Hangover Symptoms दारू प्यायल्यानंतर सकाळी उठल्यावर डोकेदुखी, मळमळ, शरीर थकल्यासारखे वाटत असेल तर ही हॅंगओव्हरची लक्षणे आहेत. हँगओव्हर म्हणजे नेमकं काय आणि त्यावर काही इलाज आहे का असे प्रश्न असले तरी हँगओव्हरसाठी लोक अनेक उपाय सांगतात, पण प्रत्यक्षात फारच कमी गोष्टी हँगओव्हरपासून आराम देतात.
प्रश्न असा आहे की अल्कोहोलचा आपल्या शरीरावर आणि मेंदूवर कसा परिणाम होतो आणि हँगओव्हरबद्दल आपल्याला किती माहिती आहे? या काळात काय होते आणि ते का होते यावर शास्त्रज्ञ अजूनही संशोधन करत आहेत. हँगओव्हर किती त्रासदायक असू शकतो हे ज्याने अल्कोहोलचे सेवन केले असेल त्याला माहित आहे.
हँगओव्हरचे कारण
जेव्हा अल्कोहोल आपल्या यकृतापर्यंत पोहोचते तेव्हा अल्कोहोल डिहायड्रोजनेज (ADH) नावाचे एक विशेष एन्झाइम अल्कोहोल तोडण्यास सुरवात करते. इथेनॉलचे विघटन झाल्यावर ते एसीटाल्डिहाइड बनते, जे एक विषारी रसायन आहे. ते आपल्या शरीराला हानी पोहोचवण्याआधी, शरीर स्वच्छ करण्याची किंवा बाहेर काढण्याची प्रक्रिया सुरू करते.
अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की जेव्हा सर्व अल्कोहोल एसीटाल्डिहाइडमध्ये रूपांतरित होते तेव्हा हँगओव्हरची लक्षणे शिखरावर येतात. जेव्हा रक्तातील अल्कोहोलची पातळी शून्यावर पोहोचते तेव्हा असे होते. तथापि केवळ अल्कोहोलमुळे हँगओव्हर होतो असे नाही तर अल्कोहोलयुक्त पेयांमध्ये कंजेनर्स आणि सल्फाइट्ससारखे इतर घटक देखील असतात. हे हँगओव्हरमध्ये देखील भूमिका बजावतात. हे घटक विशेषतः रेड वाईन आणि व्हिस्कीसारख्या पेयांमध्ये असतात.
हँगओव्हरची लक्षणे आणि त्यांची कारणे
डिडायड्रेशन : अल्कोहोल शरीराच्या अनेक भागांवर परिणाम करते, ज्यामुळे हँगओव्हरची लक्षणे दिसून येतात. एक लक्षण म्हणजे निर्जलीकरण, म्हणजे शरीरात पाण्याची कमतरता. याचा अर्थ दारू प्यायल्यानंतर व्यक्ती वारंवार लघवी करते. अल्कोहोल व्हॅसोप्रेसिन हार्मोनच्या उत्सर्जनास प्रतिबंध करते. हा एक हार्मोन आहे जो किडनीला द्रवपदार्थ टिकवून ठेवण्यासाठी सिग्नल करतो. अल्कोहोल प्यायल्यानंतर हा हार्मोन बाहेर न पडल्यामुळे, मूत्रपिंडात द्रवपदार्थाचा अभाव होतो आणि निर्जलीकरण होते. यामुळे डोकेदुखी आणि थकवा येतो.
डोकेदुखी : हे हॅंगओव्हरचे प्रमुख लक्षण आहे. जेव्हा शरीरात पाण्याची कमतरता असते तेव्हा मेंदू किंचित संकुचित होतो आणि डोकेदुखी होते. हे संकोचन मेंदूला कवटीपासून दूर खेचते, मेंदूच्या नसा बाहेर काढते, ज्यामुळे वेदना होतात. याशिवाय अल्कोहोल हे वासोडिलेटर आहे. याचा अर्थ असा आहे की यामुळे प्रभावित झालेल्या लोकांमध्ये मायग्रेन वाढू शकतो.
मळमळ: अल्कोहोल पोटाच्या अस्तरांना त्रास देते आणि पोटात अधिक ऍसिड तयार करते. यामुळे मळमळ आणि पोट खराब होते.
थकवा: रात्री उशिरा मद्यपान केल्याने झोप कमी होते, ज्यामुळे तुम्हाला दुसऱ्या दिवशी थकवा आणि चिडचिड वाटते. दुसरी वस्तुस्थिती अशी आहे की दारू प्यायल्याने शरीरात काही प्रमाणात सूज येते. हे शरीरातून हानिकारक रसायने काढून टाकण्यासाठी सामान्य प्रतिकारशक्तीच्या प्रतिसादामुळे होते. तुमचे शरीर अल्कोहोलच्या उर्वरित घटकांना बाहेर काढण्यासाठी लढत आहे. यामुळे तुम्हाला आजारी पडल्यासारखे वाटते.
आनुवंशिक कारणांमुळे हँगओव्हर वाढू शकतो
हे स्पष्ट आहे की जास्त मद्यपान केल्याने खूप हँगओव्हर होतो. मात्र यामागे इतरही कारणे असू शकतात. वेगवेगळ्या लोकांमध्ये हँगओव्हरची स्थिती वेगळी असते. काही लोकांना कमी दारू प्यायल्यावरही तीव्र हँगओव्हर होतो. याचे एक कारण तुमची जीन्स देखील असू शकते. अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की अनुवांशिक फरकांमुळे अल्कोहोलचे लोकांवर वेगवेगळे परिणाम होतात.
वास्तविक इथेनॉल तोडण्यात दोन एंजाइम मुख्य भूमिका बजावतात: अल्कोहोल डिहायड्रोजनेज आणि अॅल्डिहाइड डिहायड्रोजनेज. खरं तर, सुमारे 45 टक्के हँगओव्हरची तीव्रता ही एन्झाईम्स एन्कोड करणार्‍या जनुकांमधील आनुवंशिक बदलांमुळे होते. आनुवांशिक भिन्नता ज्यामुळे अल्कोहोल आणि हँगओव्हरची संवेदनाक्षमता आशियाई वंशाच्या लोकांमध्ये आढळते.
दुसरीकडे दारू पिणाऱ्या 10 ते 20 टक्के लोकांचे म्हणणे आहे की, भरपूर दारू पिऊनही त्यांना हँगओव्हर होत नाही. याचा अर्थ असा की ते एकतर निरोगी असल्याचे भासवतात किंवा त्यांचे यकृत अल्कोहोल तोडण्यासाठी अधिक प्रभावी आहे.
हँगओव्हरवर काही इलाज आहे का?
हँगओव्हरसाठी वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध केलेला कोणताही इलाज आहे का या प्रश्नाचे उत्तर नाही असे आहे. हँगओव्हरवर कोणताही इलाज नाही. काही लोक म्हणतात की हँगओव्हरची समस्या लिंबू पाणी, कच्ची अंडी, कॉफी, सेक्स किंवा आयसोटोनिक पेये इत्यादींनी बरी केली जाऊ शकते. तथापि यापैकी कोणीही हँगओव्हर पूर्णपणे काढून टाकू शकत नाही. ते हँगओव्हर दरम्यान गमावलेले पोषक, द्रव आणि एंडोर्फिनची भरपाई करतात.
या सगळ्या दरम्यान, एका अभ्यासात असे आढळून आले आहे की हँगओव्हरपासून जलद सुटका करण्याचा प्रभावी मार्ग म्हणजे आतड्याची हालचाल. याचे कारण असे की दारू प्यायल्यानंतर इथेनॉल बराच काळ पोटात आणि आतड्यांमध्ये राहते आणि ते रक्तात शोषले जात असते. अभ्यासाचे लेखक याला 'इंटेस्टाइनल ड्रिंकिंग' म्हणतात.
आतडे इथेनॉल वेगाने शोषून घेतात. याचा अर्थ असा की शौच करून, आतड्यांमध्ये असलेले इथेनॉल, जे अद्याप रक्तात शोषले गेले नाही, ते बाहेर काढले जाऊ शकते. अभ्यास दर्शविते की ते हँगओव्हरची लक्षणे कमी करण्यास आणि यकृताचे नुकसान टाळण्यास मदत करू शकते.
