मुंबईतील प्रभादेवी येथील श्री सिद्धिविनायक गणपती मंदिर पूर्ण माहिती व मंदिर वेळापत्रक.
कोणताही नवीन प्रकल्प किंवा उपक्रम सुरू करण्यापूर्वी सर्वप्रथम श्रीगणेशाची पूजा केली जाते कारण तो विघ्नहर्ता (विघ्नहर्ता) आहे. हे मुंबईतील प्रभादेवी येथील श्री सिद्धिविनायक गणपती मंदिर आहे, जे उपासकांच्या इच्छा पूर्ण करणारे दोन शतके जुने मंदिर आहे.
मुंबई शहर हे केवळ लोकप्रियच नाही तर पुरातत्वशास्त्रीयदृष्ट्याही महत्त्वाच्या असलेल्या प्रार्थनास्थळांचे आणि ऐतिहासिक आकर्षणाचे साक्षीदार आहे.
प्रभादेवी येथे असलेले श्री सिद्धिविनायक गणपती मंदिर हे सर्वात लोकप्रिय आणि महत्त्वपूर्ण प्रार्थनास्थळे आहेत. हे मंदिर प्रथम गुरुवार 19 नोव्हेंबर 1801 रोजी अभिषेक करण्यात आले होते, ही वस्तुस्थिती सरकारी नोंदींमध्ये नोंद आहे. मंदिर तेव्हा अडीच फूट रुंद असलेल्या श्री सिद्धिविनायकाची काळ्या पाषाणाची मूर्ती असलेली एक छोटी रचना होती. या देवतेचे वैशिष्ट्य म्हणजे सोंड उजव्या बाजूला झुकणे. मूर्तीला चार हात (चतुर्भुज) आहेत, ज्यामध्ये वरच्या उजव्या बाजूला एक कमळ आहे, वरच्या डाव्या बाजूला एक लहान कुर्‍हाड आहे, खालच्या उजव्या बाजूला पवित्र मणी आणि मोदकांनी भरलेला एक वाडगा (श्री सिद्धिविनायकांना बारमाही आवडते पदार्थ) आहे. दोन्ही बाजूंनी देवता रिद्धी आणि सिद्धी आहेत, देवी पवित्रता, पूर्णता, समृद्धी आणि संपत्ती दर्शवितात. देवतेच्या कपाळावर कोरलेला डोळा आहे,
मंदिराची जुनी वास्तुकला
जुन्या मंदिराची प्राचीन स्थापत्य शैली होती, ज्यामध्ये सभामंडप, गर्भगृह, काही मोकळी जागा, उजवीकडे मंदिराचे प्रशासकीय कार्यालय आणि समोर पाण्याची टाकी होती. सिटीलाइट सिनेमाजवळील माटुंगा सिग्नलजवळ असलेल्या काशी-विश्वेश्वर मंदिराला भेट देऊन ते कसे दिसले असेल याची कल्पना येऊ शकते.
मंदिराची नवीन वास्तुकला
वास्तुविशारद ए.आर. श्री. एसके आठले अँड असोसिएट्सचे शरद आठले यांनी राजस्थान आणि तामिळनाडूमधील मंदिरांचे विस्तृत सर्वेक्षण केले. दोन्ही राज्यांतील हवामान वर्षातील बहुतेक भाग कोरडे, उष्ण आणि अर्ध शुष्क असते. तथापि, उष्ण आणि दमट हवामान, सुमारे 4 महिन्यांचा जोरदार पावसाळा आणि मंदिराची समुद्राची सान्निध्यता लक्षात घेता, वास्तुविशारदांनी असा निष्कर्ष काढला की शिव मंदिर येथे आहे.
या नवीन मंदिरासाठी अंबरनाथ हे आदर्श आदर्श ठरेल. या शिवमंदिराची उंच दगडी उंची आहे आणि स्थानिक हवामान परिस्थितीचा प्रशंसनीय सामना केला होता. अर यांच्या प्रयत्नांमुळे आज सिद्धिविनायक मंदिराचा संपूर्ण वास्तुशिल्पीय कायापालट झाला आहे. श्री. एस.के.आठळे अँड असोसिएट्सचे शरद आठले.
मूर्ती अखंड ठेवून, मंदिर अद्वितीय बहुकोणीय, सहा मजली संरचनेत बांधले गेले आहे, जे मुख्य मध्यवर्ती सोन्याचा मुलामा असलेल्या घुमटासह आकाशापर्यंत पोहोचते. त्याच्या सभोवतालचे इतर लहान मुकुट सोन्याचे आणि पंचधातु (पाच धातू) बनलेले आहेत. तीन मुख्य प्रवेशद्वार आतील भागात जातात.
गर्भगृहाची मखर (चौकट) पिता-पुत्र जोडीने, सुरेश आणि मितेश मिस्त्री यांनी सुरेख गुंतागुंतीच्या रचनेत दीर्घकाळ चालत आलेल्या परंपरेने तयार केली आहे. त्यांनी प्रतिष्ठित धार्मिक केंद्रांमध्ये त्यांच्या सेवा दिल्या आहेत जे त्यांच्या कौशल्याची माहिती देतात. एका मराठी कारागिराने मंदिराचा मुकुट तयार केला.
मंदिरांच्या जीर्णोद्धाराची सुरुवात 1990 मध्ये झाली. ती 3 कोटी रुपये खर्चून 3 वर्षांत पूर्ण झाली. वापरलेले मुख्य दगड संगमरवरी आणि गुलाबी ग्रॅनाइट होते. मंदिराची रचना वास्तुकलेचा उत्तम नमुना म्हणून करण्यात आली होती. अशा प्रकारे, 200 वर्षे जुन्या मंदिराचा जीर्णोद्धार करून मंदिरासारख्या भव्य, बहुमजली आणि राजवाड्यात पुनर्संचयित करण्यात आले.
मंदिराचा पहिला मजला एक मेझानाईन मजला आहे जो मुख्यतः पूजा आणि दर्शनासाठी वापरला जातो.
गाभारा
नवीन मंदिराच्या रचनेतील गाभारा (गर्भगृह) भक्तांची जास्तीत जास्त सोय आणि सोई मिळवण्याच्या उद्देशाने तयार करण्यात आली आहे. सुमारे 13 फूट उंचीचे 3 मुख्य दरवाजे असलेले हे प्रशस्त आवार आहे. यामुळे श्रीसिद्धिविनायक गणपती मंदिर ट्रस्टच्या निर्देशानुसार गाभाराच्या आजूबाजूच्या परिसरातून किंवा पूजा आणि उत्सव आयोजित करण्यासाठी बांधण्यात आलेल्या मंचावरून (सभा मंडप) श्रीसिद्धिविनायकाचे 'दर्शन' सुलभ होते.
प्रेक्षक गॅलरीसह एक मेझानाईन मजला गाभाराच्या सममितीने बांधण्यात आला आहे ज्यामुळे असंख्य भक्तांना तेथून परमेश्वराचा शोध घेता येईल.
गाभार्‍याच्‍या सभोवतालचा परिसर बसण्‍याच्‍या जागा म्हणून डिझाईन करण्यात आला आहे आणि त्याच्या लगतच्‍या स्‍टेजचा वापर त्याच्या माध्‍यमातून दर्शन घेण्‍यासाठी करण्यात आला आहे.
गाभार्‍यात जाण्‍यासाठी सर्पाच्‍या रांगेत तासनतास घालवता न येणार्‍या भाविकांना.
अंदाजे 1.5 ते 2 लाख लोक दर मंगळवारी या सुविधेचा वापर करतात आणि अंगारकी संकष्टी चतुर्थीला सामान्य दर्शन मंगळवारी पहाटे 2 वाजता सुरू होते आणि बुधवारी सकाळी 1 वाजता थांबते. मंगळवारी सर्व पूजा, अभिषेक इत्यादी झाल्यानंतर मेझानाईन फ्लोअर दुपारी 1 वाजता उघडला जातो.
बुधवार ते सोमवार
काकड आरती - पहाटेची प्रार्थना: पहाटे 5.30 ते 6.00 पर्यंत
श्री दर्शन – सकाळी 6.00 ते दुपारी 12 .00
नैवेद्य - दुपारी 12.05 ते दुपारी 12.30 पर्यंत
श्री दर्शन - दुपारी 12.30 ते संध्याकाळी 7.00 पर्यंत
संध्याकाळी धूप आरती - संध्याकाळी 7.00 ते 7.10
श्री दर्शन - संध्याकाळी 7.10 ते 7.20 पर्यंत
आरती - संध्याकाळ - संध्याकाळची प्रार्थना : संध्याकाळी 7.30 ते 8.00
श्री दर्शन - रात्री 8.00 ते 9.50 पर्यंत
शेजारती – झोपायच्या आधी दिवसाची शेवटची आरती : रात्री 9.50 (शेजारतीनंतर मंदिराचे गाभारे बंदच राहतात)
शेजारतीनंतर दुसऱ्या दिवशी पहाटेपर्यंत मंदिर पूर्णपणे बंद असते.
मंगळवारी वेळा
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 3.15 ते 4.45
काकड आरती – पहाटेची प्रार्थना: पहाटे 5.00 ते 5.30
श्री दर्शन - सकाळी 5.30 ते दुपारी 12.00 पर्यंत
नैवेद्य - दुपारी 12.05 ते दुपारी 12.30 पर्यंत
श्री दर्शन - दुपारी 12.30 ते संध्याकाळी 7.00 पर्यंत
संध्याकाळी धूप आरती - संध्याकाळी 7.00 ते 7.10
श्री दर्शन - संध्याकाळी 7.10 ते रात्री 8.45 पर्यंत
पूजा आणि आरती - रात्रीची प्रार्थना : रात्री 9.00 ते रात्री 10.10 पर्यंत
श्री दर्शन - रात्री 10.10 ते रात्री 11.30 पर्यंत
शेजारती - झोपायच्या आधी दिवसाची शेवटची आरती : मध्यरात्री 11.45 (शेजारतीनंतर मंदिराचे गाभारा दरवाजे बंद राहतात)
**मंदिर चेकपोस्टचे दोन्ही मुख्य दरवाजे रात्री 11.30 वाजता भाविकांसाठी जवळ आहेत**
गणेश पूजेसाठी मंदिराचे दरवाजे जवळ आहेत, रात्री 8.45 ते 10.10 या वेळेत आरती, तोपर्यंत दूरवरून गणेश दर्शन शक्य होईल.
विनायकी चतुर्थी
काकड आरती - पहाटेची प्रार्थना: पहाटे 5.30 ते 6.00 पर्यंत
श्री दर्शन – सकाळी 6.00 ते सकाळी 7.30
अभिषेक, नैवेद्य आणि पूजा आरती – सकाळी 7.30 ते दुपारी 1.00
श्री दर्शन – दुपारी 1.00 ते सायंकाळी 7.20
आरती - संध्याकाळची प्रार्थना : संध्याकाळी 7.30 ते 8.00 वा
श्री दर्शन – रात्री 8.00 ते रात्री 9.50
शेजारती – झोपायच्या आधी दिवसाची शेवटची आरती : रात्री 9.50 (शेजारतीनंतर मंदिराचे गाभारे बंदच राहतात)
सकाळी 7.30 ते दुपारी 1.00 वाजेपर्यंत मुख्य मंदिरात महाअभिषेक केला जातो तेव्हा भाविकांना परवानगी नाही. त्या काळात फुले व फळे खाण्यास मनाई आहे.
दैनंदिन वेळापत्रकानुसार दुपारी 1.00 नंतर दर्शन मिळेल.
संकष्टी चतुर्थी
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 4.30 ते 4 .45
काकड आरती – पहाटेची प्रार्थना: पहाटे 5 .00 ते 5.30
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 5.30 ते दुपारी 12.00
नैवेद्य - दुपारी 12.05 ते दुपारी 12.30 पर्यंत
श्री दर्शन - दुपारी 12.30 ते 90 मिनिटे चंद्रोदय होण्यापूर्वी
संध्याकाळी धूप आरती - संध्याकाळी 7.00 ते 7.10
चंद्रोदयाच्या 90 मिनिटे आधी पूजा, अभिषेक, नैवेद्य
आरती - रात्रीची प्रार्थना : चंद्रोदयानंतर (अभिषेकानंतर पूजा)
आरतीनंतर सुमारे 15 ते 20 मिनिटांनी शेजारती –झोपायच्या आधी दिवसाची शेवटची आरती
शेजारती – झोपायच्या आधी दिवसाची शेवटची आरती : चंद्रोदयानंतर 90 मिनिटे शेजारती (शेजारतीनंतर मंदिराचे गाभारा दरवाजे बंदच राहतात)
पूजा, अभिषेक आणि आरतीच्या वेळी संध्याकाळी 90 मिनिटांनी मंदिराचा दरवाजा बंद होतो तोपर्यंत दूरवरून गणेश दर्शन शक्य होईल.
माघी श्री गणेश जयंती
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 4.00 ते 4.45
काकड आरती – पहाटेची प्रार्थना: पहाटे 5.00 ते 5 .30
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 5 .30 ते 10 .45
पूजा, अभिषेक, नैवेद्य आणि आरती - सकाळी 10.45 ते दुपारी 1.30 पर्यंत.
श्री दर्शन - दुपारी 1.30 ते संध्याकाळी 7.20 पर्यंत
आरती - संध्याकाळी प्रार्थना: संध्याकाळी 7.30 ते 8.00 वा
श्री दर्शन – रात्रीचे दर्शन: रात्री 8 .00 ते शेजारतीपर्यंत
शेजारती - झोपायच्या आदल्या दिवशीची शेवटची आरती : रथशोभायात्रा संपल्यानंतर शेजारती (शेजारतीनंतर मंदिराचे गाभारा दरवाजे बंदच राहतात)
पूजा, नैवेद्य आणि आरतीसाठी सकाळी 10.45 ते दुपारी 1.30 वाजेपर्यंत मंदिराचा दरवाजा बंद असतो तोपर्यंत दूरवरून गणेश दर्शन शक्य होईल.
भाद्रपद श्री गणेश चतुर्थी
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 4 .00 ते 4 .45
काकड आरती – पहाटेची प्रार्थना: पहाटे 5.00 ते 5 .30
श्री दर्शन – पहाटेचे दर्शन: पहाटे 5 .30 ते सकाळी 10 .45
पूजा, अभिषेक, नैवेद्य आणि आरती - सकाळी 10.45 ते दुपारी 1.30 पर्यंत.
श्री दर्शन - दुपारी 1.30 ते संध्याकाळी 7.20 पर्यंत
आरती - संध्याकाळी प्रार्थना: 7.30 ते 8.00 वा
श्री दर्शन – रात्रीचे दर्शन: रात्री 8.00 ते रात्री 10 .00
शेजारती - झोपायच्या आधी दिवसाची शेवटची आरती : रात्री 10.00 वाजता (शेजारतीनंतर मंदिराचे गाभारा दरवाजे बंद असतात)
पूजा, नैवेद्य आणि आरतीसाठी सकाळी 10.45 ते दुपारी 1.30 वाजेपर्यंत मंदिराचा दरवाजा बंद असतो तोपर्यंत दूरवरून गणेश दर्शन शक्य होईल.
फोटो credit : siddhivinayak Mandir trust
Edited by : Ratnadeep Ranshoor
