अर्जुन भगवान श्रीकृष्णाला म्हणाला: हे मधुसूदन! फाल्गुन महिन्याच्या कृष्ण कृष्ण पक्षातील एकादशीचे नाव काय आहे? आणि त्याची पद्धत काय आहे? माझी वाढती उत्सुकता पूर्ण करा.
भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले: हे अर्जुन! फाल्गुन महिन्यातील कृष्ण पक्षातील एकादशीला पापमोचनी एकादशी म्हणून ओळखले जाते. एकदा पृथ्वीचा राजा मांधाताने लोमाश ऋषींना तोच प्रश्न विचारला होता जो तुम्ही मला विचारला होता. म्हणून लोमाश ऋषींनी राजा मांधाताला जे काही सांगितले, तेच मी तुम्हाला सांगत आहे.
धर्माच्या गूढ रहस्यांचे जाणकार महर्षी लोमाश यांना राजा मांधाताने विचारले: हे महान ऋषी! माणसाच्या पापांची क्षमा कशी शक्य आहे? कृपया मला असा काही सोपा उपाय सांगा ज्याद्वारे प्रत्येकजण त्यांच्या पापांपासून सहज मुक्त होऊ शकेल.
पापमोचनी एकादशी व्रत कथा
महर्षि लोमश यांनी म्हटले की हे नृपति! फाल्गुन महिन्यातील कृष्ण पक्षाची एकादशी याचे नाव पापमोचिनी एकादशी आहे. या व्रताच्या प्रभावाने मनुष्याचे सर्व प्रकाराचे पाप नष्ट होतात आणि मी तुम्हाला या व्रताची कथा सांगत आहोत, लक्षपूर्वक ऐका-
प्राचीन काळी चैत्ररथ नावाचे एक जंगल होते. तिथे अप्सरा षंढांसोबत फिरत असत. तिथे नेहमीच वसंत ऋतू असायचा, म्हणजेच त्या ठिकाणी नेहमीच विविध प्रकारची फुले उमलत असत. कधी गंधर्व मुली फिरत असत, तर कधी देवेंद्र इतर देवांसोबत खेळत असत.
त्याच जंगलात मेधावी नावाचे एक ऋषी देखील तपश्चर्येत रमलेले राहत होते. ते शिवभक्त होते. एके दिवशी, मंजुघोष नावाच्या एका अप्सराने त्यांच्या जवळीकतेचा फायदा घेऊन त्यांना मोहात पाडण्याचा प्रयत्न केला. ती दूर बसली आणि तिची वीणा वाजवू लागली आणि गोड आवाजात गाऊ लागली.
त्याच वेळी, कामदेवाने शिवभक्त महर्षी मेधवी यांनाही जिंकण्याचा प्रयत्न सुरू केला. त्या सुंदर अप्सरेच्या भुवयापासून कामदेवाने धनुष्य बनवले. व्यंग्याला धनुष्याची दोरी बनवण्यात आली आणि त्याच्या डोळ्यांना मंजुघोष अप्सराचा सेनापती बनवण्यात आले. अशाप्रकारे कामदेव आपल्या शत्रू भक्ताचा पराभव करण्यास तयार झाला.
त्यावेळी महर्षी मेधवी देखील तरुण होते आणि खूप निरोगी होते. त्यांनी पवित्र धागा आणि काठी घातली होती. ते दुसऱ्या कामदेवासारखा दिसत होते. त्या ऋषीला पाहून, कामदेवांच्या प्रभावाखाली असलेल्या मंजुघोषाने हळूहळू वीणेवर गोड आवाजात गायला सुरुवात केली. मग महर्षी मेधवी देखील मंजुघोषाच्या मधुर गायनाने आणि तिच्या सौंदर्याने मोहित झाले. कामदेवामुळे मेधावी ऋषींना त्रास होत आहे हे जाणून त्या अप्सराने त्यांना मिठी मारण्यास सुरुवात केली. महर्षि मेधावी तिच्या सौन्दर्यावर मोहित होऊन शिव रहस्य विसरले आणि कामाने वशीभूत होऊन तिच्यासोबत रमण करु लागले.
कामवासनेच्या प्रभावाखाली असल्यामुळे, त्या वेळी ऋषींना दिवस आणि रात्र यांचे काहीच ज्ञान नव्हते आणि ते बराच काळ इंद्रियसुखात रमले. त्यानंतर मंजुघोष त्या ऋषीला म्हणाली: हे महान ऋषी! आता मला खूप उशीर झाला आहे, म्हणून कृपया मला स्वर्गात जाण्याची परवानगी द्या.
अप्सरेचे शब्द ऐकून ऋषी म्हणाले: हे मोहिनी! तू संध्याकाळी आलीस, सकाळी निघून जा.
ऋषींचे असे शब्द ऐकून अप्सरा त्यांच्यासोबत आनंद घेऊ लागली. अशाप्रकारे दोघांनीही बराच वेळ एकत्र घालवला.
एके दिवशी मंजुघोष ऋषींना म्हणाली: हे ब्राह्मण! आता मला स्वर्गात जाण्याची परवानगी द्या.
यावेळीही ऋषींनी तेच सांगितले: हे सुंदर स्त्री! अजून जास्त वेळ गेलेला नाही, अजून थोडा वेळ थांब.
ऋषींचे शब्द ऐकून अप्सरा म्हणाली: हे महान ऋषी! तुमची रात्र खूप लांब आहे. मी तुमच्याकडे येऊन किती काळ झाला आहे याचा विचार करा. आता जास्त वेळ राहणे योग्य आहे का?
अप्सरेचे शब्द ऐकून ऋषींना वेळेची जाणीव झाली आणि ते गांभीर्याने विचार करू लागले. जेव्हा त्याला काळाची जाणीव झाली की त्यांना आनंद उपभोगून सत्तावन्न (५७) वर्षे उलटून गेली आहेत, तेव्हा ते त्या अप्सरेला काळाचे रूप मानू लागले.
ऐषोआरामात इतका वेळ वाया घालवल्याबद्दल त्यांना खूप राग आला. आता, तीव्र क्रोधाने पेटलेले, ते त्यांची तपश्चर्या नष्ट करणाऱ्या अप्सरेकडे पाहू लागले. त्यांचे ओठ रागाने थरथर कापू लागले आणि त्याच्या इंद्रियांवर नियंत्रण येऊ लागले.
क्रोधाने थरथरणाऱ्या आवाजात ऋषी अप्सराला म्हणाले: हे दुष्ट स्त्री, माझी तपश्चर्या नष्ट करणारी! तू एक मोठी पापी आणि अत्यंत दुष्ट स्त्री आहेस, तुला लाज वाटली पाहिजे. आता माझ्या शापामुळे तू पिशाचिनी हो.
ऋषींच्या क्रोधित शापामुळे ती अप्सरा पिशाचिनी बनली. हे पाहून ती दुःखी झाली आणि म्हणाली: हे महान ऋषी! आता माझ्यावरील राग सोडून द्या आणि आनंदी रहा आणि कृपया मला सांगा की हा शाप कसा दूर करता येईल? विद्वानांनी म्हटले आहे की संतांच्या संगतीचे चांगले फळ मिळते आणि मी तुमच्यासोबत बरीच वर्षे घालवली आहेत, म्हणून आता तुम्ही माझ्यावर प्रसन्न व्हावे, अन्यथा लोक म्हणतील की मंजुघोषाला एका सद्गुणी आत्म्याच्या संगतीत राहिल्यामुळे पिशाचिनी व्हावे लागले.
मंजुघोषाचे बोलणे ऐकून, ऋषींना त्यांच्या रागाची लाज वाटली आणि त्यांना त्यांच्या अपमानाची भीतीही वाटली. म्हणून ऋषींनी चेटकीण बनलेल्या मंजुघोषाला म्हटले: तू माझ्यावर खूप मोठे अन्याय केले आहेस, पण तरीही मी तुला या शापापासून मुक्त होण्याचा मार्ग सांगतो. फाल्गुन महिन्याच्या कृष्ण पक्षात येणाऱ्या एकादशीला पापमोचनी म्हणतात. त्या एकादशीला उपवास केल्याने तुम्हाला तुमच्या पिशाचिनीच्या शरीरापासून मुक्तता मिळेल.
असे म्हणत ऋषींनी तिला उपवासाचे सर्व नियम समजावून सांगितले. मग आपल्या पापांचे प्रायश्चित्त करण्यासाठी ते त्यांचे वडील च्यवन ऋषी यांच्याकडे गेले. च्यवन ऋषींनी आपला मुलगा मेधावीला पाहून म्हटले: हे बेटा! तुम्ही असे काय केले आहे की तुमचे सर्व प्रयत्न वाया गेले आहेत? तुमचे सर्व तेज कशामुळे कमी झाले आहे?
बुद्धिमान ऋषींनी लज्जेने मान खाली घातली आणि म्हणाले: बाबा! मी अप्सरेशी संभोग करून खूप मोठे पाप केले आहे. कदाचित या पापामुळे माझे सर्व तेज आणि तप नष्ट झाले असेल. या पापापासून मुक्त होण्याचा मार्ग मला सांगा.
ऋषी म्हणाले: हे पुत्र! फाल्गुनर महिन्यातील कृष्ण पक्षातील पापमोचनी एकादशीचे व्रत तुम्ही भक्तीभावाने करावे आणि विहित पद्धतीने केल्यास तुमचे सर्व पाप नष्ट होतील.
वडील च्यवन ऋषींचे म्हणणे ऐकल्यानंतर, बुद्धिमान ऋषींनी विहित विधीनुसार पापमोचनी एकादशीचे व्रत पाळले. त्याच्या प्रभावाने त्याची सर्व पापे नष्ट झाली.
पापमोचनी एकादशीचे व्रत करून, मंजुघोष अप्सरा देखील चेटकिणीच्या शरीरातून मुक्त झाली आणि तिचे सुंदर रूप परत मिळवून स्वर्गात गेली.
ऋषी लोमाश म्हणाले: हे राजा! या पापमोचनी एकादशीच्या प्रभावाने सर्व पापे नष्ट होतात. या एकादशीची कथा ऐकून आणि वाचून, एक हजार गायी दान केल्याचे पुण्य मिळते. या व्रताचे पालन केल्याने ब्राह्मणाची हत्या, सोने चोरी करणे, मद्यपान करणे, अज्ञात व्यक्तीशी लैंगिक संबंध ठेवणे इत्यादी भयंकर पापे देखील नष्ट होतात आणि शेवटी स्वर्गाची प्राप्ती होते.
