1. शीख धर्मात दरवर्षी गुरु नानक देव जी जयंती मोठ्या धूमधडाक्यात कार्तिक महिन्याच्या पौर्णिमेला साजरी केली जाते.
2. गुरु नानक देवजींचा जन्म किंवा अवतार संवत 1469 मध्ये कार्तिक पौर्णिमेच्या दिवशी श्री नानकाना साहिब येथे आई तृप्ता देवी आणि वडील कालू खत्री यांच्या घरी झाला.
3. गुरु नानक देव जी यांचा जन्म अशा वेळी झाला होता जेव्हा भारतात केंद्रिय संघटित सत्ता नव्हती. परकीय आक्रमक भारत देश लुटण्यात गुंतले होते. धर्माच्या नावाखाली सर्वत्र अंधश्रद्धा आणि कर्मकांड पसरवले गेले. अशा वेळी गुरु नानक हे एक महान तत्त्वज्ञ, शीख धर्माचे विचारवंत असल्याचे सिद्ध झाले.
4. नानक देव लहानपणापासूनच अध्यात्म आणि भक्तीकडे आकर्षित होते. नानकदेव यांचे स्थानिक भाषेबरोबरच पारशी आणि अरबी भाषेवरही प्रभुत्व होते. गुरू नानक देव यांनीही देव सत्य आहे आणि मनुष्याने चांगले कर्म केले पाहिजे जेणेकरून देवाच्या दरबारात लज्जित होण्याची वेळ येऊ नये यावर भर दिला.
5. वयाच्या 11 व्या वर्षी जनेऊ घालण्याची प्रथा पाळली जात असताना त्यांनी लहानपणापासूनच पुराणमतवादाविरुद्ध संघर्ष सुरू केला होता. जेव्हा पंडितजींनी नानक देवजी यांना जनेऊ घालण्यास हात पुढे केला तेव्हा त्यांनी हात थांबवत म्हटले की 'पंडित जी, जानवं घातल्याने आमचा दुसरा जन्म होतो, ज्याला आपण आध्यात्मिक जन्म असे म्हणता, मग जानवं देखील इतर प्रकाराचा असावं, जो आत्म्याला बांधू शकेल. आपण मला देत असलेलं जानवं तर कापसाचे आहे, जे घाण होईल, तुटून जाईल, मृत्यूसमयी शरीरासह चितेत जळून जाईल. मग जानवं आत्मिक जन्मासाठी कसा काय झालं? आणि त्यांनी जानवं घातले नाही.'
6. लहानपणी नानकांना मेंढपाळाचे काम देण्यात आले होते आणि ते प्राणी चरताना अनेक तास ध्यान करत असत. एके दिवशी जेव्हा त्यांच्या गुरांनी शेजाऱ्यांचे पीक नष्ट केले तेव्हा त्यांच्या वडिलांनी त्यांना फटकारले. गावचे प्रमुख राय बुल्लर हे पीक पाहण्यासाठी गेले असता पीक अगदी सुरळीत होते. त्यातून त्यांचे चमत्कार सुरू झाले आणि त्यानंतर ते संत झाले.
7. नानक देवजी म्हणाले, 'अवल अल्लाह नूर उपाइया कुदरत के सब बंदे/ एक नूर से सब जग उपजया को भले को मंदे,' याचा अर्थ सर्व देवापासून जन्मलेले आहेत, हिंदू म्हटले जाणारे आणि मुस्लिम म्हटले जाणारे कोणीच देवाला कबूल नाही. भगवंताच्या नजरेत तोच माणूस उच्च आहे ज्याची कृती सदाचारी आहे, ज्याचे आचरण सत्य आहे.
8. अंतर मैल जे तीर्थ नावे तिसु बैंकुठ ना जाना/ लोग पतीणे कछु ना होई नाही राम अजाना, म्हणजे फक्त पाण्याने शरीर धुण्याने मन साफ होत नाही, तीर्थयात्रेचे मोठेपण कितीही सांगितले तरी तीर्थयात्रा यशस्वी झाली की नाही, हे कुठेच ठरणार नाही. त्यासाठी प्रत्येक व्यक्तीने स्वतःच्या आत डोकावून पाहावे लागेल की तीर्थक्षेत्राच्या पाण्याने शरीर धुतल्यानंतरही मनातील निंदा, मत्सर, पैसा-लोभ, वासना, क्रोध इत्यादी किती कमी झाले आहेत.
9. एकदा काही लोकांनी नानक देवजींना विचारले- सांगा तुमच्या मते हिंदू मोठा की मुस्लिम? तेव्हा नानक देवजी म्हणाले की सर्व देवाचे सेवक आहेत.
10. तत्त्वज्ञ, कवी, योगी, गृहस्थ, धर्मसुधारक, समाजसुधारक, देशभक्त आणि विश्वबंधू असे सर्व गुण नानक देवजींच्या व्यक्तिमत्त्वात आढळतात.
11. गुरु नानक देव एक आत्मा, देवाचे खरे प्रतिनिधी, एक महान मनुष्य आणि धर्माचे महान प्रवर्तक होते. समाजात जेव्हा ढोंगी, अंधश्रद्धा आणि अनेक समाजकंटकांनी डोके वर काढले होते, विषमता, अस्पृश्यता आणि अराजकतेचे वातावरण जोरात होते, अशा कठीण काळात गुरू नानक देव यांनी आध्यात्मिक चेतना जागृत करून समाजाला सुस्थितीत आणण्याचे काम केले.
12. नानक जी म्हणायचे की ऋषी-संगत आणि गुरबाणीचा आधार घेणे हा जीवनाचा योग्य मार्ग आहे. ते म्हणाले की, देव माणसाच्या हृदयात वास करतो. क्रूरता, द्वेष, निंदा, क्रोध इत्यादी दुर्गुण असतील तर अशा घाणेरड्या हृदयात देव बसायला तयार होऊ शकत नाही. म्हणून या सर्वांपासून दूर राहून केवळ भगवंताचे नाम हृदयात धारण केले पाहिजे. अशा प्रकारे त्यांनी नेहमीच सत्मार्गावर चालण्याचा सल्ला दिला.
13. गुरू नानक देव यांनी लोकांना धर्मांधतेपासून दूर राहण्याचा सल्ला दिला. त्यांनी लोकांना पूर्वजांना म्हणजे मृत्यूनंतर अन्न देण्याचा विरोध करण्याचे आवाहन केले. ते वडिलांना मिळत नाही. त्यामुळे जगताना आई-वडिलांची सेवा करणे हाच खरा धर्म असल्याचे ते म्हणाले.
14. गुरु नानक देव यांनी त्यांच्या उदारमतवादी दृष्टिकोनाने सर्व धर्मातील चांगुलपणा आत्मसात केला. त्यांची मुख्य शिकवण होती की, देव एक आहे, हिंदू मुस्लिम सर्व एकाच देवाची मुले आहेत आणि सर्व देवासाठी समान आहेत आणि त्यानेच सर्व निर्माण केले आहे.
15. शीख गुरूंनी साम्राज्यवादी संकल्पना निर्माण केली नाही, परंतु सांस्कृतिक, धार्मिक आणि अध्यात्मिक सौहार्दाद्वारे मानवतावादी जगाला महत्त्व दिले. ध्यान करून आनंद मिळवणे आणि भगवंताची प्राप्ती करणे हे त्यांनी सांगितले आहे.
16. गुरु नानक देवजींनी आपल्या जीवनात शिकवणी लागू केली आणि सर्वत्र धर्माचा प्रचार करून स्वतः आदर्श बनले. सामाजिक समरसतेचे उदाहरण घालून मानवतेचा खरा संदेश दिला.
17. शीख धर्म प्रसिद्ध सिंहनाद आहे - 'नानक नाम चढ़दी कला-तेरे भाणे सरबत का भला।' यावरून हे स्पष्ट होते की देवाच्या भक्तीने मानवतेला उन्नत करून सर्वांचे कल्याण करणे हे शीख धर्माचे पवित्र उद्दिष्ट आहे. त्यातील धर्मग्रंथ, गुरुद्वारा साहिब, सत्संग, मर्यादा, लंगर आणि इतर कार्यांतून मानवी प्रेमाचा पवित्र सुगंध समाजात दरवळतो.
18. गुरु नानक यांनी 7,500 ओळींची कविता लिहिली जी नंतर गुरु ग्रंथ साहिबमध्ये समाविष्ट करण्यात आली.
19. गुरु नानक देव जी यांचे निधन 22 सप्टेंबर 1539 ई. झाले. गुरू नानक देव जी यांनी आपले संपूर्ण जीवन मानवी समाजाच्या कल्याणासाठी समर्पित केले आणि मृत्यूपूर्वी आपले शिष्य भाऊ लहाना यांना आपला उत्तराधिकारी बनवले, ज्यांना नंतर गुरू अंगद देव म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
20. शिखांचे पहिले गुरू, गुरू नानक देव हे शीख धर्माचे प्रवर्तक आहेत. प्रेम, सेवा, परिश्रम, परोपकार आणि बंधुता या भक्कम पायावर त्यांनी शीख धर्माची स्थापना केली आणि त्यांच्या काळातील भारतीय समाजातील कुप्रथा, अंधश्रद्धा, जर्जर रूढी आणि ढोंगीपणा दूर केला.
