बुध कौशिक ऋषी वाल्मिकी यांनी रामरक्षा स्तोत्र लिहिले. तथापि पौराणिक मान्यतेनुसार, असे मानले जाते की भगवान शिव वाल्मिकी ऋषींच्या स्वप्नात प्रकट झाले आणि त्यांनी राम स्तोत्राचे पठण केले. वाल्मिकीजी पहाटे उठले आणि त्यांनी संपूर्ण रामरक्षा स्तोत्र लिहिले. देववाणी हा स्रोत संस्कृतमध्ये उपलब्ध आहे. शुभ परिणाम आणि भगवान रामाचा आशीर्वाद मिळविण्यासाठी रामस्त्रोत जप केला जाऊ शकतो.
रामस्त्रोतचे यशस्वी पठण जातकाच्या जीवनातील विविध पैलूंमध्ये यश आणि समृद्धी आणते. मात्र कामानुसार त्याच्या पद्धतीतही बदल दिसून येत आहेत. हे स्तोत्र 11 वेळा पाठ करावे. श्री रामरक्षा स्तोत्राचे 11 वेळा पठण केल्यास त्याचा प्रभाव दिवसभर राहतो, असेही सांगितले जाते. राम स्तोत्राचा सतत 45 दिवस पाठ केल्यास त्याचा प्रभाव दुप्पट होतो. नवरात्रीच्या काळात रामरक्षेचा जप अवश्य करावा. तथापि, एखाद्याने आपला आत्मा आणि शरीर शुद्ध केले पाहिजे आणि त्याचे पठण सुरू करण्यापूर्वी भगवान रामाची स्तुती केली पाहिजे.
श्रीगणेशायनमः।
विनियोगः
अस्य श्रीरामरक्षास्तोत्रमन्त्रस्य बुधकौशिक ऋषिः। श्री सीतारामचंद्रो देवता । अनुष्टुप्‌ छंदः। सीता शक्तिः। श्रीमान हनुमान्‌ कीलकम्‌ । श्री सीतारामचंद्रप्रीत्यर्थे रामरक्षास्तोत्रजपे विनियोगः ।
अर्थ – या रामरक्षा स्तोत्रात – बुधकौशिक हे मंत्राचे ऋषी आहेत, सीता आणि रामचंद्र देवता आहेत, अनुष्टुप श्लोक आहे, सीता शक्ती आहे, श्री हनुमान जी कीलक आहेत आणि श्री रामचंद्रजींच्या प्रसन्नतेसाठी जप केले जाते.
अथ ध्यानम्‌:
ध्यायेदाजानुबाहुं धृतशरधनुषं बद्धपद्मासनस्थं पीतं वासो वसानं नवकमलदलस्पर्धिनेत्रं प्रसन्नम्‌ । वामांकारूढसीतामुखकमलमिलल्लोचनं नीरदाभं नानालंकार दीप्तं दधतमुरुजटामंडलं रामचंद्रम ।
अर्थ - ज्यांनी धनुष्यबाण धारण केले आहेत, बद्ध पद्मासन विराजित आहेत, पितांबर धारण केलेले आहेत, ज्यांचे प्रसन्न नयन नवीन कमळाशी स्पर्धा करतात आणि डाव्या बाजूला बसलेल्या श्री सीताजींच्या कमळाचे मुख आहेत, ते अजानुबाहू, मेघश्याम, नाना श्री रामचंद्रांचे ध्यान करतात. विविध अलंकारांनी सजलेले आणि विशाल जटाजूटधारी श्रीरामचंद्रजींचे ध्यान करा..
चरितं रघुनाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम्‌ ।
एकैकमक्षरं पुंसां महापातकनाशनम्‌ ॥1॥
अर्थ -श्री रघुनाथ जींचे चरित्र शंभर कोटी विस्ताराचे आहे आणि त्यातील प्रत्येक अक्षर मानवाच्या महापापांचा नाश करणारे आहे ॥1॥
ध्यात्वा नीलोत्पलश्यामं रामं राजीवलोचनम्‌ ।
जानकीलक्ष्मणोपेतं जटामुकुटमंडितम्‌ ॥2॥
सासितूणधनुर्बाणपाणिं नक्तंचरांतकम्‌ ।
स्वलीलया जगत्त्रातुमाविर्भूतमजं विभुम्‌ ॥3॥
रामरक्षां पठेत्प्राज्ञः पापघ्नीं सर्वकामदाम्‌ ।
शिरो मे राघवः पातु भालं दशरथात्मजः ॥4॥
अर्थ - जो निळ्या कमळासारखा श्यामवर्ण आहे, कमळाचे नेत्र असलेला, केसांचा मुकुट धारण केलेला, हातात खड्ग, तूणीर, धनुष आणि बाण धारण केलेले, राक्षसांचा नाश करणारा आणि स्वतःच्या रक्षणासाठी स्वतःच्या लीलेतून अवतरलेले. जानकी आणि लक्ष्मणासह प्रभू रामाचे स्मरण करणार्‍या या जगाने, जन्म नसलेल्या आणि सर्वव्यापी, ज्ञानी माणसाने या सर्वशक्तिमान आणि पापाचा नाश करणाऱ्या रामरक्षा स्तोत्राचे पठण केले पाहिजे. राघव माझ्या मस्तकाचे आणि दशरथात्मज ललाटचे रक्षण करो ॥2–4॥
कौसल्येयो दृशौ पातु विश्वामित्रप्रियः श्रुती ।
घ्राणं पातु मखत्राता मुखं सौमित्रिवत्सलः ॥5॥
अर्थ - कौसल्य नंदन डोळ्यांचे रक्षण करतो, विश्वामित्र प्रिय कानांचे रक्षण करतो, यज्ञरक्षक गंधाच्या इंद्रियचे रक्षण करतो आणि सौमित्री वत्सल मुखाचे रक्षण करतो ॥5॥
जिह्वां विद्यानिधिः पातु कण्ठं भरतवंदितः ।
स्कंधौ दिव्यायुधः पातु भुजौ भग्नेशकार्मुकः ॥6॥
अर्थ - माझ्या जिभेचा विद्यानिधि, माझ्या कंठाचा भरतवंदित, माझ्या खांद्याचा दिव्ययुद्ध आणि भग्नेशकर्मुख (महादेवजींचे धनुष्य तोडणारा) माझ्या बाहूंचे रक्षण करो ॥6॥
करौ सीतापतिः पातु हृदयं जामदग्न्यजित्‌ ।
मध्यं पातु खरध्वंसी नाभिं जाम्बवदाश्रयः ॥7॥
अर्थ - हातांचा सीतापती, हृदयाचा जमदग्न्यजित (परशुरामाचा विजेता), मध्यभागाचा खरध्वांशी (खर नावाच्या राक्षसाचा नाश करणारा) आणि जांबवदाश्रय (जांबवनाचा आश्रय) नाभीचे रक्षण करतो ॥7॥
सुग्रीवेशः कटी पातु सक्थिनी हनुमत्प्रभुः ।
उरू रघूत्तमः पातु रक्षःकुलविनाशकृत्‌ ॥8॥
अर्थ - सुग्रीवेश (सुग्रीवांचा स्वामी) कंबरेचे रक्षण करो, शक्तीचे हनुमतप्रभू आणि राक्षसांचा नाश करणारे रघुश्रेष्ठ, मांड्यांचे रक्षण करो ॥8॥
जानुनी सेतुकृत्पातु जंघे दशमुखान्तकः ।
पादौ विभीषणश्रीदः पातु रामोऽखिलं वपुः ॥9॥
अर्थ - गुडघ्यांचे सेतुकृत, मांड्यांचे दशमुखांतक (ज्याने रावणाचा वध केला), पायांचे विभीषणश्री (विभीषणाला ऐश्वर्य बहाल करणारा) आणि संपूर्ण शरीर श्रीरामाचे रक्षण करो ॥9॥
एतां रामबलोपेतां रक्षां यः सुकृती पठेत्‌ ।
स चिरायुः सुखी पुत्री विजयी विनयी भवेत्‌ ॥10॥
अर्थ - जो पुण्यवान पुरूष रामबलाने भरलेला हा रक्षा पाठ करतो, तो दीर्घायुषी, सुखी, पुत्र, विजयी आणि नम्रतेने पूर्ण होतो ॥10॥
पातालभूतलव्योमचारिणश्छद्मचारिणः ।
न दृष्टुमति शक्तास्ते रक्षितं रामनामभिः ॥11॥
अर्थ - जे प्राणी पाताळात, पृथ्वीत किंवा आकाशात भटकत असतात आणि छद्मवेश वेशात फिरत असतात, त्यांना राम नामाने रक्षण झालेला पुरुषही दिसत नाही ॥11॥
रामेति रामभद्रेति रामचन्द्रेति वा स्मरन्‌ ।
नरो न लिप्यते पापैर्भुक्तिं मुक्तिं च विन्दति ॥12॥
अर्थ - 'राम', 'रामभद्र', 'रामचंद्र' - या नावांचे स्मरण केल्याने मनुष्य पापात गुंतत नाही आणि भोग व मोक्ष प्राप्त करतो ॥12॥
जगज्जैत्रैकमन्त्रेण रामनाम्नाऽभिरक्षितम्‌ ।
यः कण्ठे धारयेत्तस्य करस्थाः सर्वसिद्धयः ॥13॥
अर्थ - जो जग जिंकण्याचा एकमेव या स्तोत्राचा कंठात धारण करतो (म्हणजे स्मरणात ठेवतो), सर्व सिद्धी त्याच्या हाती असतात ॥13॥
वज्रपंजरनामेदं यो रामकवचं स्मरेत्‌ ।
अव्याहताज्ञः सर्वत्र लभते जयमंगलम्‌ ॥14॥
अर्थ - वज्रपंजर नावाच्या या रामकवचाचे स्मरण जो मनुष्य करतो, त्याच्या आज्ञेचे कुठेही उल्लंघन होत नाही आणि त्याला सर्वत्र विजय व शुभ प्राप्त होते ॥14॥
आदिष्टवान्यथा स्वप्ने रामरक्षामिमां हरः ।
तथा लिखितवान्प्रातः प्रबुद्धो बुधकौशिकः ॥15॥
अर्थ – ज्या प्रकारे श्री शंकरांनी रात्री स्वप्नात या रामरक्षेची आज्ञा केली होती, त्याचप्रमाणे सकाळी उठल्यावर बुद्धकौशिकांनी लिहिली होती ॥15॥
आरामः कल्पवृक्षाणां विरामः सकलापदाम्‌ ।
अभिरामस्रिलोकानां रामः श्रीमान्स नः प्रभुः ॥16॥
अर्थ - जो कल्पवृक्षाच्या बागेसारखा आहे आणि सर्व अडथळ्यांचा नाश करणारा आहे, जो तिन्ही लोकांमध्ये सर्वात सुंदर आहे, तोच राम आपला भगवान आहे ॥16॥
तरुणौ रूप सम्पन्नौ सुकुमारौ महाबलौ ।
पुण्डरीकविशालाक्षौ चीरकृष्णाजिनाम्बरौ ॥17॥
फलमूलाशिनौ दान्तौ तापसौ ब्रह्मचारिणौ ।
पुत्रौ दशरथस्यैतौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ॥18॥
शरण्यौ सर्र्र्वसत्त्वानां श्रेष्ठौ सर्वधनुष्मताम्‌ ।
रक्षःकुलनिहन्तारौ त्रायेतां नो रघूत्तमौ ॥19॥
अर्थ - जे तरुण, देखणा, कोमल, पराक्रमी, कमळासारखे मोठे नयन असलेले, चीरवस्त्र आणि कृष्ण मृगचर्म धारी, फळे व मुळे खाणारे, संन्यासी, ब्रह्मचारी, सर्व प्राणिमात्रांना आश्रय देणारे, सर्व धनुर्धार्यांमध्ये श्रेष्ठ आहे. दानव कुळाचा नाश करणार आहेत, रघुश्रेष्ठ दशरथकुमार राम आणि लक्ष्मण हे दोन्ही भाऊ आमचे रक्षण करोत ॥17–19॥
आत्तसज्जधनुषाविषुस्पृशावक्षयाशुगनिषंगसंगिनौ ।
रक्षणाय मम रामलक्ष्मणावग्रतः पथि सदैव गच्छताम्‌ ॥20॥
अर्थ - ज्यांनी सुव्यवस्थित धनुष्य धरले आहे, ज्यांनी बाणांना स्पर्श केला आहे आणि ज्यांनी अक्षय बाण असलेले तुनीर घेतले आहे, ते माझे रक्षण करण्यासाठी मार्गात राम आणि लक्ष्मण नेहमी माझ्या पुढे जावोत ॥20॥
सन्नद्धः कवची खड्गी चापबाणधरो युवा ।
गच्छन्मनोरथान्नश्च रामः पातु सलक्ष्मणः ॥21॥
अर्थ - प्रभू राम लक्ष्मणजींसोबत तरुण वयात सदैव तत्पर, हातात खड्ग घेऊन, धनुष्यबाण धरून पुढे कूच करून आमच्या इच्छांचे रक्षण करोत ॥21॥
रामो दाशरथिः शूरो लक्ष्मणानुचरो बली ।
काकुत्स्थः पुरुषः पूर्णः कौसल्येयो रघूत्तमः ॥22॥
वेदान्तवेद्यो यज्ञेशः पुराणपुरुषोत्तमः ।
जानकीवल्लभः श्रीमानप्रमेयपराक्रमः ॥23॥
इत्येतानि जपन्नित्यं मद्भक्तः श्रद्धयाऽन्वितः ।
अश्वमेधाधिकं पुण्यं सम्प्राप्नोति न संशयः ॥24॥
अर्थ - (देव म्हणतात) राम, दाशरथि, शूर, लक्ष्मणानुचर, बली, काकुत्स्थ, पुरुष, पूर्ण, कौसल्येय, रघूत्तम, वेदान्तवेद्य, यज्ञेश, पुराण पुरुषोत्तम, जानकी वल्लभ, श्रीमान आणि अपरामय पराक्रम - या नामांचा दररोज जप करावा. माझ्या भक्ताला अश्वमेध यज्ञापेक्षा जास्त फळ मिळते यात शंका नाही ॥22–24॥
रामं दूवार्दलश्यामं पद्माक्षं पीतवाससम्‌ ।
स्तुवन्ति नामभिर्दिव्यैर्न ते संसारिणो नराः ॥25॥
अर्थ - जे श्यामवर्ण, कमलनयन, पितांबरधारी यांसारख्या दिव्य नावांनी भगवान रामाची स्तुती करतात, ते संसारचक्रात पडत नाहीत ॥25॥
रामं लक्ष्मणपूर्वजं रघुवरं सीतापतिं सुन्दरं
काकुत्स्थं करुणार्णवं गुणनिधिं विप्रप्रियं धार्मिकम्‌ ।
राजेन्द्रं सत्यसंधं दशरथतनयं श्यामलं शान्तमूर्तिं
वन्दे लोकाभिरामं रघुकुलतिलकं राघवं रावणारिम्‌ ॥26॥
अर्थ - लक्ष्मणजींचे पूर्वज, रघु कुळातील सर्वोत्कृष्ट, सीताजींचे स्वामी, अतिशय सुंदर, काकुळस्थ कुळाचे नंदन, करुणेचा सागर, ब्राह्मण भक्त, परमधर्मीय, राजराजेश्वर, सत्यवादी, दशरथपुत्र, श्याम आणि शांतमूर्ती, सर्व जगात सुंद, मी रघुकुल टिळक, राघव आणि रावणारि (रावणाचे शत्रू) रामाची पूजा करतो ॥26॥
रामाय रामभद्राय रामचन्द्राय वेधसे ।
रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः ॥27॥
अर्थ - राम, रामभद्र, रामचंद्र, विधात्री स्वरूप, रघुनाथ, भगवान सीतापती यांना नमस्कार असो ॥27॥
श्रीराम राम रघुनन्दनराम राम
श्रीराम राम भरताग्रज राम राम ।
श्रीराम राम रणकर्कश राम राम
श्रीराम राम शरणं भव राम राम ॥28॥
अर्थ - हे रघुनंदन श्री राम ! हे भरतग्रज प्रभू राम ! हे रणधीर प्रभू राम ! तूं माझा आश्रय ॥28॥
श्रीरामचन्द्रचरणौ मनसा स्मरामि
श्रीरामचन्द्रचरणौ वचंसा गृणामि ।
श्रीरामचन्द्रचरणौ शिरसा नमामि
श्रीरामचन्द्रचरणौ शरणं प्रपद्ये ॥29॥
अर्थ - मी मनाने श्री रामचंद्रांच्या चरणांचे स्मरण करतो, माझ्या वाणीने श्री रामचंद्रांच्या चरणांचा जप करतो, श्री रामचंद्रांच्या चरणी नतमस्तक होऊन श्री रामचंद्रांच्या चरणांचा आश्रय घेतो ॥29॥
माता रामो मत्पिता रामचन्द्रः
स्वामी रामो मत्सखा रामचन्द्रः ।
सर्वस्वं मे रामचन्द्रो दयलुर्नान्यं
जाने नैव जाने न जाने ॥30॥
अर्थ - राम माझी आई आहे, राम माझा पिता आहे, राम माझा स्वामी आहे आणि राम माझा मित्र आहे. दयाळू रामचंद्र हे माझे सर्वस्व आहे, मी त्यांच्याशिवाय इतर कोणाला ओळखत नाही, मला अजिबात माहित नाही ॥30॥
दक्षिणे लक्ष्मणो यस्य वामे तु जनकात्मजा ।
पुरतो मारुतिर्यस्य तं वंदे रघुनन्दनम्‌ ॥31॥
अर्थ - मी रघुनाथजींची पूजा करतो, ज्यांच्या उजवीकडे लक्ष्मणजी, डावीकडे जानकीजी आणि समोर हनुमानजी आहेत ॥31॥
लोकाभिरामं रणरंगधीरं राजीवनेत्रं रघुवंशनाथम ।
कारुण्यरूपं करुणाकरं तं श्रीरामचंद्रं शरणं प्रपद्ये ॥32॥
अर्थ - सर्व जगांत शोभणारे, रणांगणात धैर्यवान, कमलनयन, रघुवंश वीर, करुणा मूर्ती आणि करुणेचे भांडार असलेले श्री रामचंद्रजींचा मी आश्रय घेतो ॥32॥
मनोजवं मारुततुल्यवेगं जितेन्द्रियं बुद्धिमतां वरिष्ठम्‌ ।
वातात्मजं वानरयूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये ॥33॥
अर्थ - मनासारखा आणि वाऱ्यासारखा वेग असणार्‍या, सर्व इंद्रियांमध्ये श्रेष्ठ आणि बुद्धिमान असलेल्या रामाच्या दूताचा मी आश्रय घेतो ॥33॥
कूजन्तं राम रामेति मधुरं मधुराक्षरम्‌ ।
आरुह्य कविताशाखां वन्दे वाल्मीकिकोकिलम्‌ ॥34॥
अर्थ - काव्यशाखेवर बसून मी वाल्मिकी रूपात कोलाहलाची पूजा करतो गोड अक्षरांनी राम-राम नामाचा जप करतो ॥34॥
आपदामपहर्तारं दातारं सर्वसम्पदाम्‌ ।
लोकाभिरामं श्रीरामं भूयो भूयो नमाम्यहम्‌ ॥35॥
अर्थ - आक्षेपांवर विजय मिळविणाऱ्या आणि सर्व प्रकारची संपत्ती प्रदान करणाऱ्या लोकाभिराम भगवान रामाला मी वारंवार नमस्कार करतो ॥35॥
भर्जनं भवबीजानामर्जनं सुखसम्पदाम्‌ ।
तर्जनं यमदूतानां राम रामेति गर्जनम्‌ ॥36॥
अर्थ - 'राम-राम' ची घोषणा करणारा जो सर्व जगाचे बीज भाजणारा, ज्याला सर्व सुख-संपत्ती मिळवणारा आणि जो यमदूतांना घाबरवतो ॥36॥
रामो राजमणिः सदा विजयते रामं रामेशं भजे
रामेणाभिहता निशाचरचमू रामाय तस्मै नमः ।
रामान्नास्ति परायणं परतरं रामस्य दासोऽस्म्यहं
रामे चित्तलयः सदा भवतु मे भो राम मामुद्धर ॥37॥
अर्थ - राजांमध्ये श्रेष्ठ श्रीरामजींचा नेहमी विजय होतो. मी लक्ष्मीपती रामाची पूजा करतो. मी रामचंद्रजींना नमन करतो ज्यांनी संपूर्ण राक्षस सैन्याचा नाश केला. रामापेक्षा मोठा आश्रय नाही. मी त्या रामचंद्रांचा दास आहे. माझे मन सदैव रामात तल्लीन राहो. हे राम! तूं माझें रक्षण करो ॥37॥
राम रामेति रामेति रमे रामे मनोरमे ।
सहस्रनाम तत्तुल्यं रामनाम वरानने ॥38॥
अर्थ - (श्री महादेवजी पार्वतीजींना म्हणतात -) हे सुमुखी ! रामनाम हे विष्णु सहस्रनामाशी समतुल्य आहे. मी सदैव 'राम, राम, राम' या रामाच्या नावाने रमतो ॥38॥
॥ श्री बुधकौशिकविरचितं श्रीरामरक्षास्तोत्रं सम्पूर्ण ॥
अशा प्रकारे श्री बुद्धकौशिक मुनींनी रचलेले रामरक्षा स्तोत्र पूर्ण झाले.
