श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीगोपालकृष्णाय नमः ॥
यावरी व्यासासी सांगे राजीवनयन ॥ त्वां कथिलीं पुराणें संपूर्ण ॥ त्यांचा अर्थ न कळे गहन ॥ अज्ञानजनां कलियुगीं ॥१॥
तूं जयदेवरूपें अवतार ॥ घेऊनि करीं जनांचा उद्धार ॥ ऐसें ऐकूनि नमस्कार ॥ व्यासें घातला साष्टांग ॥२॥
जगन्नाथक्षेत्रासमीप जाण ॥ तुंदुबिल्व ग्राम नामाभिधान ॥ ब्राह्मणवंशीं अवतार पूर्ण ॥ तेथें घेतला श्रीव्यासें ॥३॥
वर्णांमाजी उत्तम वर्ण ॥ चारी वर्णांत मुख्य ब्राह्मण ॥ तेथें पराशरनंदन ॥ अवतरलासे निजलीलें ॥४॥
दिवसेंदिवस थोर झाला ॥ मायबापीं व्रतबंध केला ॥ अभ्यास न करितां झाला ॥ सर्व शास्त्रीं निपुण पैं ॥५॥
तारागणांत न लोपे चंद्र ॥ कीं पक्षियांमाजी जैसा खगेंद्र ॥ कीं देवांमाजी इंद्र ॥ न लोपेचि सर्वथा ॥६॥
तापसियांमाजी शंकर जाण ॥ कीं यादवांमाजी रुक्मिणीरमण ॥ कनकामाजी जैसें रत्न ॥ लोपविलिया लोपेना ॥७॥
सेनेमाजी प्रतापशूर ॥ कीं आकाशांत जैसा दिनकर ॥ कीं थिल्लरांत समुद्र ॥ झांकिलिया झांकेना ॥८॥
अज्ञानांत निपुण श्रोता ॥ कीं हरिकीर्तनीं जैसा वक्ता ॥ पक्षीयांत राजहंस तत्त्वतां ॥ दुरूनि ओळखिती सुजाण ॥९॥
रंकांमाजी जैसा राव ॥ कीं सकळ साधनांत शुद्धभाव ॥ तैसा ब्राह्मणवंशीं जयदेव ॥ निपुण वक्ता दिसतसे ॥१०॥
श्रुती शास्त्रें धुंडाळून ॥ पाहिलीं पुराणें संपूर्ण ॥ तयांमाजी मुख्य साधन ॥ हरिकीर्तन कलियुगीं ॥११॥
उद्धवासी सांगे रुक्मिणीरमण ॥ कलियुगीं करावें माझें भजन ॥ म्हणोनि जयदेवकवीनें कवन ॥ गीतगोविंद ग्रंथ केला ॥१२॥
पद्मपुराणींचा इतिहास ॥ त्यांत वर्णिला राधाविलास ॥ गोकुळीं क्रीडला जगन्निवास ॥ कृष्णावतारीं निजलीलें ॥१३॥
आधींच श्रीहरीचे गुण जाणा ॥ त्यावरी जयदेवें केली पद्मरचना ॥ सुवर्णाचिया कंकणा ॥ रत्नकोंदणीं बसविलें ॥१४॥
गीतगोंविंद ग्रंथ केला ॥ तो सकळ लोकीं लिहून नेला ॥ पाठ करूनि हरीची लीला ॥ घरोघरीं गाताति ॥१५॥
पुष्पें असतीं एके स्थळीं ॥ परी सुवास धांवे भूमंडळीं ॥ तैसाच ग्रंथ उर्वीस्थळीं ॥ गीतगोविंद प्रगटला ॥१६॥
तों जगन्नाथीं राजा एक ॥ नाम तयाचें सात्विक ॥ त्याणेंही ग्रंथ केला एक ॥ जयदेवस्वामीसारिखा ॥१७॥
त्या ग्रंथाच्या करूनि प्रती ॥ लोकांस पाठवी भूपती ॥ म्हणे पाठ करावा समस्तीं ॥ या ग्रंथाचा निर्धारें ॥१८॥
ऐसें ऐकोनि वर्तमान ॥ पंडित कोपले सर्वज्ञ ॥ जगन्नाथीं मिळूनि सर्व जन ॥ राजयासी बोलती ॥१९॥
म्हणती तुवां जो ग्रंथ केला ॥ तो तुझा तुजचि मानवला ॥ जयदेवाचे साम्यतेला ॥ आहे म्हणोनि जल्पसी ॥२०॥
तरी सर्वज्ञ जे का होती ॥ ते स्वमुखें कीर्ति न वर्णिती ॥ तूं सांगतोसी जनांप्रती ॥ माझा ग्रंथ पाथ करा ॥२१॥
विद्या आणि हरिकीर्तन ॥ गुरुमंत्र आणि ब्रह्मज्ञान ॥ पुष्पहार आणि महारत्न ॥ घ्या घ्या म्हणतां मोल तुटे ॥२२॥
कस्तूरी आणि मैलागिरी चंदन ॥ केशर आणि जवादी जाण ॥ उत्तम कविता चतुरपण ॥ स्वमुखें वर्णितां मूर्खत्व ये ॥२३॥
कन्या आणि मुक्ताफळ ॥ पुस्तक आणि उंच वस्त्र केवळ ॥ कृष्णागरु आणि मलयानिल ॥ लावणी लावितां मोल तुटे ॥२४॥
ब्राह्मण म्हणती नृपनाथा ॥ तुवां ग्रंथ केला वृथा ॥ चित्तीं धरिली अहंता ॥ जगन्नाथा न माने ॥२५॥
मग म्हणे नृपवर ॥ दोन्ही ग्रंथ आणा सत्वर ॥ श्रीजगन्नाथासमोर ॥ रात्रीं ठेवूं नेऊनि ॥२६॥
जयदेवें वर्णिले हरीचे गुण ॥ मीही तैसेंचि बोलिलों जाण ॥ जो हरीसी होईल अमान्य ॥ बाहेर टाकून देईल तो ॥२७॥
दोन्ही ग्रंथ आणोनि सत्वर ॥ ठेविले जगन्नाथासमोर ॥ कुलुप्तें घालोनि बाहेर ॥ पुजारी आले तेधवां ॥२८॥
दुसरे दिवशीं प्रातःकाळीं ॥ अवघी मिळोनि विप्रमंडळी ॥ कांकड आरतीसी ते वेळीं ॥ पुजारी आले राउळांत ॥२९॥
तों जयदेवाचा ग्रंथ उत्तम ॥ जवळी ठेवी पुरुषोत्तम ॥ राजाचा अवमानूनि परम ॥ टाकिला बाहेर देखती ॥३०॥
जयजयकारें पिटिली टाळी ॥ आनंदली विप्रमंडळी ॥ अधोवदन ते वेळीं ॥ खालीं पाहे नृपनाथ ॥३१॥
पंडित म्हणती राजयाला ॥ क्षीरनीरांचा निवाडा झाला ॥ वेदांत आणि कोकशास्त्राला ॥ साम्यता कैसी येईल ॥३२॥
राजहंस आणि काग ॥ कीं सर्वज्ञ पंडित आणि मांग ॥ बेगड आणि सुवर्ण चांग ॥ साम्यता कैसी येईल ॥३३॥
बाभूळ आणि चंदन ॥ कीं मैलागिरी आणि हिंगण ॥ सज्जन आणि दुर्जन ॥ साम्यता कैसी येईल ॥३४॥
साधु आणि निंदक ॥ कीं कपटी आणि भाविक ॥ इंद्र आणि रंक ॥ साम्यता केवीं होईल ॥३५॥
तैसें तुझें हें कवित ॥ आणि जयदेवाचा गोविंदगीत ॥ साम्यतेसी न ये निश्चित ॥ जगन्नाथें टाकिला ॥३६॥
ऐसें ऐकोनि नृपवर ॥ लज्जायमान झाला थोर ॥ श्रीजगन्नाथासमोर ॥ जाऊनि उभा राहिला ॥३७॥
जोडोनियां बद्धांजली ॥ देवासी म्हणे ते वेळीं ॥ आज तुझी बिरुदावली ॥ जगन्नाथा कळलीसे ॥३८॥
नाम तुझें पतितपावन ॥ तें असत्य वाटलें मजकारण ॥ एकाचा अव्हेर करून ॥ एकासी आपुलें म्हणविसी ॥३९॥
तूं सर्वां घटीं समसमान ॥ व्यापक अससी नारायण ॥ भक्त अभक्त दोघे जण ॥ तुझे सत्तेनें वर्तती ॥४०॥
सर्वां घटीं बिंबला अर्क ॥ कीं गाईव्याघ्रांसी जैसें उदक ॥ तैसा तूं यदुनायक ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४१॥
शलभा आणि गरुडास ॥ समान जैसें आकाश ॥ तैसाचि तूं जगदीश ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४२॥
अज्ञानी आणि शहाणे जाण ॥ मातेसी बाळक समान ॥ तैसा तूं पतितपावन ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४३॥
राजा आणि रंग दीन ॥ दोघांसी सारिखें चांदणें जाण । तैसा तूं रुक्मिणीरमण ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४४॥
जयदेवाचें मुखें बोलता ॥ तूंचि होसी जगन्नाथा ॥ आणि माझे देहीं चाळविता ॥ कोण अनंता सांगें मज ॥४५॥
ऐसें असतां जगन्नाथा ॥ तुवां टाकिलें माझिया ग्रंथा ॥ तरी मी प्राण देईन आतां ॥ ऐसें बोले नृपवर ॥४६॥
ऐसें ऐकोनि करुणावचन ॥ प्रसन्न झाला नारायण ॥ राजयाचें ग्रंथांतून ॥ चोवीस श्लोक घेतले ॥४७॥
जयदेवाचे ग्रंथीं लिहून ॥ तत्काळ ठेवी जगज्जीवन ॥ राजयाचें समाधान ॥ इतुकेन झालें तेधवां ॥४८॥
यावरी जगन्नाथक्षेत्रीं ॥ एक ब्राह्मण होता अग्निहोत्री ॥ त्याचे उदरीं पद्मावती ॥ कन्यारत्न जन्मलें ॥४९॥
पद्माक्षीऐसें जाण ॥ तिचें दिसे रूप लावण्य ॥ म्हणोनियां द्विजोत्तम ॥ नाम ठेवी पद्मावती ॥५०॥
ब्राह्मण विचारी मानसीं ॥ कन्या लावण्यगुणराशी ॥ तरी हे जगन्नाथासी ॥ मनोभावें अर्पावी ॥५१॥
रूपलावण्य देखोन ॥ तीस मागों येती द्विजोत्तम ॥ तयांसी सांगे ब्राह्मण ॥ कृष्णार्पण हे केली ॥५२॥
ऐसें कळलें सकळांस ॥ थोर जाहली दिवसेंदिवस ॥ स्वप्नीं जाऊनि जगन्निवास ॥ ब्राह्मणासी काय बोले ॥५३॥
जगन्नाथ म्हणे विप्रासी ॥ कन्या अर्पिली तुवां मजसी ॥ तरी मी बौद्धरूपें जनांसीं ॥ कलियुगांत राहिलों ॥५४॥
आतां जयदेव कवि पूर्ण ॥ माझाच अंश असे जाण ॥ सालंकृत कन्या दान ॥ तयालागीं अर्पावें ॥५५॥
ऐसें होतांचि स्वप्न ॥ चित्तीं हर्षला ब्राह्मण ॥ जयदेवस्वामीस पाचारून ॥ लग्ननिश्चय पैं केला ॥५६॥
ब्राह्मणीं घटितार्थ पाहिले ॥ गुण छत्तीसही उतरले ॥ सवेंच सकळ साहित्य केलें ॥ अलंकारांसमवेत ॥५७॥
देवाकतिष्ठा ब्राह्मण भोजन ॥ केलें निर्विघ्नाचें पूजन ॥ अंतःपट धरूनि ब्राह्मण ॥ मंगलाष्टकें बोलती ॥५८॥
केशवा नारायणा माधवा ॥ गोविंदा गोपाळा देवाधिदेवा ॥ मधूसूदना रे माधवा ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५९॥
कृष्णा विष्णो वामना रामा ॥ भक्त कैवारिया गुणधामा ॥ बलिबंधना त्रिविक्रमा ॥ वधूवरांसी रक्षीं तू ॥६०॥
गोकुळपातला द्वारकावासी ॥ पंढरीशा हृषीकेशी ॥ जगत्पालका सद्गुणराशी ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥६१॥
वैकुंठवासिया रुक्मिणीरमणा ॥ क्षीरसागरीं शेषशयना ॥ भक्तपालका गुणनिधाना ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥६२॥
राघवेशा अयोध्यावासी ॥ संकटीं रक्षिता निजभक्तांसी ॥ अष्टकें म्हणूनि ऐसीं ॥ लग्न लाविलें ब्राह्मणीं ॥६३॥
झाला एकचि जयजयकार ॥ वाद्यें वाजती अपार ॥ सोहळा करून दिवस चार ॥ जन वर्‍हाडी गौरविले ॥६४॥
असो आतां जगन्नाथीं ॥ जयदेवस्वामींनीं केली वस्ती ॥ नित्य हरीचे गुण वर्णिती ॥ कीर्तन करिती सप्रेम ॥६५॥
तंव एक होता सावकार ॥ प्रेमळ भाविक अति उदार ॥ जयदेवें पाहूनि अधिकार ॥ तयासी अनुग्रह दिधला ॥६६॥
अविश्वासी आणि कृपण ॥ पाहे लोकांचे दोषगुण ॥ परद्रव्याभिलाषी पूर्ण ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥६७॥
अनाचारी परम खळ ॥ पितृद्रोही अति चांडाळ ॥ परदारालुब्ध केवळ ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥६८॥
अति वाचाळ बहुभाषण ॥ जयासी नावडे हरिकीर्तन ॥ अनुभवाविण सांगे ब्रह्मज्ञान ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥६९॥
वेदशास्त्रांचा विश्वास नाहीं ॥ संतवचन नायके कांहीं ॥ सर्वां भूतीं दया नाहीं ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥७०॥
तैसा नव्हे सावकार ॥ परम भाविक अति उदार ॥ गुरुसेवेस्सी अति तत्पर ॥ कायावाचामनेंसीं ॥७१॥
जयदेवस्वामीसी विनंति करी ॥ तुम्हीं चलावें माझिये घरीं ॥ स्वामीस बैसवूनि रथावरी ॥ नगरा नेला आपुल्या ॥७२॥
श्रीहरीचें गुणकीर्तन ॥ आत्मचर्चा ब्रह्मज्ञान ॥ सत्समागमावांचून ॥ प्राप्त नव्हे सर्वथा ॥७३॥
क्षमा शांति दया पूर्ण ॥ निष्कामबुद्धि यज्ञ दान ॥ सत्समागमावांचून ॥ प्राप्त नव्हे सर्वथा ॥७४॥
औदार्य धैर्य निष्ठा ज्ञान ॥ प्राणायाम वज्रासन ॥ सत्समागमावाचून ॥ प्राप्त नव्हेचि सर्वथा ॥७५॥
म्हणोनि जयदेवस्वामींस ॥ सावकारें नेलें घरास ॥ सेवा करी रात्रंदिवस ॥ अति उल्हासेंकरूनियां ॥७६॥
जयदेवस्वामी तया नगरीं ॥ रात्रंदिवस कीर्तन करी ॥ जड अज्ञान दुराचारी ॥ तेही भक्तीसी लाविले ॥७७॥
एक मास तेथें राहून ॥ सावकारासी बोले वचन ॥ निरोप द्यावा आम्हांलागून ॥ जगन्नाथासी जावया ॥७८॥
जयदेवासी बोले सावकार ॥ माझे मस्तकीं ठेवा जी कर ॥ कृपा असों द्या सेवकावर ॥ निरंतर ऐसीच ॥७९॥
बैसवूनि कनकासनीं ॥ पूजा केली प्रेमेंकरूनी ॥ सावकार विचारी मनीं ॥ गुरुदक्षिणा काय द्यावी ॥८०॥
रत्नें रुपें आणि सुवर्ण ॥ स्वामींसी मृत्तिकेसमान ॥ परी गुरुमातेकारण ॥ कांहीं द्रव्य पाठवावें ॥८१॥
स्वामींसी न कळतां जाण ॥ नानापरींचीं दिव्य रत्नें पूर्ण ॥ मुक्ताहार भूषणें सुवर्ण ॥ रथावरी घातलीं ॥८२॥
त्यावरी घालूनि आसनें ॥ जयदेवासी बैसविला सन्मानानें ॥ सवें मनुष्य देऊनि शाहाणे ॥ बोळवीत चालिला ॥८३॥
सेवकासी सांगे ते अवसरीं ॥ तुवां जाऊनि यांचे घरीं ॥ पद्मावतीच्या चरणांवरी ॥ नमन माझें सांगिजे ॥८४॥
स्वामींसी न कळतां जाण ॥ म्यां दिधलीं वस्त्रें भूषणें ॥ हीं गुरुमातेसी समर्पून ॥ मागुती येईं सत्वर ॥८५॥
बोळवूनि जयदेवासी ॥ सावकार आला नगरासी ॥ तों दोघें चोर ते दिवशीं ॥ तयामागूनि चालिले ॥८६॥
तस्करांसी कळलें वर्तमान ॥ जयदेव गेला येथून ॥ सावकारें केलें गुप्तदान ॥ म्हणूनि दोघे चालिले ॥८७॥
सवें मनुष्य दिधला सावकारें ॥ तो जयदेवासी काय बोले ॥ माझें घरीं अति जरूरें ॥ कार्य असें आजि एक ॥८८॥
ऐसें ऐकोनि वचन ॥ जयदेव बोले त्यालागून ॥ तुवां मागें परतोनि जाऊन ॥ कार्यसिद्धि करावी ॥८९॥
दासी दास आणि कांता ॥ पशु वृक्ष जाण तत्त्वतां ॥ किडा मुंगी योनी हिंडतां ॥ पराधीन जिणें कीं ॥९०॥
म्हणोनियां जयदेवासी ॥ दया उपजली चित्तासी ॥ आज्ञा देऊनि मनुष्यासी ॥ मागुता घरासी पाठविला ॥९१॥
एकालाचि रथ हांकीत ॥ जात असे अरण्यांत ॥ तों दोघे चोर अकस्मात ॥ मागोनि आले तेधवां ॥९२॥
येऊनि जयदेवासमोर ॥ तस्करीं केला नमस्कार ॥ बक जैसे गंगातीर ॥ वेष्टोनियां बैसती ॥९३॥
तैसे अकस्मात दोघे जण ॥ दोहींकडे न्चालिले त्वरेन ॥ जयदेवासी कळलें चिन्ह ॥ तस्करांचे तेधवां ॥९४॥
कुटिल कपटी दुराचार ॥ शठ तस्कर आणि जार ॥ अभाविक निंदक खल नर ॥ दुरूनि सुजाण ओळखिती ॥९५॥
जयदेवासी कळलें चिन्ह ॥ तस्करांसी बोले वचन ॥ काय इच्छी तुमचें मन ॥ तें पुरवीन ये कालीं ॥९६॥
वस्त्रें अलंकार भूषणें ॥ नानापरींचीं दिव्य रत्नें ॥ रथावरी आहेत जाणें ॥ तुम्हांसी अर्पण हीं केलीं ॥९७॥
द्रव्यापासीं अति अनर्थ ॥ द्रव्यामुळें प्राणघात ॥ म्हणोनि जयदेव टाकूनि रथ ॥ पुढें सत्वर चालिला ॥९८॥
तस्कर विचारिती स्वमनीं ॥ जयदेव गेला रथ टाकूनी ॥ पुढें सावकारासी सांगुनी ॥ आम्हांसी शिक्षा करवील ॥९९॥
तरी याचा अक्रूनि प्राणघात ॥ आपण घेऊनि जाऊं रथ ॥ ऐसें म्हणोनि त्वरित ॥ समीप आले धांवूनि ॥१००॥
मागुती दोघे विचार करित ॥ याचा न करावा प्राणघात॥ दोनी चरण आणि हात ॥ तोडोनि पेवांत टाकिला ॥१॥
रथ घेऊनियां चोर ॥ नगरा गेले सत्वर ॥ जयदेवें अंतरीं श्रीधर ॥ प्रेमभावें आठविला ॥२॥
ज्ञानदृष्टीं विचार करीत ॥ म्हणे देहासीच असे घात ॥ आत्माराम तो अलिप्त ॥ सुखदुःखावेगळा ॥३॥
देह सकळ रोगांचें घर ॥ देह कामक्रोधांचें मूळ साचार ॥ त्रिगुणांचे विकार ॥ देहापासून उठती पैं ॥४॥
याकारणें देहातीत ॥ जयदेव होऊन त्वरित ॥ अंतरीं आठविला श्रीभगवंत ॥ क्षीरसागरविलासी जो ॥५॥
तों क्रौंचराजा तये दिवशीं ॥ वनांत आला शिकारीसी ॥ रात्र झाली तयासी ॥ अरण्यांत हिंडतां ॥६॥
तंव त्या पेवातं ते वेळां ॥ अकस्मात प्रकाश देखिला ॥ राजा सत्वर चालिला ॥ पहावयासी तेधवां ॥७॥
तों परम तेजस्वी देदीप्यमान ॥ विष्णुभक्त बैसला धरूनि ध्यान ॥ मुखें करित नामस्मरण ॥ राम कृष्ण गोविंद ॥८॥
ऐसें देखोनि नृपवर ॥ तयासी घातला साष्टांग नमस्कार ॥ न्याहाळूनि पाहे सत्वर ॥ तों करचरण छेदिले ॥९॥
राजा भयभीत झाला ॥ जयदेवासी काय बोलिला ॥ स्वामी ऐसी आपणांला ॥ कां अवस्था घडली हे ॥११०॥
जयदेव राजासी बोलत ॥ ऐसाच आहें मी उपजत ॥ करचरणांविरहित ॥ सकळ इंद्रियांवेगळा ॥११॥
राजा विचारीत मनीं ॥ विष्णुभक्त आहे पूर्ण ज्ञानीं ॥ शिबिकेंत स्वामीस बैसवूनी ॥ नगरासी नेला आपुल्या ॥१२॥
बैसवूनि कनकासनीं ॥ पूजा केली प्रीतींकरूनी ॥ जयदेवास विनीत होऊणी ॥ त्याचा अनुग्रह घेतला ॥१३॥
आपुले सिंहासनीं बैसवूनि ॥ सेवकासी सांगे ते क्षणीं ॥ स्वामींची सेवा प्रतिदिनीं ॥ ममा ज्ञेनें करावी ॥१४॥
सेवक म्हणती नृपनाथा ॥ भाग्योदय झाला आतां ॥ संतदर्शन कीर्तन कथा ॥ श्रवणीं पडेल आमुचे ॥१५॥
तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजा विचारी मानसीं ॥ कांहीं साधन स्वामीसी ॥ पुसावें आजि जाऊनि ॥१६॥
जयदेव बैसले सिंहासनीं ॥ राजा विनवी कर जोडोनी ॥ कांहीं सेवा मजलागूनी ॥ कृपा करूनि सांगावी ॥१७॥
जयदेव म्हणे राजयास ॥ त्वां भजावें संतांस ॥ याहूनि साधन विशेष ॥ नसे आणिक नृपनाथा ॥१८॥
घरास येती संतसज्जन ॥ तयांसी द्यावें इच्छाभोजन ॥ वस्त्रें द्रव्य सुवर्ण भूषण ॥ मागती तीं अर्पावीं ॥१९॥
ऐसी करितां संतसेवा ॥ संतोष वाटे वासुदेवा ॥ संतसेवक आवडती देवा ॥ लक्ष्मीहूनि विशेष ॥१२०॥
राजा म्हणे स्वामीसी ॥ कैसें ओळखावें संतांसी ॥ हें सर्वथा न कळे मजसी ॥ अज्ञानदशेंकरूनियां ॥२१॥
यावरी पद्मावतीरमण ॥ म्हणे ऐक संतचिन्ह ॥ ऊर्ध्वत्रिपुंड्र द्वादश टिळे जाण ॥ कंठीं भूषण तुलसींचें ॥२२॥
ऐसे चिन्हीं ते वैष्णवजन ॥ त्यांसीं रिघावें अनन्य शरण ॥ ऐसें ऐकोनियां वचन ॥ अवश्य म्हणे नृपनाथ ॥२३॥
गुरुआज्ञा वंदोनि शिरीं ॥ राजा संतांची सेवा करी ॥ कीर्ति ऐकोनि ते अवसरीं ॥ वैष्णव येती घरासी ॥२४॥
वृक्ष देखोनि छायेसी ॥ पांथ येती वस्तीसी ॥ कीं चारा देखोनि पक्षी ॥ उल्हासें येती त्या ठायीं ॥२५॥
दातयाची कीर्ति ऐकून ॥ धांवूनि येती याचकजन ॥ कीं पिपीलिका साखर देखोन ॥ अति उल्हासें धांवती ॥२६॥
धेनु येतां रानांतून ॥ वत्सें धांवती त्वरें करून ॥ कीं महापर्वत देखोन ॥ मेघ आनंदें वर्षती ॥२७॥
घनगर्जना ऐकोनि कानीं ॥ मयूर नाचती आनंदेंकरूनी ॥ कीं युद्ध देखोनि रणकंदनीं ॥ प्रतापी शूर धांवती ॥२८॥
तैसें रायजाचें भक्तिचिन्ह ॥ पहावया येती संतजन ॥ आधीं जयदेवासी भेटोन ॥ राजदर्शन मग घेती ॥२९॥
राजा देखोनि संतजन ॥ तयांसी घाली लोटांगण ॥ चातुर्मास्य घरीं नेऊन ॥ इच्छाभोजन देतसे ॥१३०॥
जें जें वैष्णव मागत ॥ तें तें तयांसी देत नृपनाथ ॥ वस्त्रें भूषणें अपरिमित ॥ द्रव्य देत मागती तें ॥३१॥
असो ऐसें वर्तमान ॥ तस्करांसी कळलें जाण ॥ जयदेवाचे करचरण ॥ ज्यांणीं तोडून टाकिले ॥३२॥
म्हणती आपण होऊनि संत ॥ दृष्टी पाहूं नृपनाथ ॥ द्रव्य देईल अपरिमित ॥ ऐसी युक्ती योजिली ॥३३॥
जयदेव आहे तये ठायीं ॥ हें तयांसी ठाऊक नाहीं ॥ संतवेष धरिला पाहीं ॥ कपटियांनीं तेधवां ॥३४॥
घेऊनि गोपीचंदन ॥ द्वादश टिळे रेखिले जाण ॥ तुळसीमाळा गळां घालून ॥ घवघवीत दिसताती ॥३५॥
मुनीश्वरापरीस जाण ॥ बकाचें सुंदर दिसे ध्यान ॥ कीं कर्दळीपरीस दुरून ॥ शेर हिरवे दिसती कीं ॥३६॥
सुवर्णापरीस लखलखित ॥ बेगड जैसें दुरूनि दिसत ॥ नातरी केशरी रंगात ॥ पंतगी दिसत आगळा ॥३७॥
हरिदासांपरीस जाण ॥ गोरियांचें सुंदर गायन ॥ कीं रुप्यापरीस दुरून ॥ शिंपले उन्हांत चमकती ॥३८॥
तैसे दुरोनि धवधवीत ॥ तस्कर दिसती साधुसंत ॥ परी कपट आहे अंतरांत ॥ हें कोणासी कळेना ॥३९॥
नगरासी येऊनि दोघेजण ॥ राजदर्शनासी चालिले त्वरेन ॥ हातीं माळा धरून ॥ विरक्तपण दाविती ॥१४०॥
राजमंदिरासी जाऊनी ॥ पुढें पाहाती विलोकूनी ॥ तों जयदेवस्वामी सिंहासनीं ॥ अवचित त्यांनीं देखिला ॥४१॥
जीवीं झोंबला चिंताग्नीं ॥ दोघे खुना दाविती नयनीं ॥ म्हणती अग्निकुंडांत येऊनी ॥ आपल्या आपण पडलों कीं ॥४२॥
ज्याचे छेदिले हातपाये ॥ तो जयदेवकवि येथें आहे ॥ आपुलें कपट आपुल्यासी पाहें ॥ फळा आलें तत्काळ ॥४३॥
कपोता आणि कपोतीस ॥ पारधी गेला मारावयास ॥ तों महासर्पें डंखिलें तयास ॥ तैसें होईळ वाटतें ॥४४॥
पुढें होतांचि दोघेजण ॥ जयदेवें ओळखिलें दुरून ॥ दृष्टादृष्ट होतांचि जाण ॥ खूण परस्परें बाणली ॥४५॥
निर्वैर होऊनि सर्वांभूतीं ॥ जयदेव वर्ते सहजस्थितीं ॥ झ्याचे अंगी क्षमा शांतीं ॥ मूर्तिमंत वसतसे ॥४६॥
शत्रु भासती मित्रासमान ॥ परांचे नेणे दोषगुण ॥ ब्रह्मरूप भासे जन ॥ हेंचि लक्षण संतांचें ॥४७॥
आपली संपदा आणि धन ॥ तस्करीं नेलें ऐकून ॥ चित्तीं वाटे समाधान ॥ हेंचि लक्षण संतांचें ॥४८॥
आपुलें आणि पराचें बाळ ॥ रडतां देखोनि तत्काळ ॥ दोहोंची सारिखी कळवळ ॥ हेंचि लक्षण संतांचे ॥४९॥
रायें दिधलें वस्त्रभूषण ॥ कीं रंकें आणिलें भाजीचें पान ॥ दोहींचा संतोष समान ॥ हेंचि लक्षण संतांचें ॥१५०॥
असो जयदेव स्वामी तये वेळीं ॥ शत्रु येता देखी जवळी ॥ सत्वर उडी टाकिली ॥ सिंहासनाखालतीं ॥५१॥
तंव त्यांनीं सत्वर येऊन ॥ धरिले जयदेवाचे चरण ॥ हें देखोनि पद्मावतीरमण ॥ आलिंगित तयांसी ॥५२॥
जयदेव म्हणे सेवकांसी ॥ संत आले नगरासी ॥ जाऊनि सांगा रायासी ॥ यांचा सन्मान करावा ॥५३॥
ऐसें वचन ऐकूनी ॥ रायासी सांगितलें सेवकांनीं ॥ रायें येऊनि तेचि क्षणीं ॥ नमन केलें तयांसीं ॥५४॥
नानापरी उपचारें ॥ पूजा केली नृपवरें ॥ भोजन घालोनि सत्वरें ॥ तयांसी विनंति करीतसे ॥५५॥
म्हणे तुमची इच्छा असेल जोंवरी ॥ तों काळ क्रमावा माझें घरीं ॥ ऐसें ऐकोनि ते अवसरीं ॥ अवश्य राहूं म्हणती ते ॥५६॥
रात्रीं विचार दोघे करिती ॥ शेवटीं कैसी होईल गती ॥ उपचार कांहीं न रुचती ॥ ऐसें बोलती परस्परें ॥५७॥
निर्दय अविंधांचे गांवीं ॥ चाळवूनि मनुष्य पोषिती पाहीं ॥ शेवटीं करिती ममई ॥ तैसें होईळ वाटतें ॥५८॥
नळिकेवरी येऊनि बैसला ॥ रावा जैसा पिंजर्‍यांत पडिला ॥ तैसें आजिं आपणांला ॥ झालें ऐसें वाटतें ॥५९॥
उंडीस देखोनि मासा भुलला ॥ गिळितां कंठीं गळ टोंचला ॥ तैसें आजि आपणांला ॥ होईळ ऐसें वाटतें ॥१६०॥
रात्रंदिवस निरंतर ॥ चिंता करिती वेषधर ॥ कृश झालें शरीर ॥ जैसा क्षयरोग लागला ॥६१॥
तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजा पुसे जयदेवासी ॥ एक विनंती पायांसी ॥ आहे माझी स्वामिया ॥६२॥
वरकड संत धरासी येती ॥ स्वामी तयांस दुरून नमिती ॥ यांजला लोटांगणें क्षितीं ॥ दंडवत कां तुम्हीं घातलें ॥६३॥
नानापरींचे उपचार ॥ मीही करितों निरंतर ॥ परी कृश झाले शरीर ॥ दिवसेंदिवस तयांचें ॥६४॥
जयदेव म्हणे नृपनाथा ॥ विषयभागे नावडती संतां ॥ विरक्तांसी माया ममता ॥ विषतुल्य वाटत ॥६५॥
आणीक यती वैष्णवजन ॥ परी हे विरक्त सर्वांहून ॥ तुझें भाग्य उत्तम जाण ॥ म्हणोनि येथें राहिले ॥६६॥
आतां जरी ते जाऊं म्हणती ॥ तरी आज्ञा द्यावी तयांप्रती ॥ स्वइच्छेनें द्रव्य मागती ॥ तितकें तयांसी अर्पावें ॥६७॥
अवश्य म्हणे नृपवर ॥ स्वामींस केला नमस्कार ॥ एके दिवशीं वेषधर ॥ आज्ञा मागती जावया ॥६८॥
म्हणती आम्हीं तीर्थवासी ॥ आतां जाऊं स्वस्थळासी ॥ राजा म्हणे तयांसी ॥ काय इच्छा मज सांगा ॥६९॥
ऐसें म्हणतां नृपवर ॥ काय बोलती वेषधर ॥ दोन रथ भरूनि सत्वर ॥ द्रव्य द्यावें आम्हासीं ॥१७०॥
राजा म्हणे आज्ञा प्रमाण ॥ स्वामी मागती तें देईन ॥ वस्त्रें अलंकार भूषण ॥ वेषधरांसीं अर्पिलीं ॥७१॥
द्रव्य देऊन दोन रथ ॥ समागमें दिधले दूत ॥ कर जोडोनि विनवित ॥ बजु विनीत होऊन ॥७२॥
मग जयदेवासी पुसोनि त्वरित ॥ वेषधारी झाले मार्गस्थ ॥ दूर गेले अरण्यांत दूत ॥ करिती प्रश्न त्यांजला ॥७३॥
म्हणती आमुचे राजमंदिरीं ॥ साधुसंत येती भारीं ॥ सर्वांपरीस तुम्हांवरी ॥ कृपा विशेष स्वामीची ॥७४॥
हे आशंका आमचे चित्तीं ॥ म्हणोनि स्वामीस करितों विनंती ॥ ऐकोनि वेषधारी म्हणती ॥ दुतांप्रति तेधवां ॥७५॥
म्हणती मागें पूर्वाश्रमीं ॥ आम्हीं आम्ही तुमचे स्वामे ॥ एक राजा होता दुष्टकर्मीं ॥ तयापासीं राहिलों ॥७६॥
यांचें नांव जयदेवप्रधान ॥ आम्ही होतों सेवकजन ॥ कांहीं अपराध होतां जाण ॥ राजा यावरी क्षोभला ॥७७॥
क्रोधें आम्हांसी आज्ञा करी ॥ यासी अरण्यांत न्यावें दूरी ॥ शिरच्छेद करावा सत्वरी ॥ ऐसें आम्हांसी सांगितलें ॥७८॥
ऐसी आज्ञा होतांचि त्वरित ॥ आम्हीं यासे नेला अरण्यांत ॥ याचा न करूनि प्राणघात ॥ करचरण तोडिले ॥७९॥
टाकूनि दिधला पेवांत ॥ परतोनि गेलों नगरांत ॥ आम्हीही झालों विरक्त ॥ तया दिवसापासोनि ॥१८०॥
राजसेवा टाकोनि त्वरित ॥ आम्ही झालों विष्णूभक्त ॥ तीर्थाटनें करीत करीत ॥ तुमचे नगरा पातलों ॥८१॥
राजमंदिरीं येतांचि जाण ॥ परस्परांसी बाणली खूण ॥ जयदेवासी दिधलें जीवदान ॥ तेणें उपकारें दाटला ॥८२॥
आम्हीं वांचविलें त्यालागुनी ॥ म्हणोनि आला लोटांगणीं ॥ रायासी उपदेश करूनी ॥ आमुची सेवा करविली ॥८३॥
ऐसें बोलतां तये क्षणीं ॥ थरथरां कांपे मेदिनी ॥ असत्यापरी पाप कोणी ॥ थोर नसे सृष्टींत ॥८४॥
पृथ्वी उकलोनि सत्वर ॥ तयामाजी गेले वेषदह्र ॥ सेवकांसी चमत्कार ॥ वाटला फार तेधवां ॥८५॥
म्हणती अनर्थ झाला थोर ॥ आतां करावा विचार ॥ शिक्षा करील नृपवर ॥ म्हणूनि भय वाटलें ॥८६॥
एक म्हणती निर्भय जाऊन ॥ सत्य सांगावें वर्तमान ॥ ऐसें म्हणोनि सेवकजन ॥ आले परतोन नगरासी ॥८७॥
येऊणि जयदेवास्वामी जवळी ॥ वर्तमान सांगितलें सकळी ॥ जयदेवाचे नेत्रकमळीं ॥ अश्रुपात लोटले ॥८८॥
म्हणे हे कृष्णा पतितपावना ॥ भक्तवत्सला रुक्मिणीरमणा ॥ माझे शत्रूंसी जगज्जीवना ॥ अधोगतीसी कां नेलें ॥८९॥
विरोधी भक्त तुझा रावण ॥ त्यासी दिधलें सायुज्यसदन ॥ माझे शत्रूसी मनमोहना ॥ अधोगतीसी कां नेलें ॥१९०॥
शिशुपाळें अन्याय केले शत ॥ त्यासी झालासी कृपावंत ॥ माझिया शत्रूसी अधोगति त्वरित ॥ कां दिधली दयाळा ॥९१॥
कंस चाणूर पूतना ॥ यांसी नेलें मोक्षसदना ॥ माझे शत्रूसी मधुसूदना ॥ अधोगतीसी कां नेलें ॥९२॥
ऐसें ऐकूनि करुणावचन ॥ संतोषला जगज्जीवन ॥ तत्काळ येऊनि श्यामघन ॥ जयदेवासी भेटला ॥९३॥
चतुर्भुज रूप सगुण ॥ प्रसन्न झाला नारायण ॥ जयदेवाचे करचरण ॥ तत्काळ फुटले तेधवां ॥९४॥
पुष्पक धाडोनि सत्वर ॥ वैकुंठासी नेले वेषधर ॥ भक्तमहिमा बहु थोर ॥ ब्रह्मादिकां कळेना ॥९५॥
जयदेवासी म्हणे रुक्मिणीपती ॥ धन्य धन्य तुझी भक्ती ॥ क्षमा दया आणि शांती ॥ तुझे अंगीं वसती कीं ॥९६॥
शत्रू मित्र सारिखे जयासी ॥ तयाआधीन मी हृषीकेशी ॥ ऐसें म्हणूनि वैकुंठवासी ॥ अदृश्य झाला तेधवां ॥९७॥
जयदेवासी चरण कर ॥ फुटले देखोनि नृपवर ॥ चित्तासी वाटला चमत्कार ॥ जोडोनि कर पुसतसे ॥९८॥
मागील वृत्तांत जो झाला ॥ तो जयदेवें रायासी सांगितला ॥ जय जयकारें ते वेळां ॥ वैष्णवनामें गर्जती ॥९९॥
रायें शिबिका पाठवूनी ॥ पद्मावती आणविली ते क्षणीं ॥ जे पतिव्रता लावण्यखाणी ॥ इंदिरेचा अवतार ॥२००॥
वस्त्रें भूषणें अलंकार ॥ पद्मवतीसी दिधले मुक्ताहार ॥ गुरुमातेसी नमस्कार ॥ भावें नृपवर धालीतसे ॥१॥
जाऊनियां एकांतसदनीं ॥ कांतेसी सांगे तये क्षणीं ॥ पद्मावती जयदेवराणी ॥ गुरुमाता आमुची ॥२॥
आपुल्या अंगें हिची सेवा ॥ रात्रंदिवस करावी तुवां ॥ भ्रतारवचन ऐकोनि तेव्हां ॥ अवश्य म्हणे नितंबिनी ॥३॥
रायें विचारूनि अंतरीं ॥ तत्काळ सेवक केले दुरी । जयदेवाची चाकरी ॥ अंगें आपुल्या करीतसे ॥४॥
तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजस्त्रियां बैसल्या सभेसी ॥ पद्मावती सद्गुणराशी ॥ मुख्य स्थानीं शोभत ॥५॥
सरितांत श्रेष्ठ भागीरथी ॥ कीं पतिव्रतांत सावित्री सती ॥ नातरी सकळ मंत्रांत गायत्री ॥ मुख्य मंडन शोभतसे ॥६॥
सुगंधामाजी कस्तूरी ॥ कीं अलंकारांत गळसरी ॥ तैसी पद्मावती नारी ॥ मुख्यासनीं बैसलीसे ॥७॥
तों अकस्मात दूत येऊन ॥ तेथें सांगती वर्तमान ॥ राजस्त्रियेचा बंधु सुजाण ॥ शांत झाला ये काळीं ॥८॥
चित्तीं धरून निजपती ॥ त्याची स्त्री निधाली सती ॥ ऐकूनि तटास्थ झाल्या युवती ॥ नवल करिती सर्वही ॥९॥
पद्मावती बैसली निवांत ॥ देखोनि सकळांसी नवल वाटत ॥ राजकांता विनवित ॥ कर जोडूनि तेधवां ॥२१०॥
म्हणे चित्तीं धरूनि निजपती ॥ पतिव्रता निघाली सती ॥ ऐसें ऐकोनि तुमचे चित्तीं ॥ नवल कांहीं वाटेना ॥११॥
त्यजोनियां माया ममता ॥ सती निघाली पतिव्रता ॥ सप्त जन्म तोचि भर्ता ॥ ते निजकांता पावत ॥१२॥
ऐकोनि म्हणे पद्मावती ॥ ऐसें कासया निघावें सती ॥ पुढें जातां निजपती ॥ कधीं भेटेल कळेना ॥१३॥
भ्रताराचें ऐकोनि मरण ॥ आपण तत्काळ द्यावा प्राण ॥ सूर्य मावळतां जैसे किरण ॥ अस्त होती तयासवें ॥१४॥
ऐसें बोलतां पद्मावती ॥ राजकांता विस्मित चित्तीं ॥ म्हणे अनुभवाविण बोलती ॥ असत्य वाटलें तयांसी ॥१५॥
अनुभवाविण ब्रह्मज्ञान ॥ शरीर जैसें प्राणाविण ॥ बोलणें ईश्वरकृपेविण ॥ वृथा तैसें दिसत ॥१६॥
घरधन्यावांचूनि घर ॥ कीं नासिकेवांचूनि वक्र ॥ महत्त्वावाचोनि कारभार ॥ वृथा जैसा दिसत ॥१७॥
वंध्या कांता दिसे उत्तम ॥ कीं धनंलुब्धाचें वृथा प्रेम ॥ वृक्षावांचोनि दुरूनि ग्राम ॥ बुभुक्षित दिसतसे ॥१८॥
निजभक्तांवांचूनि देव ॥ कीं सेनेविण जैसा राव ॥ साधन नसतां शुद्धभाव ॥ वृथा जैसे निष्फळ ते ॥१९॥
पद्मावती बोलतां तैसी ॥ असत्य वाटलें राजकांतेसी ॥ बोलावून प्रधानासी ॥ विचार तयासी सांगितला ॥२२०॥
म्हणे ऐक एक वचन ॥ असत्य बोलें मजकारण ॥ जयदेवस्वामी मेले म्हणोन ॥ वार्ता पाठवी नगरांत ॥२१॥
तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजा चालिला वनक्रीडेसी ॥ शिबिकेंत बैसवून जयदेवासी ॥ अरण्यांत पैं गेले ॥२२॥
तंव प्रधानें काय केलें ॥ नगरांत मनुष्य पाठविलें ॥ व्याघ्रें जयदेवा मारिलें ॥ ऐसें सांगा म्हणोनि ॥२३॥
अशुद्ध वस्त्रें भिजवून ॥ मागें पाठवी प्रधान ॥ ऐसी वार्ता ऐकोन ॥ राजकांता रडतसे ॥२४॥
कपट धरूनि अंतरीं ॥ रडत आली राजसुंदरी ॥ जेथें पद्मावती सुकुमारी ॥ धांवोनि आली त्या ठाया ॥२५॥
म्हणे बाई अनर्थ जाहला ॥ जयदेवस्वामी व्याघ्रें मारिला ॥ पद्मावती पुसे तिजला ॥ सत्य सत्य म्हणोनि ॥२६॥
येरी म्हणे त्रिवार सत्य ॥ जयदेवा मारिले यथार्थ ॥ पद्मावतीनें ऐकोनि मात ॥ प्राण सोडिले तत्काळ ॥२७॥
सूर्यास्त होतांचि जाण ॥ सवेंचि मावळती जैसे किरण ॥ कीं दीपक विझवितां त्वरेन ॥ प्रभा लोपे तत्काळ ॥२८॥
पौर्णिमा झालियापाठीं ॥ जैशा चंद्राच्या कळा तुटती ॥ कीं पुष्पें चोळितां निजहस्तीं ॥ सुवास जाय तत्काळ ॥२९॥
तैसें जयदेवाचें मरण ॥ ऐकोनि तत्काळ दिधला प्राण ॥ राजा नगरासी आला फिरून ॥ तो अनर्थ जाहला ॥२३०॥
प्रधानासी पुसोनि मात ॥ ऐकिला सकळ वृत्तांत ॥ म्हणे कांतेसी मारावें त्वरित ॥ तरी स्त्रीहत्या घडेल कीं ॥३१॥
तरी अग्निकाष्ठीं भक्षून ॥ आतां आपुलाचि द्यावा प्राण ॥ नगराबाहेर महा अग्न ॥ प्रदीप्त केला तत्काळ ॥३२॥
जयदेवस्वामीसी नमस्कार ॥ करावया आला नृपवर ॥ म्हणे स्वामिया अनर्थ थोर ॥ मजपासूनि घडला कीं ॥३३॥
अंतरसाक्ष जयदेव पूर्ण ॥ कळलें सकळ वर्तमान ॥ रायासी दिधलें आश्वासन ॥ म्हणे प्राण न द्यावा ॥३४॥
पद्मावतीचे प्रेताजवळी ॥ जयदेव आले तये वेळीं ॥ टाळ वीणा घेऊनि करकमळीं ॥ राधाविलास आरंभिला ॥३५॥
चोवीस अष्टपद्या प्रसिद्ध जनीं ॥ जयदेवें गाइल्या तये क्षणीं ॥ मग साबडी नामें गाऊनी ॥ हरिरंगणीं नाचतसे ॥३६॥
केशवा नारायणा मुकुंदा ॥ भक्तवत्सला आनंदकंदा ॥ गोकुळपालका जगद्वंद्या ॥ पाव आतां सत्वर ॥३७॥
गजेंद्राची ऐकोनि करुणा ॥ सत्वर पावलासी जगज्जीवना ॥ प्रर्‍हादरक्षका मनमोहना ॥ पाव आतां सत्वर ॥३८॥
द्रौपदीलजानिवारणा ॥ पांडवरक्षका मधुसूदना ॥ गोपीजनमानसरंजना ॥ पाव आतां सत्वर ॥३९॥
अनाथनाथा रुक्मिणीवरा ॥ भीमातीरवासी दिगंबरा ॥ पतितपावना जगदुद्धारा ॥ पाव आतां सत्वर ॥२४०॥
ऐसी करुणा ऐकोन ॥ सत्वर पावला नारायण ॥ जयदेवासी आलिंगून ॥ काय वरदान देतसे ॥४१॥
तुझ्या अष्टपद्या अखंड गाती ॥ कीं आवडीकरूनि ऐकती ॥ तयांपासीं लक्ष्मीपती ॥ कर जोडोनि उभा असे ॥४२॥
ऐसें देऊनि वरदान ॥ काय करीत जगज्जीवन ॥ पद्मावतीसी आलिंगून ॥ सावध केली तेधवां ॥४३॥
प्रेत उठतांची सत्वर ॥ जाहला एकचि जयजयकार ॥ विमानीं बैसोनि सुरवर ॥ पुष्पवृष्टि करिताती ॥४४॥
सकळ
