अर्चना सोरेंग : ओडिशातील आदिवासी हवामान योद्धा
युनायटेड नेशन्स इंटरगव्हर्नमेंटल पॅनेल ऑन क्लायमेट चेंज (IPCC)नुसार, हवामान कमी करण्यासाठी जंगलांचे उत्तम व्यवस्थापन, स्थानिक लोकांचे सशक्तीकरण आणि स्थानिक समुदायाची सामूहिक कृती वाढवणे महत्त्वाचे आहे. आणि ओडिशातील खादिया जमातीतील 26 वर्षीय अर्चना सोरेंग हेच काम करत आहे. किशोरवयातही ती हवामान बदलाबाबत जनजागृती करत होती. UN सरचिटणीसांच्या हवामान बदलावरील युवा सल्लागार गटाच्या सात सदस्यांपैकी एक म्हणून निवडून आलेले, सोरेंग यांचा ठाम विश्वास आहे की, हवामानातील कोणतीही कारवाई तेव्हाच फलदायी ठरेल, जेव्हा निसर्गाशी जवळीक साधून राहणाऱ्या स्थानिक लोकांचा समावेश केला जाईल.
सुंदरगढ जिल्ह्यातील दोन आदिवासी नेते, तिचे दिवंगत आजोबा आणि दिवंगत वडील यांच्याकडून प्रेरित झालेल्या सोरेंगने तिचे आयुष्य आरोग्य, पर्यावरण संवर्धन, वन संवर्धन, शेती आणि जीवनशैलीसह स्वदेशी पद्धतींचे दस्तऐवजीकरण करण्यात व्यतीत केले. ती आदिवासी समुदाय आणि वनवासीयांसोबत काम करत आहे आणि आदिवासी दृष्टीम नावाच्या उपक्रमाचाही एक भाग आहे, जे स्वदेशी ज्ञानावर व्हिडिओ बनवते.
सोरेंगने टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेस (TISS)मधून रेग्युलेटरी गव्हर्नन्समध्ये पदव्युत्तर शिक्षण घेतले आहे, ती आता TISS फॉरेस्ट राइट्स अँड गव्हर्नन्स प्रोजेक्ट, ओडिशा येथे संशोधन अधिकारी म्हणून कार्यरत आहे. ती युनायटेड नेशन्स फ्रेमवर्क कन्व्हेन्शन ऑन क्लायमेट चेंज (YOUNGO)च्या अधिकृत मुले आणि युवा मतदारसंघाची सक्रिय सदस्य देखील आहे.
स्वदेशी पद्धती आणि साधने शाश्वत जीवन जगण्याचा मार्ग दाखवतात
युनायटेड किंगडममधील ग्लासगो येथे COP26 हवामान शिखर परिषदेत चर्चा सुरू असताना, जिथे भारतासह अनेक देश औद्योगिक पूर्व काळात ग्लोबल वार्मिंग 1.5 °C पर्यंत मर्यादित करण्याच्या मार्गांवर चर्चा करतात, सोरेंग यांनी स्थानिक समुदायांचा समावेश करण्याचे आवाहन केले. निर्धारित उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी हवामान कृतीचे चालक म्हणून, सोरेंग, जे COP26 मध्ये हवामान कृती प्रवचनात स्थानिक लोकांचा आवाज वाढवतात आणि हवामान बदलाविरूद्धच्या लढ्यात तरुणांचे नेतृत्व करतात.
त्या म्हणाले की, जागतिक प्लॅस्टिक समस्या सोडवण्याच्या दृष्टीने आदिवासी समुदायही पर्याय उपलब्ध करून देण्यास हातभार लावतात.
त्या जंगलातून पाने गोळा करतात आणि त्यांना एकत्र जोडून प्लेट बनवतात. त्या गवताचा वापर बेस बनवण्यासाठी करतात, नारळाचा वापर बेडिंगसाठी प्रतिरोधक दोरी बनवण्यासाठी करतात आणि दात घासण्यासाठी डहाळ्यांचा वापर करतात. त्या जैवविघटनशील असल्याने त्या प्लास्टिकला पर्याय ठरू शकते, जे शहरांतील लोक स्वीकारू शकतात.
त्या म्हणाल्या आदिवासी समुदायांना पर्यावरण रक्षणासाठी त्यांच्या योगदानाचे योग्य श्रेय मिळत नाही आणि त्यांची उत्पादने किरकोळ विक्रेत्यांकडून खरेदी केली जातात तेव्हा त्यांना शोषणाचा सामना करावा लागतो कारण त्यांना त्या किमतीपेक्षा खूपच कमी भरपाई दिली जाते. ज्यावर त्यांची उत्पादने ग्राहकांना विकली जातात. त्या म्हणाल्या की जग अधिक टिकाऊ मॉडेलकडे वाटचाल करत असताना, आदिवासी समुदायांचे इनपुट ओळखले पाहिजे आणि त्यांना समर्थन दिले पाहिजे जेणेकरून ते मोठी भूमिका बजावू शकतील.
आदिवासी हे जंगलाचे रक्षक : अर्चना सोरेंग
सोरेंग यांच्या मते, आदिवासी समुदाय हे वनसंवर्धनाच्या प्रयत्नांचे अग्रदूत आहेत. अनेक आदिवासी आणि जंगलात राहणारे समुदाय एक प्रथा पाळतात ज्याला ओडिया भाषेत 'थेंगा-पाली' म्हणतात.
'ठेंगा' म्हणजे काठी आणि 'पाली' म्हणजे वळण. या प्रथेअंतर्गत, आदिवासी महिला अनेक दशकांपासून लाकूड तस्कर आणि शिकारीपासून जंगलाचे स्वेच्छेने संरक्षण करत आहेत. लाठ्या-काठ्या घेऊन आलेल्या या महिला जंगलात गस्त घालायला जातात आणि परत आल्यावर महिलांच्या पुढच्या गटासाठी आपल्या काठ्या घरासमोर ठेवतात.
त्यांच्या मते आदिवासी समुदाय हे जंगलांचे संरक्षक आहेत आणि नवीन कार्बन सिंक (जंगल, महासागर किंवा इतर नैसर्गिक वातावरण जे वातावरणातून कार्बन डायऑक्साइड शोषू शकतात) राखण्यासाठी आणि तयार करण्याच्या प्रयत्नांपासून ते वगळले जाऊ शकत नाही.
