॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
नामधारक शिष्यराणा । लागे सिद्धाचिया चरणा ।
विनवीतसे भाकूनि करुणा । भक्तिभावेकरोनि ॥१॥
म्हणे स्वामी सिद्धमुनि । पूर्वकथानुसंधानी ।
पतीसह सुवासिनी । आली श्रीगुरुसमागमे ॥२॥
श्रीगुरु आले मठासी । पुढे कथा वर्तली कैसी ।
विस्तारोनि कृपेसी । निरोपावी स्वामिया ॥३॥
सिद्ध म्हणे ऐक बाळा । दुजे दिनी प्रातःकाळी ।
दंपत्ये दोघे गुरूजवळी । येवोन बैसती वंदोन ॥४॥
विनविताती कर जोडोनि । आम्हा शोक घडल्या दिनी ।
एके यतीने येवोनि । बुद्धिवाद सांगितला ॥५॥
रुद्राक्ष चारी आम्हासी । देता बोलिला परियेसी ।
कानी बांधोनि प्रेतासी । दहन करा म्हणितले ॥६॥
आणिक एक बोलिले । रुद्रसूक्त असे भले ।
अभिषेकिती विप्रकुळे । ते तीर्थ आणावे ॥७॥
आणोनिया प्रेतावरी । प्रोक्षा तुम्ही भावे करी ।
दर्शना जावे सत्वरी । श्रीनृसिंहसरस्वती स्वामीचे ॥८॥
ऐसे सांगोनि आम्हांसी । आपण गेला परियेसी ।
रुद्राक्ष राहिले मजपासी । पतिश्रवणी स्वामिया ॥९॥
ऐकोनि तियेचे वचन । श्रीगुरु सांगती हासोन ।
रुद्राक्ष दिल्हे आम्ही जाण । तव भक्ति देखोनिया ॥१०॥
भक्ति अथवा अभक्तीसी । रुद्राक्ष धारण करणारासी ।
पापे न लागती परियेसी । उंच अथवा नीचाते ॥११॥
रुद्राक्षांचा महिमा । सांगितला अनुपमा ।
सांगेन विस्तारून तुम्हा । एकचित्ते परियेसा ॥१२॥
रुद्राक्षधारणे पुण्य । मिति नाही अगण्य ।
आणिक नाही देवास मान्य । श्रुतिसंमत परियेसा ॥१३॥
सहस्त्रसंख्या जो नर । रुद्राक्षमाळा करी हार ।
स्वरूपे होय तोचि रुद्र । समस्त देव वंदिती ॥१४॥
सहस्त्र जरी न साधती । दोही बाही षोडशती ।
शिखेसी एक ख्याति । चतुर्विशति दोही करी ॥१५॥
कंठी बांधा बत्तीस । मस्तकी बांधा चत्वारिंश ।
श्रवणद्वयी द्वादश । धारण करावे परियेसा ॥१६॥
कंठी अष्टोत्तरशत एक । माळा करा सुरेख ।
रुद्रपुत्रसमान ऐक । येणे विधी धारण केलिया ॥१७॥
मोती पोवळी स्फटिकेसी । रौप्य वैडूर्य सुवर्णेसी ।
मिळोनि रुद्राक्षमाळेसी । करावे धारण परियेसा ॥१८॥
याचे फळ असे अपार । रुद्राक्षमाला अति थोर ।
जे मिळती समयानुसार । रुद्राक्ष धारण करावे ॥१९॥
ज्याचे गळा रुद्राक्ष असती । त्यासी पापे नातळती ।
तया होय सद्गति । रुद्रलोकी अखंडित ॥२०॥
रुद्राक्षमाळा धरोनि । जप करिती अनुष्ठानी ।
अनंत फळ असे जाणी । एकचित्ते परियेसा ॥२१॥
रुद्राक्षाविणे जो नर । वृथा जन्म जाणा घोर ।
ज्याचे कपाळी नसे त्रिपुंड्र । जन्म वाया परियेसा ॥२२॥
रुद्राक्ष बांधोनि मस्तकेसी । अथवा दोन्ही श्रवणांसी ।
स्नान करिता नरासी । गंगास्नानफळ असे ॥२३॥
रुद्राक्ष ठेवोनि पूजेसी । अभिषेक करावा श्रीरुद्रेसी ।
लिंगपूजा समानेसी । फळ असे निर्धारा ॥२४॥
एकमुख पंचमुख । एकादश असती मुख ।
चतुर्दशादि कौतुक । मुखे असती परियेसा ॥२५॥
हे उत्तम मिळती जरी । अथवा असती नानापरी ।
धारण करावे प्रीतिकरी । पावे चतुर्विध पुरुषार्थ ॥२६॥
यांचे पूर्वील आख्यान । विशेष असे अति गहन ।
ऐकता पापे पळोन । जाती त्वरित परियेसा ॥२७॥
राजा काश्मीरदेशासी । भद्रसेन नामे परियेसी ।
त्याचा पुत्र सुधर्म नामेसी । प्रख्यात असे अवधारा ॥२८॥
त्या राजाचा मंत्रीसुत । नाम तारक विख्यात ।
दोघे कुमार ज्ञानवंत । परमसखे असति देखा ॥२९॥
उभयता एके वयासी । एके स्थानी विद्याभ्यासी ।
क्रीडा विनोद अति प्रीतींसी । वर्तती देखा संतोषे ॥३०॥
क्रीडास्थानी सहभोजनी । असती दोघे संतोषोनि ।
ऐसे कुमार महाज्ञानी । शिवभजक परियेसा ॥३१॥
सर्वदेहा अलंकार । रुद्राक्षमाळा सुंदर ।
भस्मधारण त्रिपुंड्र । टिळा असे परियेसा ॥३२॥
रत्‍नाभरणे सुवर्ण । लेखिती लोहासमान ।
रुद्रमाळावाचून । न घेती देखा अलंकार ॥३३॥
मातापिता बंधुजन । आणोनि देती रत्‍नाभरण ।
टाकोनि देती कोपोन । लोह पाषाण म्हणती त्यांसी ॥३४॥
वर्तता ऐसे एके दिवशी । तया राजमंदिरासी ।
आला पराशर ऋषि । जो का त्रिकाळज्ञ असे देखा ॥३५॥
ऋषि आला देखोन । राजा संमुख जाऊन ।
साष्टांगी नमन करून । अभिवंदिला तये वेळी ॥३६॥
बैसवोनि सिंहासनी । अर्घ्य पाद्य देवोनि ।
पूजा केली विधानी । महानंदे तये वेळी ॥३७॥
कर जोडोनि मुनिवरासी । विनवी राव भक्तीसी ।
पिसे लागले पुत्रांसी । काय करावे म्हणतसे ॥३८॥
रत्‍नाभरणे अलंकार । न घेती भुषण परिकर ।
रुद्राक्षमाळा कंठी हार । सर्वाभरणे तीच करिती ॥३९॥
शिकविल्या नायकती । कैचे यांचे मती ।
स्वामी त्याते बोधिती । तरीच ऐकती कुमार ॥४०॥
भूतभविष्यावर्तमानी । त्रिकाळज्ञ तुम्ही मुनि ।
यांचा अभिप्राय विस्तारोनि । निरोपावा दातार ॥४१॥
ऐकोनि रायाचे वचन । पराशरा हर्ष जाण ।
निरोपितसे हासोन । म्हणे विचित्र असे देखा ॥४२॥
तुझ्या आणि मंत्रिसुताचे । वृत्तान्त असती विस्मयाचे ।
सांगेन ऐक विचित्र साचे । म्हणोनि निरोपी तया वेळी ॥४३॥
पूर्वी नंदीनाम नगरी । अति लावण्य सुंदरी ।
होती एक वेश्या नारी । जैसे तेज चंद्रकांति ॥४४॥
जैसा चंद्र पौर्णिमेसी । तैसे छत्र असे तिसी ।
सुखासन सुवर्णैसी । शोभायमान असे देखा ॥४५॥
हिरण्यमय तिचे भुवन । पादुका सुवर्णाच्या जाण ।
नानापरी आभरणे । विचित्र असती परियेसा ॥४६॥
पर्यंक रत्‍नखचित देखा । वस्त्राभरणे अनेका ।
गोमहिषी दास्यादिका । बहुत असती परियेसा ॥४७॥
सर्वाभरणे तीस असती । जैसी दिसे मन्मथरति ।
नवयौवना सोमकांति । अतिसुंदर लावण्य ॥४८॥
गंध कुंकुम कस्तुरी । पुष्पे असती नानापरी ।
अखिल भोग तिच्या घरी । ख्याति असे तया ग्रामी ॥४९॥
धनधान्यादि संपत्ति । कोटिसंख्या नाही मिति ।
ऐशियापरी नांदती । वारवनिता तये नगरी ॥५०॥
असोनि वारवनिता । म्हणवी आपण पतिव्रता ।
धर्म करी असंख्याता । अन्नवस्त्रे ब्राह्मणांसी ॥५१॥
नाट्यमंडप तिचे द्वारी । रत्‍नखचित नानापरी ।
उभारिला अतिकुसरी । सदा नृत्य करी तेथे ॥५२॥
सखिवर्गासह नित्य । नृय करी मनोरथ ।
कुक्कुट मर्कट विनोदार्थ । बांधिले असती मंडप्पी ॥५३॥
तया मर्कटकुक्कुटांसी । नृत्य शिकवी विनोदेसी ।
रुद्राक्षमाळाभूषणेसी । गळा रुद्राक्ष बांधिले ॥५४॥
तया मर्कटकुक्कुटांसी । नामे ठेविली सदाशिव ऐसी ।
वर्तता एके दिवसी । अभिनव झाले परियेसा ॥५५॥
शिवव्रत म्हणजे एक । वैश्य झाला महाधनिक ।
रुद्राक्षमाळा-भस्मांकित । प्रवेशला तिचे घरी ॥५६॥
त्याचे सव्य करी देखा । रत्‍नखचित लिंग निका ।
तेजे फाके चंद्रार्का । विराजमान दिसतसे ॥५७॥
तया वैश्यासी देखोनि । नेले वेश्ये वंदूनि ।
नाट्यमंडपी बैसवोनि । उपचार केले नानापरी ॥५८॥
तया वैश्याचे करी । जे का होते लिंग भारी ।
रत्‍नखचित सूर्यापरी । दिसतसे तयाचे ॥५९॥
देखोनि लिंग रत्‍नखचित । वारवनिता विस्मय करीत ।
आपुल्या सखीस म्हणत । ऐसी वस्तु पाहिजे आम्हा ॥६०॥
पुसावे तया वैश्यासी । जरी देईल मौल्येसी ।
अथवा देईल रतीसी । होईन कुलस्त्री तीन दिवस ॥६१॥
ऐकोन तियेचे वचन । पुसती वैश्यासी सखी जाण ।
जरि का द्याल लिंगरत्‍न । देईल रति दिवस तीनी ॥६२॥
अथवा द्याल मौल्येसी । लक्षसंख्यादि द्रव्यासी ।
जे का वसे तुमचे मानसी । निरोपावे वेश्येप्रती ॥६३॥
ऐकोनि सखियांचे वचन । म्हणे वैश्य हासोन ।
देईन लिंग मोहन । रतिकांक्षा करुनी ॥६४॥
तुमची मुख्य वारवनिता । जरी होईल माझी कांता ।
दिवस तीन पतिव्रता । होवोनि असणे मनोभावे ॥६५॥
म्हणोनिया मुख्य वनितेसी । पुसतसे वैश्य तिसी ।
व्यभिचारिणी नाम तुजसी । काय सत्य तुझे बोल ॥६६॥
तुम्हा कैचे धर्म कर्म । बहु पुरुषांचा संगम ।
पतिव्रता कैचे नाम । तुज असे सांग मज ॥६७॥
प्रख्यात तुमचा कुळाचार । सदा करणे व्यभिचार ।
नव्हे तुमचे मन स्थिर । एका पुरुषासवे नित्य ॥६८॥
ऐकोनि वैश्याचे वचन । वारवनिता बोले आपण ।
दिनत्रय सत्य जाण । होईन तुमची कुलस्त्री ॥६९॥
द्यावे माते लिंगरत्‍न । रतिप्रसंगी तुमचे मन ।
संतोषवीन अतिगहन । तनमनधनेसी ॥७०॥
वैश्य म्हणे तियेसी । प्रमाण द्यावे आम्हांसी ।
दिनत्रय दिवानिशी । वागावे पत्‍नीधर्मकर्मे ॥७१॥
तये वेळी वारवनिता । लिंगावरी ठेवी हाता ।
चंद्र सूर्य साक्षी करिता । झाली पत्नी तयाची ॥७२॥
इतुकिया अवसरी । लिंग दिले तियेचे करी ।
संतोष जहाली ती नारी । करी कंकण बांधिले ॥७३॥
लिंग देवोनि वेश्येसी । बोले वैश्य परियेसी ।
माझ्या प्राणासमानेसी । लिंग असे जाण तुवा ॥७४॥
या कारणे लिंगासी । जतन करणे परियेसी ।
हानि होता यासी । प्राण आपुला देईन ॥७५॥
ऐसे वैश्याचे वचन ऐकोन । अंगिकारिले आपण ।
म्हणे लिंग करीन जतन । प्राणापरी परियेसा ॥७६॥
ऐसी दोघे संतोषित । बैसले होते मंडपात ।
दिवस जाता अस्तंगत । म्हणती जाऊ मंदिरा ॥७७॥
संभोगसमयी लिंगासी । न ठेवावे जवळिकेसी ।
म्हणे वैश्य तियेसी । तये वेळी परियेसा ॥७८॥
ऐकोनि वैश्याचे वचन । मंडपी ठेविले लिंगरत्‍न ।
मध्यस्तंभी बैसवोन । गेली अंतर्गृहात ॥७९॥
क्रीडा करिती दोघेजण । होते ऐका एक क्षण ।
उठिला अग्नि दारुण । तया नाट्यमंडपी ॥८०॥
अग्नि लागता मंडप । भस्म झाला जैसा धूप ।
वैश्य करितसे प्रलाप । देखोनि तये वेळी ॥८१॥
म्हणे हा हा काय झाले । माझे प्राणलिंग गेले ।
विझविताती अतिप्रबळे । नगरलोक मिळोनि ॥८२॥
विझवूनिया पहाती लिंगासी । दग्ध झाले परियेसी ।
अग्नी कुक्कुटमर्कटांसी । दहन जहाले परियेसा ॥८३॥
वैश्य देखोनि तये वेळी । दुःख करी अतिप्रबळी ।
प्राणलिंग गेले जळोनि । आता प्राण त्यजीन म्हणे ॥८४॥
म्हणोनिया निघाला बाहेरी । आयती केली ते अवसरी ।
काष्ठे मिळवोन अपारी । अग्नि केला परियेसा ॥८५॥
लिंग दग्ध झाले म्हणत । अग्निप्रवेश केला त्वरित ।
नगरलोक विस्मय करीत । वेश्या दुःख करीतसे ॥८६॥
म्हणे हा हा काय झाले । पुरुषहत्यापाप घडले ।
लिंग मंडपी ठेविले । दग्ध जहाले परियेसा ॥८७॥
वैश्य माझा प्राणेश्वर । तया हानि जहाली निर्धार ।
पतिव्रताधर्मे सत्वर । प्राण त्यजीन म्हणतसे ॥८८॥
बोलाविले विप्रांसी । संकल्पिले संपदेसी ।
सहगमन करावयासी । दानधर्म करीतसे ॥८९॥
वस्त्रे भूषणे भांडारा । देती झाली विप्रवरा ।
चंदनकाष्ठभारा । चेतविले अग्नीसी ॥९०॥
आपुल्या बंधुवर्गासी । नमोनि पुसे तयासी ।
निरोप द्यावा आपणासी । पतीसवे जातसे ॥९१॥
ऐकोनि तियेचे वचन । दुःख पावले बंधुजन ।
म्हणती तुझी बुद्धि हीन । काय धर्म करीतसे ॥९२॥
वेश्येच्या मंदिरासी । येती पुरुष रतीसी ।
मिती नाही तयांसी । केवी जहाला तुझा पुरुष ॥९३॥
कैचा वैश्य कैचे लिंग । वाया जाळिसी आपुले अंग ।
वारवनिता धर्म चांग । नूतन पुरुष नित्य घ्यावा ॥९४॥
ऐसे वैश्य किती येती । त्यांची कैशी होसी सती ।
हासती नगरलोक ख्याति । काय तुझी बुद्धि सांगे ॥९५॥
येणेपरी सकळ जन । वारिताती बंधुजन ।
काय केलिया नायके जाण । कवणाचेही ते काळी ॥९६॥
वेश्या म्हणे तये वेळी । आपुला पति वैश्य अढळी ।
प्रमाण केले तयाजवळी । चंद्र सूर्य साक्षी असे ॥९७॥
साक्षी केली म्या हो क्षिति । दिवस तीन अहोरात्री ।
धर्मकर्म त्याची पत्नी । जाहले आपण परियेसा ॥९८॥
माझा पति जाहला मृत । आपण विनवीतसे सत्य ।
पतिव्रता धर्म ख्यात । वेदशास्त्र परियेसा ॥९९॥
पतीसवे जे नारी । सहगमन हाय प्रीतिकरी ।
एकेक पाउली भूमीवरी । अश्वमेधफळ असे ॥१००॥
आपुले माता पिता उद्धरती । एकवीस कुळे पवित्र होती ।
पतीची जाण तेच रीती । एकवीस कुळे परियेसा ॥१॥
इतुके जरी न करिता । पातिव्रत्यपणा वृथा ।
केवी पाविजे पंथा । स्वर्गाचिया निश्चये ॥२॥
ऐसे पुण्य जोडिती । काय वाचूनि राहणे क्षिती ।
दुःख संसारसागर ख्याति । मरणे सत्य कधी तरी ॥३॥
म्हणोनि विनवी सकळांसी । निघाली बाहेर संतोषी ।
आली अग्निकुंडापासी । नमन करी तये वेळी ॥४॥
स्मरोनिया सर्वेश्वर । केला सूर्यासी नमस्कार ।
प्रदक्षिणे उल्हास थोर । करिती झाली तये वेळी ॥५॥
नमुनी समस्त द्विजांसी । उभी ठेली अग्निकुंडासी ।
उडी घातली वेगेसी । अभिनव जहाले तये वेळी ॥६॥
सदाशिव पंचवक्त्र । दशभुजा नागसूत्र ।
हाती आयुधे विचित्र । त्रिशूळ डमरू जाण पा ॥७॥
भस्मांकित जटाधारी । बैसला असे नंदीवरी ।
धरिता झाला वरचेवरी । वेश्येशी तये वेळी ॥८॥
तया अग्निकुंडात । न दिसे अग्नि असे शांत ।
भक्तवत्सल जगन्नाथ । प्रसन्न झाला तये वेळी ॥९॥
हाती धरुनी तियेसी । कडे काढी व्योमकेशी ।
प्रसन्न होउनी परियेसी । वर माग म्हणतसे ॥११०॥
ईश्वर म्हणे तियेसी । आलो तुझे परीक्षेसी ।
धर्मधैर्य पाहावयासी । येणे घडले परियेसा ॥११॥
झालो वैश्य आपणची । रत्‍नलिंग स्वयंभूची ।
मायाअग्नि केला म्यांची । नाट्यमंडप दग्ध केला ॥१२॥
तुझे मन पहावयासी । जहालो अग्निप्रवेशी ।
तूची पतिव्रता सत्य होशी । सत्य केले व्रत आपुले ॥१३॥
संतोषलो तुझे भक्तीसी । देईन वर जो मागसी ।
आयुरारोग्यश्रियेसी । जे इच्छिसी ते देईन ॥१४॥
म्हणे वेश्या तये वेळी । नलगे वर चंद्रमौळी ।
स्वर्ग भूमि पाताळी । न घे भोग ऐश्वर्य ॥१५॥
तुझे चरणकमळी भृंग । होवोनि राहीन महाभाग्य ।
माझे इष्ट बंधुवर्ग । सकळ तुझे सन्निधेसी ॥१६॥
दासदासी माझे असती । सकळा न्यावे स्वर्गाप्रति ।
तव सन्निध पशुपति । सर्वदा राहो सर्वेश्वरा ॥१७॥
न व्हावी पुनरावृत्ती । न लागे संसार यातायाती ।
विमोचावे स्वामी त्वरिती । म्हणोनि चरणी लागली ॥१८॥
ऐकोनि तियेचे वचन । प्रसन्न झाला गौरीरमण ।
सकळा विमानी बैसवोन । घेऊन गेला स्वर्गाप्रती ॥१९॥
तिचे नाट्यमंडपात । जो का झाला मर्कटघात ।
कुक्कुटसमवेत । दग्ध जहाले परियेसा ॥१२०॥
म्हणोनि पराशर ऋषि । सांगतसे रायासी ।
मर्कटजन्म त्यजूनि हर्षी । तुझे उदरी जन्मला ॥२१॥
तुझे मंत्रियाचे कुशी । कुक्कुट जन्मला परियेसी ।
रुद्राक्षधारणफळे ऐसी । राजकुमार होऊन आले ॥२२॥
पूर्वसंस्काराकरिता । रुद्राक्षधारण केले नित्या ।
इतके पुण्य घडले म्हणता । जहाले तुझे कुमार हे ॥२४॥
आता तरी ज्ञानवंती । रुद्राक्ष धारण करिताती ।
त्याच्या पुण्या नाही मिती । म्हणोनि सांगे पराशरऋषि ॥२५॥
श्रीगुरु म्हणती दंपतीसी । येणेपरी रायासी ।
सांगता झाला महाऋषि । पराशर विस्तारे ॥२६॥
ऐकोनि ऋषीचे वचन । राजा विनवी कर जोडून ।
प्रश्न केला अतिगहन । सांगेन ऐका एकचित्ते ॥२७॥
म्हणोनि सिद्ध विस्तारेसी । सांगे नामधारकासी ।
अपूर्व जहाले परियेसी । पुढील कथा असे ऐका ॥२८॥
गंगाधराचा नंदनु । सांगे श्रीगुरुचरित्रकामधेनु ।
ऐका श्रोते सावधानु । लाधे चारी पुरुषार्थ ॥२९॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । रुद्राक्षमहिमा येथ ।
सांगितले निभ्रांत । पुण्यात्मक पावन जे ॥१३०॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे रुद्राक्षमाहात्म्य नाम त्रयस्त्रिंशत्तमोऽध्यायः ॥३३॥
