दया धर्म का मूल है पाप मूल अभिमान।
तुलसी दया न छोड़िये जब तक घट में प्राण।।
तुलसीदासजी म्हणतात की धर्म करुणा आणि अभिमानातून निर्माण होतो जो केवळ पापाला जन्म देतो. जोपर्यंत मानवी शरीरात प्राण आहे तोपर्यंत करुणेची भावना कधीही सोडू नये.
राम नाम मनिदीप धरु जीह देहरीं द्वार।
तुलसी भीतर बाहेरहूँ जौं चाहसि उजिआर।।
तुलसीदासजी म्हणतात की अरे माणसा, जर तुला आत आणि बाहेर दोन्हीही प्रकाश हवा असेल तर मुखरूपी द्वारच्या जीभरुपी उंबरठ्यावर राम नामरुपी मणिदीप ठेव.
सरनागत कहूं जे तजहिं निज अनहित अनुमानि।
ते नर पावंर पापमय तिन्हहि बिलोकति हानि।।
आपल्या हानीचा अंदाज घेऊन आश्रय घेतलेल्यांचा जे त्याग करतात, ते क्षुद्र आणि पापी असतात. त्यांच्याकडे बघणेही योग्य नाही.
काम क्रोध मद लोभ की जौ लौं मन में खान।
तौ लौं पण्डित मूरखौं तुलसी एक समान।।
तुलसीदासजी म्हणतात की, जोपर्यंत माणसाचे मन वासना, लोभ, क्रोध आणि अहंकार यांनी भरलेले आहे, तोपर्यंत ती व्यक्ती आणि अज्ञानी यांच्यात फरक नाही, दोघेही एकच आहेत.
तुलसी मीठे बचन ते सुख उपजत चहुँ और।
बसीकरण इक मन्त्र हैं परिहरू बचन कठोर।।
तुलसीदासजी म्हणतात की गोड शब्द योग्य आणि आनंद निर्माण करतात, ते इतर सर्व आनंद पसरवतात. तुलसीदासजी म्हणतात की गोड बोलणे हा एखाद्याला आपल्या नियंत्रणाखाली आणण्याचा एक चांगला मंत्र आहे. म्हणूनच सर्व लोकांनी कठोर शब्दांचा त्याग करून मधुर शब्द अंगीकारले पाहिजेत.
सूर समर करनी करहिं कहि न जनावहिं आपु।
बिद्यमान रन पाइ रिपु कायर कथहिं प्रतापु।।
तुलसी दास जी म्हणतात की शूरवीर रणांगणावर शौर्याचे काम करतात आणि सांगून स्वतःला ओळखत नाहीत. शत्रूला युद्धात पाहून फक्त भ्याड लोकच आपल्या पराक्रमाची बढाई मारतात.
सचिव बैद गुरु तीनि जौं प्रिय बोलहिं भय आस।
राज धर्म तन तीनि कर होई बेगिहीं नास।।
तुलसीदासजी म्हणतात की, गुरु, वैद्य आणि मंत्री जर भयाने किंवा लाभाच्या आशेने प्रिय बोलले तर धर्म, देह आणि राज्य यांचा विनाश लवकर होतो.
करम प्रधान विस्व करि राखा।
जो जस करई सो तस फलु चाखा।।
तुलसीदासजी म्हणतात की भगवंताने केवळ कृतीला मोठेपणा दिला आहे. ते म्हणतात की, एखादी व्यक्ती जी काही कृती करतो, त्याला त्याच फळ मिळते.
काम क्रोध मद लोभ सब नाथ नरक के पन्थ।
सब परिहरि रघुवीरहि भजहु भजहि जेहि संत।।
तुलसीदासजींचे म्हणणे आहे की संतांप्रमाणे आपण देवाला प्रार्थना केली पाहिजे. लोभ, क्रोध, वासना इत्यादी नरकात जाण्याचे मार्ग आहेत. म्हणूनच आपण देवाची प्रार्थना केली पाहिजे.
मुखिया मुखु सो चाहिये खान पान कहूँ एक।
पालड़ पोषइ सकल अंग तुलसी सहित बिबेक।।
तुलसीदासजी म्हणतात की मुखिया आपल्या मुख समान असावा. जो एकच खातो पण संपूर्ण शरीराचे पोषण करतो.
