Mahashivratri 2025: महाशिवरात्री, शिवरात्री किंवा सोमवारी भगवान शिवाच्या अनेक रूपांची पूजा केली जाते. भगवान शिव यांनाच रुद्र, शंकर किंवा महेश म्हणतात का की या सर्वांमध्ये काही फरक आहे? माघ महिन्यातील कृष्ण पक्षातील चतुर्दशीला महाशिवरात्रीचा उत्सव साजरा केला जातो. यावेळी महाशिवरात्रीचा उत्सव बुधवार, 26 फेब्रुवारी 2025 रोजी साजरा केला जाईल. रुद्र आणि शिव यांच्यात फरक आहे की नाही ते जाणून घेऊया.
रुद्र आणि शिव हे प्रत्यक्षात एकाच शक्तीचे दोन वेगवेगळे पैलू आहेत. रुद्र हे त्याचे भयंकर आणि विध्वंसक रूप दर्शवते, तर शिव हे त्याचे शांत, ध्यानस्थ आणि परोपकारी रूप दर्शवते. कालांतराने, रुद्र आणि शिव यांची पूजा एकाच सर्वोच्च अस्तित्व म्हणून केली जाऊ लागली, ज्याला आज भगवान शिव म्हणून ओळखले जाते.
रुद्र- असे म्हटले जाते की वेदांचे रुद्रदेव नंतर शिवात रूपांतरित झाले. नंतर शिवाचे हे रूप रुद्र रूप मानले जाऊ लागले. रुद्र हे ऋग्वेदात एक प्राचीन वैदिक देवता आहे, ज्यांचे वर्णन विनाशकारी, भयंकर, रोदन करणारे आणि क्रोधित असे केले आहे. ते वादळ, वीज, युद्ध आणि निसर्गातील विनाशाशी देखील संबंधित आहेत. ऋग्वेदात रुद्राचे वर्णन एक भयंकर, क्रोधी आणि विध्वंसक देवता म्हणून केले आहे, ज्यांच्याकडे वादळे आणि साथीचे रोग आणण्याची शक्ती आहे. त्यांना औषधांचा आणि उपचारांचा देव देखील मानले जाते. ते एक मेघगर्जना करणारे, विलाप करणारे देव आहे, जे वीज, वादळे आणि आपत्तींशी संबंधित आहे.
ऋग्वेद आणि यजुर्वेदात, भगवान रुद्र यांना पृथ्वी आणि स्वर्ग यांच्यामध्ये स्थित असलेल्या जगाचे अधिष्ठाता देवता म्हणून वर्णन केले आहे. खरंतर, या विश्वात टिकून राहण्यासाठी ज्याप्रमाणे ऑक्सिजन महत्त्वाचा आहे, त्याचप्रमाणे रुद्र स्वरूपाचे अस्तित्व देखील महत्त्वाचे आहे. उपनिषदांमध्ये, भगवान रुद्राच्या अकरा रूपांना शरीराचे १० महत्त्वाचे ऊर्जास्रोत मानले आहे आणि अकराव्या रूपाला आत्मा रूप मानले आहे. या विश्वात जे काही जिवंत आहे ते त्यांच्यामुळेच आहे. तुमच्या मृत्यूनंतर तुमचे नातेवाईक रडू लागतात. म्हणूनच रुद्राला पवित्र अर्थाने रडवणारा असेही म्हटले जाते.
यजुर्वेदात आपल्याला "श्री रुद्रम्" किंवा "शतरुद्रिय" हा मंत्र आढळतो ज्यामध्ये रुद्राला 1008 नावे संबोधली आहेत आणि त्यामध्ये शिवाचे गुण दिसून येतात. यामध्ये, रुद्राला राग शांत करण्यासाठी आणि परोपकारी होण्यासाठी प्रार्थना केली जाते.
"नमो रुद्राय विष्णवे मृडा मेऽस्मै"
हे रुद्र, जे विष्णु रूपात देखील आहे, कृपा करुन आमच्यावर कृपा करा. येथे रुद्राला शांत करुन शिव रूपात प्रकट करण्याची भावना बघायला मिळते.
11 रुद्रांचे नावे- 1. शंभु, 2. पिनाकी, 3. गिरीश, 4. स्थाणु, 5. भर्ग, 6. भव, 7. सदाशिव, 8. शिव, 9. हर, 10. शर्व, 11. कपाली.
इतर जागी 11 रुद्रांचे नावे या प्रकारे आहे- 1. महाकाल, 2. तारा, 3. बाल भुवनेश, 4. षोडश श्रीविद्येश, 5. भैरव, 6. छिन्नमस्तक, 7. द्यूमवान, 8. बगलामुख, 9. मातंग, 10. कमल, 11. शंभू.
इतर जागी 11 रुद्रांचे नावे या प्रकार आहे- - कपाली, पिंगल, भीम, विरूपाक्ष, विलोहित, शास्ता, अजपाद, अहिर्बुध्न्य, शंभु, चण्ड, भव.
शिव- नंतर पुराणांमध्ये, रुद्रला भगवान शिवाचे रूप म्हणून पाहिले जाऊ लागले. शिवाला निराकार म्हणतात आणि त्याच्या साकार रूपाला शंकर म्हणतात. असे मानले जाते की रुद्र प्रथम आला. त्याच रुद्राचा एक अवतार म्हणजे महेश. त्याच महेशला महादेव आणि शंकर म्हणतात. त्याला शिव म्हटले गेले कारण तो शिवासारखा होता म्हणजेच ब्रह्मा.
त्रिमूर्तींमध्ये (ब्रह्मा, विष्णू, महेश) शिवाला 'विनाशक' मानले जाते. शिवाचे रूप शांत, ध्यानस्थ आणि परोपकारी आहे. त्यांना योग, ध्यान आणि मोक्षाचे प्रतीक मानले जाते. रुद्राच्या क्रूरतेच्या उलट, शिव करुणा, प्रेम आणि संतुलनाचे प्रतीक आहेत. ऋग्वेदात, रुद्राला 'शिवतम्' (म्हणजे सर्वात शुभ आणि परोपकारी) असेही म्हटले आहे, जे सूचित करते की रुद्र नंतर शिवात विकसित झाला.
भगवान शिव हे हिंदू धर्मातील त्रिमूर्तींपैकी एक आहेत - ब्रह्मा (निर्माता), विष्णू (पालनकर्ता) आणि महेश/शिव (विनाशक). तथापि, शिव केवळ विनाश करत नाही तर तो सृष्टीच्या अमर्याद उर्जेचे प्रतिनिधित्व करतो. पौराणिक ग्रंथांमध्ये शिवाचे चित्रण आदियोगी (पहिला योगी), महादेव (सर्वात महान देव) आणि भोलेनाथ (साधा, करुणामय रूप) म्हणून केले आहे.
त्याच्या केसांमधून गंगा वाहते, जी जीवन आणि पवित्रतेचे प्रतीक आहे. त्यांचे तीन डोळे आहेत, जे भूतकाळ, भविष्य आणि वर्तमानाबद्दलचे त्याचे दृष्टिकोन प्रतिबिंबित करतात. नंदी (बैल) हे त्याचे वाहन आहे, जे शक्ती आणि धर्माचे प्रतीक आहे. त्यांनी सापांचा हार घातला आहे, जे भीतीवर विजय दर्शवितो. ते डमरू वाजवतात, जे ओंकार (सृष्टीचा आवाज) निर्माण करते.
1. योगेश्वर शिव: शिव योग स्वामी आहे, जे ध्यान आणि समाधी अवस्थेत राहतात.
2. पंचतत्वांमध्ये शिव: शिव पंचतत्वांचे (पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु, आकाश) स्वामी आहे, ज्यांनी सृष्टीचे निर्माण केले आहे.
3. नटराज शिव: शिव नृत्याचे देवता आहे, जो तांडव नृत्याद्वारे विश्वाची लय राखतात.
4. अर्धनारीश्वर शिव: शिव अर्ध्या शरीरात पार्वतीसोबत दर्शन देतात, यावरून हे सिद्ध होते की ते मनुष्य आणि निसर्ग यांच्यातील संतुलन राखतात.
5. योग आणि मोक्ष यांचे स्वामी: भगवान शिव यांना एक तत्व (सिद्धांत) देखील दिले आहे जे मोक्ष प्रदान करते.
6. महादेव: देव आणि दानवांमध्ये सतत स्पर्धा चालू असते, म्हणून जेव्हा जेव्हा देवांवर गंभीर संकट येत असे तेव्हा ते सर्व देवांचे स्वामी महादेव यांच्याकडे जात असत. देव, दानव आणि अगदी राक्षसांनीही शिवाला अनेक वेळा आव्हान दिले पण ते सर्व पराभूत झाले आणि शिवासमोर नतमस्तक झाले. म्हणूनच शिव हा देवांचा देव महादेव आहे. तो राक्षस, भूत आणि भूतांचाही प्रिय देव आहे.
7. पशुपतिनाथ : शिव हे प्राण्यांचे स्वामी आणि रक्षक आहेत.
