वैकुंठ चतुर्दशी ही कार्तिक महिन्यातील शुक्ल पक्षाची चतुर्दशी तिथीला साजरी केली जाते. ही भगवान विष्णू आणि शिवाची एकत्र पूजा करणारी दुर्मीळ व्रत आहे. यंदा २०२५ साली ही मंगळवार, ४ नोव्हेंबर रोजी साजरी होईल. ही दिवसभराची पूजा असते, ज्यात मध्यरात्री विष्णू पूजा आणि सकाळी शिव पूजा होते. वाराणसी, उज्जैन, गयेसारख्या ठिकाणी मोठ्या प्रमाणात उत्सव साजरा होतो.
वैकुंठ चतुर्दशी कथा मराठी
एकदा भगवान विष्णू यांनी चार महिन्यांची योगनिद्रा पूर्ण केली. चातुर्मास संपल्यानंतर विश्वाचा कारभार पुन्हा स्वीकारण्यापूर्वी त्यांनी महादेवांची पूजा करण्याचा संकल्प घेतला. ते काशीला गेले आणि मणिकर्णिका घाटावर स्नान करून शिवलिंगाला एक हजार कमळफुले अर्पण करण्याचे व्रत घेतले.
पूजा सुरू असताना महादेवांनी विष्णूंची भक्ती परखण्यासाठी एक कमळफूल गायब केले. पूजा पूर्ण करण्यासाठी एक फूल कमी पडले. श्रीहरींनी विचार केला, "लोक मला 'कमलनयन' किंवा 'पुंडरीकाक्ष' म्हणतात अशात माझे डोळे कमळासारखे आहेत. मग मी स्वतःचा एक डोळा अर्पण करतो!"
त्यांनी आपला एक कमळासारखा डोळा काढून शिवलिंगावर चढवण्याची तयारी केली.
विष्णूंची ही अगाध भक्ती आणि प्रेम पाहून भगवान शिव अत्यंत प्रसन्न झाले. ते तत्काळ प्रकट झाले आणि विष्णूंना थांबवले. म्हणाले: "हे विष्णू! तुझ्यासारखा भक्त या संपूर्ण ब्रह्मांडात नाही!"
प्रसन्न होऊन महादेवांनी वरदान दिले की "कार्तिक शुक्ल चतुर्दशी आता 'वैकुंठ चतुर्दशी' या नावाने ओळखली जाईल. जो कोणी या दिवशी प्रथम तुझी (विष्णूंची) पूजा करेल, त्याला जन्म-मृत्यूच्या बंधनातून मुक्ती मिळेल आणि थेट वैकुंठ धामाची प्राप्ती होईल." त्याच दिवशी शिवांनी विष्णूंना सुदर्शन चक्रही प्रदान केले.
वैकुंठ चतुर्दशी पूजा विधी
वैकुंठ चतुर्दशीला भगवान विष्णू आणि भगवान शिव यांची पूजा करण्याची प्रथा आहे.
सकाळी स्नान केल्यानंतर, स्वच्छ कपडे घाला आणि तुमच्या घरातील प्रार्थनागृहात पूर्वेकडे तोंड करून बसा.
लाकडी व्यासपीठावर गंगाजल शिंपडून शुद्ध करा. व्यासपीठावर पिवळा कापड पसरवा. भगवान शिव आणि भगवान विष्णू यांचे चित्र किंवा मूर्ती स्थापित करा.
पांढरे कमळ फुले, चंदनाचा लेप, केशर, गाईचे दूध, चंदनाचा लेप, अत्तर, दही, साखर मिठाई आणि मध यांनी भगवान विष्णूचा अभिषेक करा.
सुकामेवा, गुलाल, कुंकू, सुगंधी फुले आणि हंगामी फळे अर्पण करा. प्रसाद अर्पण केल्यानंतर, श्रीसूक्त, भगवद्गीता आणि विष्णू सहस्रनाम भक्तीने पठण करा.
त्यानंतर भगवान विष्णूच्या बीज मंत्राचा जप करा.
वैकुंठ चतुर्दशीला भगवान विष्णूची पूजा केल्याने सर्व पापांपासून मुक्ती मिळते आणि चांगले आरोग्य मिळते.
वैकुंठ चतुर्दशीच्या पूजेदरम्यान भगवान विष्णूंना मखाणा खीर अर्पण करावी.
वैकुंठ चतुर्दशीला भगवान शिवाची पूजा करण्याची पद्धत -
या दिवशी भगवान शिवाची पूजा करणे देखील खूप महत्वाचे मानले जाते. भगवान शिवाची पूजा करण्यासाठी, प्रथम शिवलिंगावर गाईचे दूध, दही आणि मधाचा अभिषेक करा. नंतर, फुले, बिल्व पाने, अंजीर, धतुरा, भांग, मिठाई आणि हंगामी फळे अर्पण करा. प्रसाद अर्पण केल्यानंतर, रुद्राष्टकम, शिवमहिम्ना स्तोत्र, पंचक्षरी मंत्र आणि इतर मंत्रांनी भगवान शिवची पूजा करा. वैकुंठ चतुर्दशीच्या निशीथ काळात पूजा करणे खूप फायदेशीर आहे.
