अपराजिता, विष्णुकांता अर्थात गोकर्णी या नावाने ओळखली जाणारी केसरी व निळ्य रंगाच्या फुलांची कोमल वेलींना लागणारी फुले बगीच्यामध्ये किंवा घराची शोभा वाढविण्याकरीता लावली जातात. यांना पावसाळ्यात फुले व फळेही येतात. गोकर्णी आपल्या आरोग्याच्या दृष्टीने फार गुणकारी आहे. विविध आजार बरे करण्याचे रामबाण गुण त्यात आहे. त्यामुळे आयुर्वेदात त्याचा प्रामुख्याने वापर केला जात असतो.
गुणधर्म:
दोन प्रकारची कोयल चरपरी, मेधासाठी उपयोगी, थंड, गळ्याला शुध्द करणारी, नजरेस चांगली बनवणारी, स्मृती व बुध्दी वाढविणारी, कुष्ठ, मुत्रदोष तसेच साधारण सूज, व्रण तसेच विषबाधा या तीन दोषांना दूर करते. मस्तिक रोग, कुष्ठ, अर्कद, जलोदर, यकृत, प्लोहासाठी उपयोगी पडते.
डोकेदुखी:
गोकर्णीच्या शेंगचा 8 ते 10 थेंब रस सेवन किंवा मुळाच्या रसाचे सेवन रोज अंशीपोटी सूर्योनयापूर्वी केल्याने डोकेदुखी नष्ट होते. लहान मुलांना कानाला बांधल्यानेही कान दुखी थांबते.
आर्ध सी सी:
1) गोकर्णीच्या बियांची 4-4 थेंब रस काढून नाकात टाकल्यास आधा सी सी दूर होते.
2) गोकर्णीच्या बिया या थंड व विषयुक्त आहे. या बिया व मुळा समप्रमाणात घासून त्याचे चारण पाण्‍यासोबत सेवन केल्यास आर्ध सी सी दुर होते.
कासश्वास:
गोकर्णीच्या मुळांचा काढा तयार करून त्याचे चाटण दोन वेळा घेतल्यास कास, श्वास तसेच लहान मुलांचा डांग्या खोकल्यास लाभदायी होते.
गलगंड:
पांढर्‍या रंगाच्या गोकर्णीच्या मुळांच्या दोन ग्रॅम चूर्ण मिसळून पिल्यास तसेच कडून फळांच्या चुर्णास गळ्यात आतल्याभागास घासल्यास गलगंड हा आजार बरा होतो.
टॉंसिल:
10 ग्रॅम पत्र, 500 ग्रॅम पाणी मिसळू अर्धे मिश्रण शिल्लक राहीपर्यंत सकाळ, संध्याकाळ घातल्यास, गळ्यातील व्रण तसेच आवाज कंप पावल्यास फायदा होतो.
जलोदर:
1) लहान मुलांना होणारा जलोदर गोकर्णीच्या भाजलेल्या बिय 1/2 ग्रॅम चुणे कमीत कमी दिवसातून दोन वेळा सेवन केल्यास फायदा होतो.
2) कामला अर्थात गोकर्णी मुळांचे 3-6 ग्रॅम चुर्ण दही- ताकासोबत सेवन केल्यास लाभ होतो.
