॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जयाजी सिद्धमुनी । तूचि गुरुशिरोमणी ।
साक्षी येतसे अंतःकरणी । बोलिला माते परमार्थ ॥१॥
ऐसा कृपाळु परमेश्वर । आपण झाला अवतार ।
येरा दिसतसे नर । तेचि अज्ञानी प्रत्यक्ष ॥२॥
तया त्रिविक्रमभारतीसी । दाविले रूप प्रत्यक्षेसी ।
पुढे कथा वर्तली कैसी । निरोपावी दातारा ॥३॥
सिद्ध म्हणे ऐक बाळा । श्रीगुरूची अगम्य लीला ।
सांगता न सरे बहु काळा । साधारण मी सांगतसे ॥४॥
समस्त लीला सांगता । विस्तार होईल बहु कथा ।
या कारणे क्वचिता । निरोपीतसे बाळका ॥५॥
पुढे अपूर्व वर्तले एक । ऐक शिष्या नामधारक ।
विदुरा नामे नगर एक । होता राजा यवन तेथे ॥६॥
महाक्रूर ब्रह्मद्वेषी । सदा करी जीवहिंसी ।
चर्चा करवी ब्राह्मणांसी । वेद म्हणवी आपणापुढे ॥७॥
विप्रासी म्हणे यवन । जे का असती विद्वज्जन ।
आपुल्या सभेत येऊन । वेद सर्व म्हणावे ॥८॥
त्याते द्रव्य देईन बहुत । सर्वामध्ये मान्यवंत ।
जो का सांगेल वेदार्थ । विशेष त्याची पूजा करू ॥९॥
ऐसे ऐकूनि ज्ञानी जन । नेणो म्हणती वेद आपण ।
जे का असती मतिहीन । कांक्षा करिती द्रव्याची ॥१०॥
जावोनिया म्लेच्छापुढे । वेदशास्त्र वाचिती गाढे ।
म्लेच्छ मनी असे कुडे । ऐके अर्थ यज्ञकांडाचा ॥११॥
म्हणे विप्र यज्ञ करिती । पशुहत्या करणे रीती ।
आम्हा म्लेच्छाते निंदिती । पशु वधिती म्हणोनिया ॥१२॥
येणेपरी ब्राह्मणासी । निंदा करी बहुवसी ।
योग्यता पाहून द्विजवरांशी । अपार द्रव्य देतसे ॥१३॥
येणेपरी तो यवन । देतो द्रव्य म्हणोन ।
ऐकते झाले सकळ जन । देशोदेशी विप्रवर्ग ॥१४॥
वेदशास्त्री निपुण । द्रव्यावरी ठेवुनी मन ।
भेटीसी जाती ब्राह्मण । वेद म्हणती यवनापुढे ॥१५॥
ऐसे मंदमति विप्र । त्यांची जोडी यमपुर ।
मदोन्मत्त दुराचार । तेच इष्ट कलीचे ॥१६॥
येणेपरी वर्तमानी । वर्तत असता एके दिनी ।
मंदभाग्य विप्र दोनी । येवोनि भेटले राया ॥१७॥
वेदशास्त्र अभिज्ञाती । तीन वेद जाणो म्हणती ।
तया यवनापुढे किर्ति । आपली आपण सांगती ॥१८॥
विप्र म्हणती रायासी । कोणी नाही आम्हासरसी ।
वाद करावया वेदांसी । नसती चारी राष्ट्रांत ॥१९॥
असती जरी तुझ्या नगरी । त्वरित येथे पाचारी ।
आम्हासवे वेद चारी । चर्चा करावी द्विजांनी ॥२०॥
विप्रवचन ऐकोनि । राजा पडला अभिमानी ।
आपुल्या नगरचे विप्र आणोनि । समस्ताते पुसे तो ॥२१॥
राजा म्हणे समस्तांसी । चर्चा करावी तुम्ही यांसी ।
जे जिंकिती तर्केसी । त्यासी अपार द्रव्य देऊ म्हणे ॥२२॥
ऐकोनिया ज्ञानी जन । म्हणती म्लेच्छालागून ।
आम्हा योग्यता नाही जाण । या ब्राह्मणांते केवी जिंकू ॥२३॥
आम्हामध्ये हेचि श्रेष्ठ । विप्र दोघे महासुभट ।
याते करोनि प्रगट । मान द्यावा महाराज ॥२४॥
ऐसे म्हणती द्विज समस्त । ऐकोनि राजा मान देत ।
वस्त्रे भूषणे देई विचित्र । गजावरी आरूढविले ॥२५॥
आरूढवोनि हस्तीवरी । मिरवा म्हणे आपुल्या नगरी ।
नाही विप्र यांचे सरी । हेचि राजे विप्रांचे ॥२६॥
आपण राजा यवनांसी । हे दुजे राजे द्विजांसी ।
ऐसे भूसुर तामसी । म्लेच्छापुढे वेद म्हणती ॥२७॥
महातामसी ते ब्राह्मण । द्विजांते करूनिया दूषण ।
राजे म्हणविती आपण । तया यवनराज्यांत ॥२८॥
ऐसे असता वर्तमानी । विप्र मदांधे व्यापूनि ।
राजापुढे जावोनि । विनविताती परियेसा ॥२९॥
विप्र म्हणती रायासी । आम्हा योग्यता बहुवसी ।
न मिळे एखादा वादासी । वृथा झाले शिकोनिया ॥३०॥
आमुचे मनी बहु आर्ता । करणे वाद वेदशास्त्री ।
निरोप देई जाऊ आता । विचारू तुझ्या राष्ट्रात ॥३१॥
जरी मिळेल एखादा नरू । तयासवे चर्चा करू ।
न मिळे तैसा द्विजवरू । जयपत्र घेऊ ब्राह्मणाचे ॥३२॥
राजा म्हणे तयासी । जावे राष्ट्री त्वरितेसी ।
पराभवावे ब्राह्मणासी । म्हणोनि निरोप देता झाला ॥३३॥
यवनाचे आज्ञेसी । निघाले द्विजवर तामसी ।
पर्यटन करिता राज्यासी । गावोगावी विचारिती ॥३४॥
गावोगावी हिंडती । जयपत्रे लिहून घेती ।
ऐसी कवणा असे शक्ति । तयासन्मुख उभे रहावे ॥३५॥
समस्त नगरे हिंडत । पुढे गेले दक्षिणपंथ ।
भीमातीरी असे विख्यात । कुमसी ग्राम उत्तम ॥३६॥
तेथे होता महामुनि । त्रिविक्रमभारती म्हणुनी ।
त्यासी येती वेद तिन्ही । अनेकशास्त्री अभिज्ञ तो ॥३७॥
महामुनि कीर्तिमंत । म्हणोनि सांगती जन समस्त ।
ऐकती द्विज मदोन्मत्त । गेले तया मुनीपासी ॥३८॥
जावोनि म्हणती तयासी । त्रिवेदी ऐसे म्हणविसी ।
चर्चा करावी आम्हंसी । अथवा द्यावे हारिपत्र ॥३९॥
विप्रवचन ऐकोनि । म्हणतसे त्रिविक्रममुनि ।
आम्ही नेणो वेद तिन्ही । अथवा न ये वेद एक ॥४०॥
जरी जाणो वेदशास्त्र । तरी का होतो अरण्यपात्र ।
वंदन करिते राजे सर्वत्र । तुम्हांसारखे भोग करितो ॥४१॥
नेणो म्हणोनि अरण्यवासी । वेष घेतला मी संन्यासी ।
आम्ही भिक्षुक तापसी । तुम्हांसमान नव्हे जाणा ॥४२॥
हारी अथवा जिंकून । नाही तयाचा अभिमान ।
तुम्ही उत्कृष्ट विद्वज्जन । आम्हासवे काय वाद ॥४३॥
ऐकोनि मुनींचे वचन । तवका अले ते ब्राह्मण ।
आम्हासवे वाद कवण । घाली ऐसा त्रिभुवनी ॥४४॥
हिंडत आलो अवघे राष्ट्र । आम्हासमान नाही नर ।
म्हणोनि दाखविती जयपत्र । असंख्यात परियेसा ॥४५॥
येणेपरी आपणासी । जयपत्र द्यावे विशेषी ।
अभिमान असल्या मानसी । करी वाद म्हणताती ॥४६॥
अनेकपरी ब्राह्मणांसी । सांगे मुनि विनयेसी ।
ऐकती ना द्विज महाद्वेषी । मागती जयपत्र आपुले ॥४७॥
त्रिविक्रम महामुनि । आपुले विचार अंतःकरणी ।
याते न्यावे गाणगाभुवनी । शिक्षा करणे द्विजाते ॥४८॥
विप्र मदांधे व्यापिले । अनेक ब्राह्मण धिक्कारिले ।
त्याते करणे उपाय भले । म्हणोनि योजिले मनात ॥४९॥
त्रिविक्रम म्हणे विप्रासी ।
चला गाणगाभुवनासी तेथे देईन तुम्हांसी । जयपत्र विस्तारे ॥५०॥
तेथे असती आपुले गुरु । तयापुढे पत्र देईन निर्धारू ।
अथवा तुमच्या मनींचा भारू । शमन करू म्हणे देखा ॥५१॥
ऐशी निगुती करूनि । निघाला त्रिविक्रम महामुनि ।
सवे येती विप्र दोनी । आंद्लिके बैसोनिया ॥५२॥
मूढ ब्राह्मण अज्ञानी । यतीश्वरा चालवोनि ।
आपण बैसले सुखासनी । म्हणोनि अल्पायुषी झाले ॥५३॥
पावले तया गाणगापुरा । जे का स्थान गुरुवरा ।
रम्य स्थान भीमातीरा । वास नरसिंहसरस्वती ॥५४॥
नमन करूनि श्रीगुरूसी । विनवी मुनि भक्तीसी ।
कृपामूर्ति व्योमकेशी । भक्तवत्सला परमपुरुषा ॥५५॥
जय जयाजी जगद्गुरु । निर्गुण तूचि निर्विकारु ।
त्रयमूर्तीचा अवतारु । अनाथांचा रक्षक ॥५६॥
दर्शन होता तुझे चरण । उद्धरे संसारा भवार्ण ।
नेणती मूढ अज्ञानजन । अधोगतीचे ते इष्ट ॥५७॥
सद‌गदित कंठ झाला । रोमांच अंगी उठला ।
नेत्री बाष्प आनंद झाला । माथा ठेवी चरणावरी ॥५८॥
नमन करितांचि मनीश्वराते । उठविले श्रीगुरुनाथे ।
आलिंगोनि करुणावक्त्रे । पुसताती वृत्तान्त ॥५९॥
श्रीगुरु पुसती त्रिविक्रमासी । आलेत कवणे कार्यासी ।
विस्तारोनि आम्हांसी । निरोपावे मुनिवरा ॥६०॥
श्रीगुरुचे वचन ऐकोनि । सांगतसे त्रिविक्रममुनि ।
मदोन्मत्त विप्र दोनी । आले असती चर्चेसी ॥६१॥
वेदशास्त्रादि मीमांसे । म्हणती चर्चा करू हर्षे ।
वेद चारी जिव्हाग्री वसे । म्हणती मूढ विप्र दोनी ॥६२॥
जरी न करा चर्चेसी । पत्र मागती हारीसी ।
अनेकापरी तयांसी । सांगता न ऐकती उन्मत्त ॥६३॥
म्हणोनि आलो तुम्हांजवळी । तुम्ही श्रीगुरु चंद्रमौळी ।
तुमचे वाक्य असे बळी । तेणेपरी निरोपावे ॥६४॥
मुनिवचन ऐकोनि । श्रीगुरु म्हणती हास्यवदनी ।
आले होते विप्र दोनी । त्याते पुसती वृत्तान्त ॥६५॥
श्रीगुरु म्हणती विप्रांसी । कवण आलेती कार्यासी ।
वाद कायसा आम्हांसी । लाभ काय वादे तुम्हा ॥६६॥
आम्ही तापसी संन्यासी । आम्हा हारी कायसी ।
काय थोरी तुम्हांसी । जय होता यतीसवे ॥६७॥
श्रीगुरुवचन ऐकोनि । बोलताती विप्र दोनी ।
आलो पृथ्वी हिंडोनि । समस्त विप्र जिंकीत ॥६८॥
नव्हे कोणी सन्मुख । वेदचर्चापराङ्‍मुख ।
म्हणोनि पत्रे अनेक । काढोनिया दाखविली ॥६९॥
येणेपरी आम्हांसी । पत्र देता का सायासी ।
कोप आला त्रिविक्रमासी । घेवोनि आला तुम्हांजवळी ॥७०॥
जरी असाल साभिमान । तुम्हांसहित दोघेजण ।
वेदशास्त्रादि व्याकरण । चर्चा करू म्हणती विप्र ॥७१॥
आम्ही जाणो वेद चारी । न होती कोणी आम्हांसरी ।
तुम्ही दोघे यतीश्वरी । काय जाणाल वेदान्त ॥७२॥
श्रीगुरु म्हणती विप्रांसी । गर्वे नाश समस्तांसी ।
देवदानवादिकांसी । गर्वे मृत्यु लाधला जाणा ॥७३॥
गर्वे बळीसी काय झाले । बाणासुरासी फळ आले ।
लंकानाथ कौरव गेले । वैवस्वतक्षेत्रासी ॥७४॥
कवण जाणे वेदान्त । ब्रह्मादिका न कळे अंत ।
वेद असती अनंत । गर्व वृथा तुम्ही करिता ॥७५॥
विचाराल आपुले हित । तरी सांडा सर्व भ्रांत ।
काय जाणता वेदान्त । चतुर्वेदी म्हणविता ॥७६॥
श्रीगुरूचे वचन ऐकोनि । गर्वे दाटले बहु मनी ।
जाणो आम्ही वेद तीन्ही । सांग संहिता परियेसा ॥७७॥
येणेपरी श्रीगुरूसी । बोलती ब्राह्मण परियेसी ।
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । अपूर्व पुढे वर्तले ॥७८॥
वेद चारी आदि अंती । श्रीगुरु ब्राह्मणां निरोपिती ।
सांगेन ऐका एकचित्ती । म्हणे सरस्वतीगंगाधर ॥७९॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । त्रिविक्रममुनि विख्यात ।
विप्र जयपत्र मागत । ते चरित्र वर्णिले ॥८०॥
इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे द्विजप्रशंसा नाम पंचविशोऽध्यायः ॥२५॥
॥ ओवीसंख्या ॥८०॥
