर्मिलाप्राणाधार ॥ वस्त्रें पुसिलें काळशास्त्र ॥ म्हणे याचा प्रताप दिसे अपार ॥ पाहूं धार कैसी ते ॥१८॥
जेणें पुष्पप्राय धरिली धरणी ॥ तेणें निजबळें शस्त्र उचलोनी ॥ शंबरीसहित जाळी ते क्षणीं ॥ दुखंड केली तत्काळ ॥१९॥
शोणिताचा चालिला पूर ॥ साशंकित पाहे उर्मिलावर ॥ म्हणे कवण होता येथें विप्र ॥ नेणोनि साचार वधिला म्यां ॥२०॥
चिंतातुर राघवानुज ॥ तपस्वी वधिला नेणोनि सहज ॥ आतां कोपेल रघुराज ॥ मुखांबुज कोमाइलें ॥२१॥
असो याउपरी परतला ॥ जानकी मार्ग लक्षी वेळोवेळां ॥ म्हणे माध्यान्हकाळ टळला ॥ सौमित्रें लाविला उशीर कां ॥२२॥
ऐसें विलोकीं क्षणक्षणां ॥ तों येतां देखिलें लक्ष्मणा ॥ शस्त्र देखोनि मृगनयना ॥ अहल्योद्धरणाप्रति बोले ॥२३॥
म्हणे स्वामी आजि लक्ष्मण ॥ येत मंद मंद म्लानवदन ॥ तंव तो सर्वसाक्षी पूर्ण चैतन्यघन ॥ अंतरखूण जाणतसे ॥२४॥
तंव तो पावला महावीर ॥ रघुपतीपुढें ठेविलें शस्त्र ॥ जोडोनियां दोन्ही कर ॥ समाचार सांगितला ॥२५॥
म्हणे अयोध्याधीशा समर्था ॥ अकस्मात खड्ग आलें हाता ॥ वंशजाळी हाणोनि पाहतां ॥ तपस्वी घात पावला ॥२६॥
मग सुहास्यवदन जनकजामात ॥ म्हणे द्विज नव्हे तो राक्षस यथार्थ ॥ शूर्पणखेचा तो सुत ॥ भाचा जाण रावणाचा ॥२७॥
तो बहुत दिवस तप करित होता ॥ काळखड्र यावें हाता ॥ मग इंद्रादिदेवां समस्तां ॥ अजिंक्य व्हावें समरांत ॥२८॥
दुजयाचा चिंतिती घात ॥ त्यांसीं निर्दाळी उमाकांत ॥ ज्याची क्रिया त्यास बाधित ॥ अति अनर्थसूचक जे ॥२९॥
जैसे खणूं जातां वारुळ ॥ महासर्पें डंखिलें तत्काळ ॥ कीं हातीं धरितां तप्त लोहगोळ ॥ भस्म होय तेधवां ॥३०॥
जैसा शुष्ककाष्ठछिद्रीं चरण ॥ बळेंचि घालिजे नेऊन ॥ वरी खीळ बैसविली ठोकून ॥ मग करितां रुदन न निघेची ॥३१॥
जे जे आपण क्रिया करावी ॥ ते ते सवेंचि लागे भोगावी ॥ परी सौमित्रा आतां सीता रक्षावी ॥ न विसंबावी क्षण एक ॥३२॥
आतां येथून महाद्वंद्व ॥ मांडेल असावें सावध ॥ राक्षसी मावा नानाविध ॥ ब्रह्मादिकां न कळती ॥३३॥
हें एक बरवें जाहलें ॥ जें काळखड्र हातासी आलें ॥ ऐसें ऐकतां ते वेळे ॥ मन तोषलें सौमित्राचें ॥३४॥
तंव ते रावणाची भगिनी ॥ शूर्पणखा शंबरीची जननी ॥ रात्री दुष्ट स्वप्न देखोनि ॥ सावध जाहली तात्काळ ॥३५॥
मग विचार करून मानसीं ॥ सवें घेतल्या चौघी राक्षसी ॥ सवेग चालिसी वनासी ॥ निजपुत्रासी पहावया ॥३६॥
लंकेबाहेर जों आली ॥ तों दिनकरें प्रभा केली ॥ मार्ग चालतां वेळोवेळीं ॥ वंशजाळी विलोकित ॥३७॥
तंव ते न दिसेचि पाहतां ॥ देखे गृध्र मंडळ घालितां ॥ धापा दाटली धांवतां ॥ स्थळबीभत्सता देखोनी ॥३८॥
जवळी येऊनियां पाहे ॥ तों पुत्रासहित जाळी घायें ॥ द्विखंड होवोनि पडिली आहे ॥ रुधिर वाहे भडांभडां ॥३९॥
मग धाय मोकलोनि कैशी ॥ गडबडां लोळे भूमीसी ॥ जळावेगळी मासोळी जैशी ॥ चडफडी तैशी अतिशोकें ॥४०॥
मग उठवोनी सखियांनीं ॥ बैसविली सावध करूनी ॥ म्हणती पुढील कार्य मनासी आणीं ॥ कोणें वनीं सुत वधियेला ॥४१॥
मग ते राक्षसी उठोन । भोंवते पाहे विलोकून ॥ तों मानवी पदमुद्रा देखोन ॥ विस्मय करी मानसीं ॥४२॥
शंबरीसहित जाळभ् ॥ एके घायें खंड केली ॥ तरी काय राक्षसांची सीमा जाहली ॥ आयुष्याची येथोनियां ॥४३॥
असो दहन करून शंबरीसी ॥ वन शोधिती तेव्हां राक्षसी ॥ तों दुरोनि देखिलें सौमित्रासी ॥ जैसा तेजस्वी चंडाशु ॥४४॥
शूर्पणखा म्हणे हाचि काळ ॥ येणेंचि ग्रासिला माझा बाळ ॥ मग कापट्यवेष तात्काळ ॥ धरित्या जाहल्या राक्षसी ॥४५॥
रंभेहूनि सुंदर देखा ॥ स्वरूपें नटली शूर्पणखा ॥ सवें चौघीजणी सख्या ॥ भुले देखतां अनंग ॥४६॥
चौघीजणी दोहींकडे ॥ मध्यें शूर्पणखा दिव्य रूपडें ॥ जिच्या स्वरूपाचा प्रकाश पडे ॥ काननामाजीं हिंडतां ॥४७॥
चौघींच्या स्कंधावरी हात ॥ पादुका पायीं रत्नखचित ॥ हावभाव कटाक्ष दावित ॥ गायन करी मधुरस्वरें ॥४८॥
आल्हादकारक चंद्रवदन ॥ वदनीं बोलतां झळकती दशन ॥ चाले गजगती मोडोनि नयन ॥ उर्मिलाजीवन देखोनियां ॥४९॥
हळूच सख्यांसी बोलत ॥ येणेंचि वधिला गे माझा सुत ॥ तरी यासी सगळेंचि मुखांत ॥ घालोनि गिळीन निर्धारें ॥५०॥
तो सौमित्र करीत रामस्मरण ॥ काननामाजी करी भ्रमण ॥ जैसे कमळावरी भ्रमर जाण ॥ ठायीं ठायीं रुणझुणती ॥५१॥
तों शूर्पणखा ते वेळीं ॥ सवेग पातली सौमित्राजवळी ॥ कामचेष्टा करी वेळोवेळीं ॥ वचन माधुर्य बोलोनियां ॥५२॥
अध्याय चवदावा - श्लोक ५१ ते १००
तो सौमित्र करीत रामस्मरण ॥ काननामाजी करी भ्रमण ॥ जैसे कमळावरी भ्रमर जाण ॥ ठायीं ठायीं रुणझुणती ॥५१॥
तों शूर्पणखा ते वेळीं ॥ सवेग पातली सौमित्राजवळी ॥ कामचेष्टा करी वेळोवेळीं ॥ वचन माधुर्य बोलोनियां ॥५२॥
म्हणे वो अवधारा सुंदरा ॥ बहुत हिंडल्यें वसुंधरा ॥ परी मजयोग्य न मिळे नोवरा ॥ कुशळ चतुर प्रतापी ॥५३॥
तरी आजि माझें धन्य भाग्य ॥ पावल्यें स्वामीचें अर्धांग ॥ आजि तप फळले सांग ॥ आली सवेग पुढेंचि ॥५४॥
घेऊनियां नवरत्नमाळा ॥ घालावया आली गळां ॥ तंव तो महाराज सत्त्वगळा ॥ जो अवतरला भोगींद्र ॥५५॥
गुणसिंधु जानकीजीवन ॥ त्याची कृपा जयावरी पूर्ण ॥ विषयसंगें त्याचें मन ॥ काळत्रयीं मळेना ॥५६॥
जेणें प्राशिला सुधारस ॥ त्यासीं काय बाधेल महाविष ॥ जो सूर्यासन्निध करील वास ॥ तम केवीं त्यासी बाधेल ॥५७॥
कामधेनू ज्याचे मंदिरीं ॥ तो कधींच नव्हे दरिद्री ॥ जो पहुडला आनंदसमुद्रीं ॥ कर्मबंधीं न पडे तो ॥५८॥
कल्पवृक्ष आंगणीं देख ॥ तो कासया मागेल भीक ॥ ज्यासी भेटला वैकुंठनायक ॥ तो न पूजी भूतें प्रेतें ॥५९॥
उर्वशीसमान ज्याची ललना ॥ तो कदाही प्रेत कवळीना ॥ नंदनवनींचा भ्रमर जाणा ॥ अर्कीवरी न बैसे ॥६०॥
जो भ्रमरमंचकावरी ॥ पहुडणार अहोरात्रीं ॥ तो निजेल खदिरांगारीं ॥ हें काळत्रयीं घडेना ॥६१॥
ज्याचे अंगीं मृगमदाची उटी ॥ तो काकविष्ठा न पाहे दृष्टीं ॥ जो बैसला क्षीराब्धीच्या तटीं ॥ तो कां कांजी इच्छील ॥६२॥
असो ऐसा लक्ष्मण ॥ तो आहाररहित निर्वाण ॥ तो शूर्पणखेसी प्रतिवचन ॥ बोलता जाहला तेधवां ॥६३॥
मग म्हणे वो सुंदरी राहें ॥ आम्हां सीताराम वडील आहे ॥ पैल वसती पंचवटिये ॥ उमामहेश्र्वर ज्यापरी ॥६४॥
मायबाप गुरु बंधु ॥ रघुवीर माझा कृपासिंधु ॥ त्याचे आज्ञेविण हा संबंधु ॥ कालत्रयीं घडेना ॥६५॥
शेष सांडील भूभार ॥ पूर्वेस मावळेल दिनकर ॥ तरी राम आज्ञेविण साचार ॥ तुज न वरीं निर्धारें ॥६६॥
तों शूर्पणखा बोले वचन ॥ तरी मी आणित्यें रामाची खूण ॥ अवश्य म्हणे लक्ष्मण ॥ येरी तेथून चालिली ॥६७॥
सांगातें सखिया चौघीजणी ॥ विचार सांगे त्यालागुनी ॥ राम लक्ष्मण सीता तिन्हीं ॥ रात्रीं गिळोनि जाऊं लंके ॥६८॥
आमुची कार्यसिद्धी येथून ॥ सख्याहो जाहली परिपूर्ण ॥ मग ये वनींचे ब्राह्मण ॥ भक्षूं शाधोनि साक्षेपें ॥६९॥
ऐसें विचारोनि मानसीं ॥ वेगें आली पंचवटीसी ॥ देखोनियां सीतारामासी ॥ साष्टांग नमन पैं केलें ॥७०॥
आजि माझे भाग्य पूर्ण ॥ देखिले भावें स्वामिचरण ॥ बाई मी तुम्हांसी शरण ॥ जाऊ जाहल्यें तुमची मी ॥७१॥
मजवरी स्नेह करावा बहुत ॥ भावोजींस प्रार्थोनि त्वरित ॥ मजजवळी द्यावें लिखित ॥ प्राणनाथ वरावया ॥७२॥
चरण त्यांचे कोमळ चांगले ॥ वनीं हिंडताती एकले ॥ तळहातीन करकमळें ॥ सुमनसेजे घोलोनि ॥७३॥
भावोजींचे आज्ञेविण पाहें ॥ मज ते वरीत नाहींत करूं काये ॥ अहा त्यांचा वियोग न साहे ॥ विरहें जाय प्राण हा ॥७४॥
डोळां आसुवें आणिलीं लवलाहीं ॥ पतीस माझा विश्र्वास नाहीं ॥ पुढें जन्म कंठणें एके ठायीं ॥ भावोजींस बाई सांगा जी ॥७५॥
मी केवळ पतिव्रता साचार ॥ कर्णकुमारी परमपवित्र ॥ मज एकही पुरुषाचा पदर ॥ बाई लागला नाहींच ॥७६॥
त्यावीण मज पुरुष इतर ॥ बंधूसमान साचार ॥ मागुती उदकें भरोनि नेत्र ॥ म्हणे सत्वर पत्र द्या आतां ॥७७॥
सीतेसी सुख वाटलें फार ॥ म्हणे बरवा जाहला विचार ॥ मज जाऊ मिळाली सुंदर ॥ ईस सौमित्र वर साजे ॥७८॥
मग म्हणे जी रघुराया ॥ ईस खुण द्यावी लवलाह्या ॥ स्वामी सौमित्रा योग्य जाया ॥ मिळाली जी निर्धारें ॥७९॥
मग तो सर्वात्मा रघुनायक ॥ चराचरचित्तपरीक्षक ॥ जो मायाचकचाळक ॥ कर्ता हर्ता पाळिता जो ॥८०॥
तिच्या उफराट्या बाहुल्या नेत्रांत ॥ न्याहाळून पाहे जनकजामात ॥ म्हणे हे निशाचरी यथार्थ ॥ छळावया आली असे ॥८१॥
नेत्रवक्रांचे तिचे विकार ॥ त्यावरोनि समजलें अंतर ॥ सुमनावरून सत्वर ॥ वृक्ष चतुर जाणती ॥८२॥
बोलावरोनि कळे चित्त ॥ आचरणावरून पूर्वार्जित ॥ क्रियेवरोनी वर्णाश्रम सत्य ॥ परीक्षक जाणती ॥८३॥
राहणीवरून कळे परमार्थ ॥ शब्दावरूनी कळे पांडित्य ॥ प्रेमावरोनी भक्त ॥ परीक्षक जाणती ॥८४॥
दानावरूनी कळे उदार ॥ रणीं समजे प्रजा शूर ॥ लक्षणांवरूनी नृपवर ॥ जाणती चतुर परीक्षक ॥८५॥
वास येतां कळे काष्ठ ॥ स्वरावरोनी समज कंठ ॥ कोंभावरून स्पष्ट ॥ भूमीचें मार्दव जाणिजे ॥८६॥
अंगणावरून समजे सदन ॥ भूतदयेवरून ब्रह्मज्ञान ॥ प्रमेवरून रत्न ॥ परीक्षक जाणती ॥८७॥
असो सर्वात्मा रघुवीर ॥ शूर्पणखेचें ओळखिलें अंतर ॥ आंत शठत्व मृदु शब्द बाहेर ॥ जाणे चतुर श्रीराम ॥८८॥
मुख शोभे जैसें कमळ ॥ शब्द चंदनाहून शीतळ ॥ परी अंतरीं धूर्त कुटिळ ॥ तमाळनीळें आळखिलें ॥८९॥
श्रीराम म्हणे ते अवसरीं ॥ लग्नपत्रिका लिहों दे पाठीवरी ॥ ऐकतां भयभीत निशाचरी ॥ विश्र्वास अंतरीं उपजेना ॥९०॥
सीतेसी म्हणे बाई ऐकतां ॥ भावोजींसमोर बोलतां ॥ मज लाज वाटे तत्वतां ॥ तुम्हीच प्रार्था तयांसी ॥९१॥
भावोजी चतुर आणि तरुण ॥ मी लज्जावेष्ठित कामिन ॥ त्यांपुढें बैसतां जाण ॥ जाईल प्राण वाटतसे ॥९२॥
मग बोले रघुनंदन ॥ पृष्ठीवरी लिहिल्याविण ॥ आणिक आम्हांपाशीं खूण ॥ दुजी नाहीं सर्वथा ॥९३॥
मग शूर्पणखा बोले वचन ॥ तरी पृष्ठीवरी लिहावी खूण ॥ अवश्य म्हणे रघुनंदन ॥ केलें लेखन पृष्ठीवरी ॥९४॥
श्रीराम म्हणे जाय सत्वर ॥ उशीर न लावीच सौमित्र ॥ ऐसें बोलतां शतपत्रनेत्र ॥ पवनवेगें चालिली ॥९५॥
मग लक्ष्मणाजवळी येऊन ॥ सांगे परम हर्षेकरून ॥ भावोजींनीं मज देखोनि मान ॥ मुखवचनें सांगितलें ॥९६॥
अवश्य वरावें तुम्हांसी ॥ ऐसें सांगितलें मजपाशीं ॥ गांधर्वलग्न निश्र्चयेसी ॥ तात्काळचि लावावें ॥९७॥
मग बोले लक्ष्मण ॥ न देखतां श्रीरामाची खूण ॥ तुज न वरीं मीच पूर्ण ॥ सत्य वचन हें माझें ॥९८॥
येरी म्हणे ते समयीं ॥ माझा विश्र्वास तुम्हांसी नाहीं ॥ पुढें जन्म कंठणें एके ठायीं ॥ दुजें कांहीं नसेचि ॥९९॥
मी येथें लटिकें बोलोन ॥ भावजींस काय दावूं वदन ॥ मी तयांलागीं भेटोन ॥ आल्यें आतां तत्वतां ॥१००॥
अध्याय चवदावा - श्लोक १०१ ते १५०
भावोजी जलदवर्ण सुंदर ॥ बाई चंपकळिका सुकुमार ॥ जवळ लिहावया नव्हतें पत्र ॥ सांगितलें तुम्हां वरावें ॥१॥
तुम्हासी श्रम जाहले थोर ॥ चरण तळहातीन सुकुमार ॥ कीं सौख्यशयनीं दोघें साचार ॥ निद्रा करूं क्षणभरी ॥२॥
परी न मानीच लक्ष्मण ॥ शूर्पणखा बोले हांसोन ॥ म्यां तों आणिली आहे खूण ॥ तुमचें मन पाहिलें म्यां ॥३॥
येरी खूण दाखवी पाठीची ॥ तों आज्ञा ऐशी श्रीरामाची ॥ शूर्पणखा भगिनी दशमुखाची ॥ इच्या नासिककर्णांची शांति करीं ॥४॥
कर्ण आणि नासिक सकळ ॥ सपाट करीं न लावीं वेळ ॥ नवरी श़ृंगारूनि अमंगळ ॥ लंकेकडे पाठवावी ॥५॥
स्त्रीवध न करावा जाण ॥ यालागीं राखें इचा प्राण ॥ ऐसें लक्ष्मणें वाचून ॥ म्हणे जाऊं चला एकांतीं ॥६॥
दूरी केल्या चौघीजणी ॥ धरिली शूर्पणखेची वेणी ॥ सौमित्रें पाडिली धरणीं ॥ पापखाणी ते निशाचरी ॥७॥
मग म्हणे प्राणनाथा ॥ मी सिद्ध आहे या कार्यार्था ॥ झोंबोनी कासया पाडितां ॥ नवल मज वाटतसे ॥८॥
लक्ष्मणें न लागतां क्षणमात्र ॥ छेदिलें नासिक आणि श्रोत्र ॥ तों ते आक्रंदली अपवित्र ॥ विशाळ शरीर धरियेलें ॥९॥
अत्यंत विशाळ भयंकर ॥ कपाळीं चर्चिला शेंदूर ॥ नासिकापासोनि पूर ॥ अशुद्धाचा भडकतसे ॥११०॥
चौघीजणी समवेत ॥ पळती वाटेसी शंख करीत ॥ म्हणे धांवा धांवा रे समस्त ॥ राक्षस हो शीघ्रकाळें ॥११॥
पळतां पाहे मागें पुढें ॥ तो सौमित्रचि दृष्टीं पडे ॥ भोंवता दिसे चहूंकडे ॥ कोणीकडे जाऊं म्हणे ॥१२॥
अडखळोनि भूमीवर पडती ॥ मुखीं नासिकीं भरे माती ॥ पद्मपुराजवळी येती ॥ शंख करिती पांचजणी ॥१३॥
आक्रोश ऐकतां थोर ॥ त्रिशिका आणि दूषण खर ॥ सिद्ध करोनि चतुरंग दळभार ॥ आले सत्वर बाहेरी ॥१४॥
असुर पायींच नेटके ॥ पुढें चमकताती कौतुकें ॥ हातीं असिलता करीं खेटकें ॥ कटीं झळके यमदंष्ट्रा ॥१५॥
तों चालिले चतुरंग भारें ॥ जैसीं चित्रें लिहिलीं चित्रकारें ॥ तयांहून अतिसाजिरे ॥ सर्वालंकारें डवरिले ॥१६॥
वीर भयंकर रणरगडे ॥ जैसे काळाचे सवंगडे ॥ एक धांवती एकापुढें ॥ सिंहनादें गर्जती ॥१७॥
निघाले गजभार उन्मत्त ॥ कीं ते ऐरावतीचे सुत ॥ श्र्वेतवर्ण आणि चौदंत ॥ किंकाटत धांवती ॥१८॥
जिहीं युद्ध करोनि समरंगणीं ॥ सुरांचे मुकुट पाडिले धरणीं ॥ ते गजस्कंधावरी बैसोनी ॥ शस्त्रें तुळिती आनंदें ॥१९॥
त्यांमागें रथांचें भार ॥ वरी शस्त्र सामग्री अपार ॥ चौदा सहस्र महावीर ॥ एकवटले ते काळीं ॥१२०॥
त्रिशिरा आणि खर दूषण ॥ दळभारीं मुख्य तिघेजण ॥ तों शूर्पणखा पुढें येऊन ॥ शंख करीत उभी ठाके ॥२१॥
जैसा शेंदुरें माखिला पर्वत ॥ तैशी रक्तें चर्चिली आरक्त ॥ म्हणे राक्षस आटिले समस्त ॥ आला रघुनाथा पंचवटिये ॥२२॥
नवमेघरंग रघुवीर ॥ सौमित्र गौरवर्ण सुकुमार ॥ सीतेचें स्वरूप पाहतां पंचशर ॥ ओंवाळूनि टाकिजे ॥२३॥
तरी बहुत अरुवार लक्ष्मण ॥ त्याचे नरडीचा घोट घेईन ॥ तुम्ही सांगातें या अवघेजण ॥ रक्तपान करवा मज ॥२४॥
जेणें माझे नासिक छेदिलें ॥ त्यासी मी गिळिन सगळें ॥ त्रिशिरा खर दूषण हांसले ॥ बीभत्सरूप देखोनि ॥२५॥
म्हणती मानव तो रघुनंदन ॥ आम्ही त्यावरी जावें हें नीचपण ॥ मग राक्षस चौदाजण ॥ निवडोनियां काढिले ॥२६॥
ते शूर्पणखेसंगें देऊन ॥ म्हणती मारून रामलक्ष्मण ॥ ईस करावा रक्तपान ॥ समाधान होय तों ॥२७॥
मग शूर्पणखा आणि राक्षस ॥ वेगें जाती पंचवटीस ॥ म्हणती धरून रामसौमित्रांस ॥ जितचि न्यावे खरापाशीं ॥२८॥
एक म्हणती येथेंचि मारून ॥ आम्ही करूं मांसभक्षण ॥ आधीं करावावें रक्तपान ॥ शूर्पणखेसी साक्षेपें ॥२९॥
जैशी मृगेंद्राची निंदा देख ॥ मागें करिती जंबुक ॥ अळिका म्हो खगनायक ॥ धरून आणूं क्षणार्धें ॥१३०॥
तृणपुतळे मिळोनि बहुत ॥ वडवानळासी धरूं म्हणत ॥ कीं हृदयीं भाविती खद्योत ॥ आसडून आदित्य पाडूं खालीं ॥३१॥
शलभ म्हणती मिळोनी ॥ कल्पांतविजू घालूं वदनीं ॥ तैसे राक्षस आले धांवोनी ॥ पंचवटीस तेधवां ॥३२॥
रघुपतीस जाणवी लक्ष्मण ॥ राक्षस आले चौदाजण ॥ ऐसें ऐकतां रविकुलभूषण ॥ वाहात गुण धनुष्यातें ॥३३॥
पर्वतदरीमधून ॥ अकस्मात निघे पंचानन ॥ तैसा कौशिकमखरक्षण ॥ गुंफेबाहेर पातला ॥३४॥
राम नरवीरपंचानन ॥ चतुर्दशगज लक्षिले दूरून ॥ कीं शार्दूळें लक्षिलें हरिण ॥ रघुनंदन पाहे तैसा ॥३५॥
तों हांक देती निशाचर ॥ भोंवते तळपती भयंकर ॥ दारुण शस्त्रें अनिवार ॥ सोडिते झाले तेधवां ॥३६॥
जैसें मुर्खाचें वाग्जाळ बहुत ॥ एकेचि शब्दें वारी पंडित ॥ तैशीं अरिशस्त्रें वारोनि समस्त ॥ केलें अद्भुत श्रीरामें ॥३७॥
ओढी ओढोनि आकर्ण ॥ सोडिला सूर्यमुख बाण ॥ चौदाजणांची शिरें छेदून ॥ उर्वीवरी पाडिलीं ॥३८॥
मृगेंद्रें विदारिजे वारण ॥ तैसे पाडिले चौदाजण ॥ कीं अरुणानुजें दारुण ॥ भुजंग जैसे तोडिले ॥३९॥
राम राक्षसांतक प्रळयाग्न ॥ यासी चतुर्दश असुरांचे अवदान ॥ शूर्पणखेनें समर्पिलें आणून ॥ माघारी परतोनि पळतसे ॥१४०॥
सौमित्रें काढिला एक शर ॥ शूर्पणखेचें छेदावया शिर ॥ तंव ती म्हणे हा दावेदार ॥अद्यापिही सोडिना ॥४१॥
श्रीराम म्हणे सुमित्रासुता ॥ इसी न वधावें तुवां आतां ॥ हें सांगोनि राक्षसां समस्तां ॥ आणील येथें वधावया ॥४२॥
असो निर्नासिका शंख करित ॥ खरदूषणां येवोनि सांगत ॥ राक्षस मारिले समस्त ॥ तुम्हीं त्वरित चलावें ॥४३॥
ऐसें शूर्पणखा सांगोनि सरे ॥ तों रणतुरें वाजती गजरें ॥ भार निघाला बहु त्वरें ॥ पवनवेगें करोनियां ॥४४॥
खर तो केवळ खरमुख ॥ दूषणाचें पांढरें नाक ॥ शुभ्रकुष्ठनिःशंक ॥ दूषण नाम त्याकरितां ॥४५॥
त्रिशिराचीं शिरें तीन ॥ तीं व्हावया काय कारण ॥ त्याचे मातेनें वाणें विस्तारून ॥ तिन्हीं एकास दीधलीं ॥४६॥
त्याजकरितां तीन शिरें ॥ त्रिशिरास जाहलीं निर्धारें ॥ असो भार धांवती गजरें ॥ पंचवटीये समीप ॥४७॥
दूषणाचे पुत्र तिघेजण ॥ कपाली प्रमाथी स्थूललोचन ॥ वाटेसी जाहले अपशकुन ॥ विघ्नसूचक तेधवां ॥४८॥
सुटला अद्भुत प्रभंजन ॥ सर्वांचे धुळीनें भरले नयन ॥ रथध्वज पडला उन्मळून ॥ अपशकुन तोचि पैं ॥४९॥
रामें भार देखिला दूरी ॥ गगन गर्जे रणतुरीं ॥ नाद भरला दिशांतरीं ॥ कांपे धरित्री थरथरां ॥१५०॥
सौमित्रासी म्हणे रघुनंदन ॥ तूं आतां सीतेसी करीं जतन ॥ आज युद्ध करोनि निर्वाण ॥ वधीन दारुण राक्षसां ॥५१॥
तरी या पर्वतमस्तकीं जाण ॥ उभा राहें सीतेसहित एक क्षण ॥ आज्ञा वंदोनि लक्ष्मण ॥ चढे घेवोन जानकीतें ॥५२॥
पर्वतशिखरीं जनकनंदिनी ॥ जैसी मूळपीठीं आदिभवानी ॥ जवळी परशुराम कर जोडुनी ॥ सौमित्र ते क्षणीं तेवीं दिसे ॥५३॥
असो येरीकडे रघुनंदन ॥ धनुष्यासी चढवोनि गुण ॥ कानाडी ओढितां आकर्ण ॥ झणत्कारिती किंकिणी ॥५४॥
तों येरीकडे राक्षस ॥ सिंहनाद करिती कर्कश ॥ भोंवता वेढिला अयोध्याधीश ॥ पुराणपुरुष जगदात्मा ॥५५॥
राक्षसभारांत कडकडाट ॥ वाद्यांचा होत दणदणाट ॥ तेणें मंगळजननीचें पोट ॥ उलो पाहे ते काळीं ॥५६॥
अपार उठावले भार ॥ रणकर्कश भयंकर ॥ जैसा वृषभांनीं कोंडिला मृगेंद्र ॥ कीं द्विजेंद्र उरगांनीं ॥५७॥
कीं देखोनि दीपिकेचा रंग ॥ झेंपावती बहुत पतंग ॥ कीं वासुकी महाभुजंग ॥ मूषकीं जैसा वेष्टिला ॥५८॥
श्रीराम रणरगधीर ॥ कैसा लक्षित शत्रुभार ॥ कलशोद्भवें लक्षिला सागर ॥ सूर्यें अंधकार जैसा कीं ॥५९॥
कीं व्याघ्रें लक्षिले अजांचे कळप ॥ कीं कुठारपाणि विलोकी पादप ॥ कीं सुपर्णें लक्षिले सर्प ॥ अयोध्याधिप तेवीं पाहे ॥१६०॥
तों असुरीं ओढोनि ओढी ॥ सोडिल्या बाणांच्या कोडी ॥ कीं बैसलीसे सातवाकडी ॥ सायकांची ते वेळीं ॥६१॥
सिंहनाद करिती वेळोवेळां ॥ लोटला वाहिनीचा मेळा ॥ जैसा सागर खळबळिला ॥ प्रलयीं लोटला भूमीवरी ॥६२॥
जैशा जलदकल्लोळीं ॥ चपळा झळकती नभमंडळीं ॥ तैशा तळपती ते वेळीं ॥ असिलता सतेज ॥६३॥
शस्त्रास्त्रांचे संभार ॥ रघुपतीवरी येती अपार ॥ राक्षस म्हणती कैंचा रघुवीर ॥ खंडविखंड जाहला पैं ॥६४॥
एक म्हणती रक्तपान ॥ शूर्पणखा करील कोठून ॥ तिच्या तोंडी मृत्तिका पूर्ण ॥ पडली ऐसें वाटतसे ॥६५॥
इतुका होत शस्त्रमार ॥ परी रणरंगधीर रघुवीर ॥ ठाण न चळेचि निर्धार ॥ ऐका चतुराहो दृष्टांत ॥६६॥
हाणतां कुठार प्रहार ॥ बैसका न सांडी तरुवर ॥ कीं पर्जन्य वर्षतां अपार ॥ अचळ न चळे सर्वथा ॥६७॥
कीं निंदक निंदिती अपार ॥ न चळे साधूचें अंतर ॥ कीं प्रल्हादासी लावितां विखार ॥ परी साचार डळमळिना ॥६८॥
जयासी लाधलें अंतरसुख ॥ मग तो न मानी प्रपंचदुःख ॥ अयोध्याप्रभु तैसा देख ॥ ठाण सुरेख चळेना ॥६९॥
असो यावरी जानकीरंग ॥ ठाण मांडीत अभंग ॥ बाण सोडीत सवेग ॥ जैसे उरग पक्षांचे ॥१७०॥
आवेशें धांवती बाण ॥ जैसे सफळ तरुवर देखोन ॥ विहंगमांचे पाळे उडोन ॥ अकस्मात जेवीं येती ॥७१॥
जैसे कृषीवल एकसरें ॥ कणसें छेदिती अपारें ॥ तैसीं राक्षसांचीं शिरें ॥ अपार तेथें पाडिलीं ॥७२॥
वरी कोणी करितां हस्त ॥ ते भुजा तोडी शस्त्रासहित ॥ लक्षानुलक्ष शर सुटत ॥ चापापासून ते वेळीं ॥७३॥
श्रीरामचा तूणीर ॥ अक्षय भरलासे साचार ॥ कुंडामाजी वैश्र्वानर ॥ प्रदीप्त जैसा झांकिला ॥७४॥
कीं वासुकीचे मुखीं हळाहळ ॥ कीं सरितापतीमाजी वडवानळ ॥ कीं मेघीं विद्युल्लता तेजाळ ॥ तूणीरांत शर त्यापरी ॥७८॥
कपटी राक्षस चवदा जण ॥ रामावरी आले सरसावून ॥ अग्नीस विझवावया रंभानंदन ॥ आवेशें करून लोटला ॥७६॥
कीं वारणविदारणापुढें ॥ मार्जर दावूं आलें पवाडे ॥ कीं बृहस्पतीपुढें मूढें ॥ वाद करूं धांविन्नलीं ॥७७॥
कीं रासभांनी ब्रीदें बांधोन ॥ गंधर्वसभेसी मांडिलें गायन ॥ तैसे राक्षस चौदाजण ॥ रामावरी लोटले ॥७८॥
क्षण न लागतां रणरंगधीरें ॥ छेदिलीं चवदा जणांचीं शिरें ॥ जैशीं कां तीक्ष्ण शस्त्रें ॥ अरविंदें वीर छेदिती ॥७९॥
ऐसें देखतां वीर दूषण ॥ पुढें धांविन्नला वर्षत बाण ॥ जैसा कां वर्षत घन ॥ युद्धीं निपुण राक्षस ॥१८०॥
दूषणाचें बाणजाळ थोर ॥ रामें निवारिलें साचार ॥ जैसा उगवतां दिनकर ॥ उडुगणें जेवीं लोपती ॥८१॥
कीं अनुताप होतां अपार ॥ होय पापाचा संहार ॥ कीं वेदांतज्ञानें संसार--॥ दुःख जैसें वितुळे पैं ॥८२॥
तैसे दूषणाचे शर तोडून ॥ अश्र्वासहित तोडिला स्यंदन ॥ मग राक्षस गदा घेऊन ॥ चरणचाली धांविन्नला ॥८३॥
मग तो रावणदर्पहरण ॥ वेगें सोडी अर्धचंद्रबाण ॥ गदा हातींचीं छेदून ॥ एकीकडे पाडिली ॥८४॥
मग परिघ वीरभद्रदत्त ॥ घेऊन दूषण धांवत ॥ देव जाहले चिंताक्रांत ॥ म्हणती अनर्थ मांडला ॥८५॥
या परिघाचें निवारण ॥ केवीं करील रघुनंदन ॥ श्रीरामें काढिला दिव्य बाण ॥ वायूचें खंडण करणार जो ॥८६॥
परिघा सहित हात तेथें ॥ छेदून पाडिला रघुनाथें ॥ सवेंच एक बाण सीताकांतें ॥ चंडांशमुख काढिला ॥८७॥
दूषणाचा कंठ लक्षून ॥ विषकंठवैद्यें सोडिला बाण ॥ शिर उडविलें न लागतां क्षण ॥ पडिला दूषण ते काळीं ॥८८॥
मग दूषणाचे तिघे सुत ॥ तिहीं रण माजविलें बहुत ॥ पितयाचा सूड घेऊं यथार्थ ॥ ऐसा पुरुषार्थ धरियेला ॥८९॥
तिघेही करिती संधान ॥ राम नरवीरपंचानन ॥ बाणीं खिळिले तिघेजण ॥ परी ते आंगवण न सांडिती ॥१९०॥
बिळीं प्रवेशतां विखार ॥ अर्धे दिसती बाहेर ॥ तैसे राक्षसां अंगीं शर ॥ श्रीरामाचे खडतरले ॥९१॥
कीं पिच्छें पसरिती नीळकंठ ॥ कीं फणस फळावरी कांटे दाट ॥ तैसें बाण रुतले सघट ॥ प्रताप उद्भट रामाचा ॥९२॥
असो तिघांची शिरें रघुनाथें ॥ उडवोनि धाडिलीं निराळपंथें ॥ मग त्रिशिरा आवेशें बहुतें ॥ रामावरी लोटला ॥९३॥
रथारूढ निशाचर ॥ सोडी बहुत बाणांचा पूर ॥ तो रघुवीर तोडी जैसा समीर ॥ जलदजाळ विभांडी ॥९४॥
रघुपतीचे बाण तीक्ष्ण ॥ त्रिशिराचा छेदिला स्यंदन ॥ मग कुमारदत्त शक्ति घेऊन ॥ पिशिताशन धांविन्नला ॥९५॥
निजबाळें शक्ति झोंकली ॥ परी ते रामासी वश्य जाहली ॥ चरणांजवळ जावोनि पडली ॥ दासी तुमची म्हणोनियां ॥९६॥
रंभापर्णवत ज्या बाणाचें मुख ॥ लक्षोनि सोडी तो अयोध्यानायक ॥ त्या बाणतेजें सकळिक ॥ ब्रह्मकटाह उजळिलें ॥९७॥
त्रिशिराचीं तिन्हीं शिरें ॥ तात्काळ छेदिलीं रघुवीरें ॥ ऐसें देखोनियां खरें ॥ धांविजे त्वरें रथारूढ ॥९८॥
असंख्य बाण ते अवसरीं ॥ खरें सोडिले रामावरी ॥ श्रीराम एकला रणचक्रीं ॥ रजनीचरीं वेढिला ॥९९॥
चहूंकडोनि बाण ॥ रामावरी येती दारुण ॥ परी तितुक्यांचें संधान ॥ रघुनंदन छेदितसे ॥२००॥
अध्याय चवदावा - श्लोक २०१ ते २४४
जैसें योगेश्र्वरें मायाजाळ ॥ कीं सहस्र किरणें तममंडळ ॥ कीं अरुणानुजें सर्पकुळ ॥ विदारून सांडिजे जैसें ॥१॥
कीं शुष्कवना हुताशन ॥ भस्म करी न लागतां क्षण ॥ कीं जलदजाळ प्रभंजन ॥ विदारून सांडी जैसा ॥२॥
खरा बाण सोडित रणरंगीं ॥ अगस्तिदत्त कवच रामाचे आंगीं ॥ त्याचें बिरडें छोदोनि वेगीं ॥ खालीं पाडिलें राक्षसें ॥३॥
ऐसें विपरीत देखिलें ॥ विमानीं देव गजबजिले ॥ समस्तही चिंतूं लागले ॥ रघुवीरासी कल्याण ॥४॥
मग खरें मांडिलें निर्वाण ॥ शक्तिवरद चारी बाण ॥ सहस्राक्षही निवारण ॥ करूं न शके जयांचें ॥५॥
प्रळयींच्या चार सौदामिनी ॥ तैसे बाण सुटले ते क्षणीं ॥ परी नवल जाहलें नयनीं ॥ भूचर खेचर पाहती ॥६॥
चारी बाण तये वेळे ॥ रघुपतीच्या भातां रिघाले ॥ ब्रह्मयाचे मुखीं प्रवेशले ॥ चारी वेद जैसे कां ॥७॥
कीं चारी नद्या समुद्रांत ॥ येऊन मिळती अकस्मात ॥ कीं आनंदवनींच्या कमळांत ॥ भ्रमर चारी बैसले ॥८॥
असो देव करिती जयजयकार ॥ पुढें असिलता घेऊन खर ॥ सुरकैवारियावरी असुर ॥ चपळेऐसा धांविन्नला ॥९॥
मग चंडिशकोदंडभंजन ॥ प्रचंड दोर्दंडेंकरून ॥ सोडिला वसिष्ठदत्त बाण ॥ अनिवार अखंड जो ॥२१०॥
तेणें खराचें शिर छेदोन ॥ तत्काळ परतला दिव्य बाण ॥ श्रीराम तुणीरामाजी येऊन ॥ आपले आपण प्रवेशला ॥११॥
विजयी जाहला रघुनंदन ॥ पुष्पें वर्षती देवगण ॥ विषयकंठहृदयमखपालन ॥ निजभावेंसी पूजिला ॥१२॥
चौदासहस्र राक्षस अद्भुत ॥ त्यांत उरला नाहीं एक जिवंत ॥ रणीं एकला रघुनाथ ॥ सीता सौमित्र पाहती ॥१३॥
महाप्रलयीं सर्व निरसून ॥ एक परब्रह्म उरे निर्वाण ॥ तैसा दशकंठदर्पहरण ॥ एकला रणीं विराजे ॥१४॥
कीं सर्व निरसोनि कर्मजाळ ॥ निवृत्तितटीं संत निश्र्चळ ॥ तैसा राम तमालनीळ ॥ एकला रणीं विराजे ॥१५॥
कीं गिळोनि सर्व नक्षत्रांसीं ॥ एकला मित्र निरभ्राकाशीं ॥ त्यापरी सीतामनचकोरशशी ॥ एकला रणीं विराजे ॥१६॥
बहुत काष्ठें जाळोनि अग्न ॥ एकला उरे दैदीप्यमान ॥ त्याचपरी कौसल्यानंदन ॥ एकला रणीं विराजे ॥१७॥
शब्दध्वनि निरसुनी ॥ एकलाचि अर्थ बैसे मनीं ॥ कीं जडत्व सांडोनि धरणी ॥ क्षमारूप उरे जेवीं ॥१८॥
कीं शीतळत्व सांडोनि जळ ॥ जीवनत्व उरे निर्मळ ॥ दाहकत्व सांडोनि तेज समूळ ॥ प्रकाशरूपें उरे जैसें ॥१९॥
कीं समीरें सांडोनि चंचळपण ॥ एक पवनत्व उरे पूर्ण ॥ कीं शून्यत्व सांडोनि गगन ॥ व्यापकत्व उरे जैसें ॥२२०॥
कीं शब्दजाल निरसोनि समस्त ॥ वेदस्वरूपीं होय समाधिस्थ ॥ तैसा असुर संहारोनि रघुनाथ ॥ उभा निःशब्द उगाचि ॥२१॥
काम क्रोध आणि मत्सर ॥ हेचि त्रिशिरा दूषण खर ॥ रणीं संहारोनि समग्र ॥ निजभक्त सुखी राखिले ॥२२॥
दुर्वासना हेचि शूर्पणखा ॥ विरक्तिशस्त्रें घेवोनि देखा ॥ बोध लक्ष्मण रामसखा ॥ निर्नासिका केली तेणें ॥२३॥
आशा मनशा कल्पना ॥ भ्रांती भुली इच्छा तृष्णा ॥ त्या देखोनि बोधलक्ष्मणा ॥ पळत्या जाहल्या राक्षसी ॥२४॥
झाडलिया जैसा केर ॥ शुद्ध दिसे जेवीं मंदिर ॥ तैसें दंडकारण्य गोदातीर ॥ असुररहित जाहलें ॥२५॥
स्थूळ लिंग आणि कारण ॥ निरसोनि उरे शुद्ध ज्ञान ॥ तैसें जनस्थानीं ब्राह्मण ॥ सुखें नांदों लागले ॥२६॥
ब्राह्मण मारतील म्हणोनी शूर्पणखा घेऊन राक्षसिणी ॥ भेणें पळाली तेथूनि ॥ लंकेस जाऊन शंख करी ॥२७॥
सेवक सांगती दशमुखा ॥ निर्नासिकी जाहली शूर्पणखा ॥ शंख करी तेणें लंका ॥ दुमदुमली समग्र ॥२८॥
मग तीस पाचारोन रावण ॥ एक तीं पुसे वर्तमान ॥ ती म्हणे राम लक्ष्मण ॥ जनस्थानीं आलेरे ॥२९॥
लक्ष्मणें गौरविलें मजलागुनी तुझी भगिनी म्हणोनी ॥ त्रिशिरा खर दूषण समरंगणी ॥ सहपरिवारें वधियेले ॥२३०॥
शंबरीस वधोन सवेग ॥ सौमित्रें नेले काळखड्ग ॥ चालो लागले सन्मार्ग ॥ याग जप तप आणि व्रतें ॥३१॥
गोदातीर जनस्थान ॥ तेथें सुखें नांदती ब्राह्मण ॥ अखंड करिती वेदाध्ययन ॥ निःशंक पूर्ण सर्वदा ॥३२॥
आतां तुझी लंका घेऊन ॥ हेही ब्राह्मणासी देईल दान ॥ जळो तुझी आंगवण ॥ कासयाय वदन दाविसी ॥३३॥
तुझ्या उरावरी धनुष्य पडिलें ॥ तें क्षणमात्रें रामें भंगिलें ॥ तेव्हांच तुझें काळें वदन जाहलें ॥ सकळ रायां देखतां ॥३४॥
सीतेसारखी नोवरी ॥ नाहीं ब्रह्मांडमंडपामाझारी ॥ ते हातींची दवडोनि निर्धारीं ॥ पळोन येथें आलासी ॥३५॥
तरीच तुझा पुरुषार्थ जनीं ॥ जरी सीता आणिसी हिरोनी ॥ तिचें सौंदर्य रूप पाहोनी ॥ वनचरेंही भुलती ॥३६॥
ऐसी शूर्पणखा अनुवादली ॥ मग तें रावणे संबोखिली ॥ तेव्हां मनामाजी ते वेळीं ॥ युक्ति सुचविता पैं जाहला ॥३७॥
म्हणे मृगवेष धरूनि निर्मळ ॥ पाठवूं मारीच मातुळ ॥ मृग वधाया तत्काळ ॥ काकुत्स्थ जाईल वनातें ॥३८॥
मग आणूं जानकी दिव्यरत्न ॥ ऐसें विचारी द्विपंचवदन ॥ असो इकडे जानकी लक्ष्मण ॥ पर्वताखालीं उतरलीं ॥३९॥
सद्रद होवोनि जनकनंदिनी ॥ मिठी घाली राघवचरणीं ॥ म्हणे धन्य लीला दाखविली नयनीं ॥ अतर्क्य करणी वेदशास्त्रां ॥२४०॥
जाहले उदंड अवतार ॥ परी कोणाचे परतले नाहीं शर ॥ तों ऋषि धांवले समग्र ॥ श्रीरामचंद्र वेष्टिला ॥४१॥
म्हणती कौसल्यागर्भरत्ना ॥ जलदगात्रा शतपत्रनयना ॥ ताटिकांतका मखपाळणा ॥ भवमोचना भवहृदया ॥४२॥
जयजयकार करिती ऋषीश्र्वर ॥ पूर्ण ब्रह्मानंद रघुवीर ॥ अभंगविजयी श्रीधर ॥ शरयु तीरविहारी जो ॥४३॥
स्वस्ति श्रीरामविजयग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मीकनाटकाधार ॥ सदा परिसोत पंडित चतुर ॥
चतुर्दशाध्याय गोड हा ॥ ओंव्या ॥२४४॥
