भारतातील राजस्थान हे एक राजेशाही राज्य मानले जाते, येथे मोठ्या राजांची राजेशाही घरे, भव्य किल्ले आहेत जे आजही लोकांना आकर्षित करतात. राजस्थानातील असेच एक शहर आहे, जैसलमेर या ठिकाणी राजस्थानचा रंग दिसतो. राजस्थानचे जैसलमेर शहर त्याची राजधानी जयपूरपासून 575 किमी अंतरावर आहे. जैसलमेरला गोल्डन सिटी म्हणूनही ओळखले जाते जगातील जुना वारसा म्हणून जैसलमेर प्रसिद्ध आहे. येथे पिवळ्या रंगाची वाळू आढळते, जैन समाजाचे अनेक किल्ले, राजवाडे, मंदिरे आहेत.दगडावर कलाकुसर करून अनेक मंदिरे, किल्ले येथे बांधले आहेत. जैसलमेरला भारतातील वाळवंटाचे हृदय म्हटले जाते.
जैसलमेरचा इतिहास
जैसलमेर हे नाव महारावल जैसल सिंग यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले. 1156 मध्ये त्यांनी या स्थळाचे बांधकाम करविले. 1156 ते 1818 पर्यंत, महारावल जैसल यांचे राजवट होते. 1818 मध्ये ब्रिटिश सैन्याने त्यांच्याकडून राज्य हिसकावून घेतले. जैसलमेर म्हणजे 'जैसलचा उंच किल्ला', याला गोल्डन सिटी म्हणतात कारण इथली प्रत्येक गोष्ट पिवळी वाळू आणि पिवळ्या वाळूच्या दगडापासून बनलेली आहे. त्यामुळे हे शहर सोनेरी दिसतो.
जैसलमेर हा राजस्थानमधील सर्वात मोठा जिल्हा आहे आणि देशातील सर्वात मोठा जिल्हाही आहे. त्याचा विस्तार पश्चिमेकडून नैऋत्येपर्यंत पाकिस्तानच्या सीमेपर्यंत पसरला आहे. येथे पाकिस्तानची सीमा 471 किमी लांब आहे.
जैसलमेरमध्ये पाहण्यासारखी काही ठिकाणे-
जैसलमेर किल्ला- जैसलमेरचा किल्ला गोल्डन फोर्ट म्हणूनही ओळखला जातो. 1156 मध्ये महारावल जैसल येथे आल्यावर त्यांनी हा किल्ला बनवून घेतला. हे मेरूच्या टेकडीवर वसलेले आहे, ह्याला त्रिकुटा गड म्हणतात. या गडाने भारत देशाच्या अनेक मोठ्या लढाया पाहिल्या आहेत. हा जगातील सर्वात मोठा किल्ला म्हणून ओळखला जातो. हे पिवळ्या आणि सोनेरी वाळूच्या दगडाने बनलेले आहे, ज्यामुळे ते स्वतःच खूप सुंदर दिसते. त्याच्या जड वाळूच्या दगडाच्या भिंती दिवसा सिंहासारख्या खोल पिवळ्या दिसतात, तर सूर्यास्ताच्या वेळी मधाची सोनेरी चमक दिसून येते. हा किल्ला राजस्थानी कलाकृतीचा एक उत्कृष्ट रचना आहे. हा किल्ला आजही लोकांसाठी प्रेक्षणीय आहे, जैसलमेर जिल्ह्यातील लोकसंख्येपैकी एक चतुर्थांश लोक अजूनही या किल्ल्यात राहतात. या किल्ल्यात राजमहाल, जैन मंदिर आणि लक्ष्मीनाथ मंदिर आहे.
बडा बाग- बडा बाग म्हणजे खूप मोठे उद्यान. हे जैसलमेरपासून रामगडच्या दिशेने 6 किलोमीटरवर पसरलेले आहे. त्याचे बांधकाम 16 व्या शतकाच्या सुरुवातीला महारावल जैतसिंग यांच्यासमोर सुरू झाले. वडिलांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा मुलगा लुनाकरण याने ते पूर्ण केले. येथे एक धबधबा बांधण्यात आला, त्याच्या बाजूला उद्यान आणि छत्री बांधली गेली. इथे नंतर इतर राजांनीही छत्र्या केल्या होत्या. या बागेत एक राजेशाही स्मारक आहे, जिथे महाराजांच्या तलवारी आणि इतर शस्त्र ठेवलेल्या आहेत. सूर्योदय आणि सूर्यास्ताच्या वेळी बडा बागमधील दृश्य पाहण्याजोगते आहे. लोक हे बघण्यासाठी बागेत यावेळी भेट देतात.
पटवा हवेली - हे जैसलमेरच्या मुख्य शहरात आहे. प्रसिद्ध व्यवसायी गुमान चंद आणि त्यांच्या मुलांनी या हवेलीचे बांधकाम करवले होते. पाच सुंदर प्रशस्त सूट असलेली ही पाच मजली इमारत आहे. त्यात प्रशस्त वरांडे असून भिंतींवर कोरीव काम करण्यात आले आहे. या इमारतीचे संपूर्ण बांधकाम पिवळ्या वाळूच्या दगडाने केले आहे. स्मारकाची भव्यता आणि वास्तू शहराचा सांस्कृतिक वारसा दर्शवते. येथील पाच हवेलीं पैकी एका हवेलीचे आता संग्रहालयात रूपांतर करण्यात आले आहे.
सॅम सँड ड्युन्स -जर आपल्याला वाळवंटाचा आनंद घ्यायचा असेल तर आपण सॅम सँड ड्युन्स हे सफारीसाठी खूप चांगले ठिकाण आहे. उंटावर बसून वाळवंटात फिरणे खूप रोमांचक आहे, या प्रवासात वाळवंटातील सूर्यास्त दाखवला जातो, इथे सूर्यास्त बघण्यासारखे आहे. उंट व्यतिरिक्त येथे वाळवंटात फिरायला जीप देखील उपलब्ध आहे. येथेच जैसलमेरचा सर्वात प्रसिद्ध वाळवंट महोत्सव फेब्रुवारी, मार्च महिन्यात होतो. हा महोत्सव पाहण्यासाठी दूरवरून लोक येतात.
डेझर्ट फेस्टिव्हल - फेब्रुवारी, मार्च महिन्यात जैसलमेरमध्ये 3 दिवसांचा डेझर्ट महोत्सव असतो. जैसलमेरला भेट देण्याची ही सर्वोत्तम वेळ आहे, या दरम्यान अनेक लोक परदेशातून येथे पोहोचतात आणि राजस्थानला जवळून पाहतात. या फेस्टिव्हलमध्ये लोकनृत्य, लोकगायन, नाटक बघायला मिळतं, तसंच उत्तम राजस्थानी खाद्यपदार्थ, खरेदीही केली जाते.
रामदेवरा (रामदेवरा) -हे जैसलमेरमधील गाव आहे. येथे तन्वर राजपूत संत रामदेवजींनी 1384 मध्ये वयाच्या 33 व्या वर्षी समाधी घेतली. हे राजपूत समाजातील अनेक लोकांचे आराध्य दैवत आहे, लोक दरवर्षी येथे त्यांची पूजा करण्यासाठी येतात.
थार हेरिटेज संग्रहालय -हे शहराच्या मुख्य बाजारपेठेत आहे. हे संग्रहालय लक्ष्मी नारायण खत्री यांनी बांधले आहे. हे संग्रहालय थारच्या वाळवंटाचा इतिहास, संस्कृती, कला आणि वास्तुकला दर्शवते. एक दशलक्ष वर्षांमध्ये महासागर कसा कोरडा झाला आणि थारचे विशाल वाळवंट कसे बनले याचे वर्णन केले आहे. येथे वाळवंटातील पहिल्या समुद्रात जाणाऱ्या जहाजाचे अवशेष, घोडे, जैसलमेरची नाणी, शस्त्रे आणि इतर जुन्या वस्तू जतन करण्यात आल्या आहेत.
गडीसर तलाव- हे जैसलमेर किल्ल्यापासून 1 किलोमीटर अंतरावर आहे. हे प्रथम महारावल जैसल यांनी बांधले होते, जे 1367 मध्ये महारावल गार्सीने या तलावाची पुनर्बांधणी केली . येथे राहणाऱ्या लोकांसाठी या तलावातून पाणीपुरवठा केला जातो. सततच्या पाण्याच्या वापरामुळे हा तलाव कोरडा पडत आहे. या तलावाभोवती मंदिरे आणि छत्र्या पाहायला मिळतील. मुख्य प्रवेशद्वार पिवळ्या वाळूच्या दगडाने बनवलेले असून ते अतिशय भव्य आणि सुंदर आहे. या तलावात बोटिंग देखील केले जाते, जेणे करून आपण सम्पूर्ण प्रवासाचा आनंद घेऊ शकता.
डेजर्ट नेशनल पार्क - हे भारतातील सर्वात मोठ्या उद्यानांपैकी एक आहे. त्याचे क्षेत्रफळ 3162 किमी आहे. निसर्गाप्रमाणे क्षेत्र नसतानाही, येथे विविध प्रकारचे प्राणी आणि वनस्पती पाहायला मिळतील. येथे मोठ्या प्रमाणात प्रवाशी पक्षी पाहायला मिळतात.
सिल्क रूट आर्ट गॅलरी - येथे राजस्थानच्या खरेदीचा आनंद लुटता येतो. पारंपारिक कपडे, पिशव्या, गोधडी, शाली, चादर आणि राजस्थानचे दाग -दागिने येथे पाहायला मिळतात. येथे उपलब्ध असलेली प्रत्येक गोष्ट हाताने बनविली जाते. कपड्यांशिवाय घर सजवण्यासाठी सुंदर सुंदर हाताने बनवलेल्या वस्तूही इथे उपलब्ध आहेत.
लोद्रवा - हे 15 किमी अंतरावर असलेल्या जैसलमेर जिल्ह्यातील हे गाव आहे. येथे एक भव्य जैन मंदिर आहे, जे 11 व्या शतकात बांधले गेले होते, परंतु काही काळानंतर ते पाडण्यात आले. ते 1970 मध्ये पुन्हा बांधले गेले. याशिवाय येथे हिंगलाज माता मंदिर, चामुंडा माता मंदिर आणि शंकराचे जुने मंदिर आहे.
जैसलमेर संग्रहालय
डेजर्ट कल्चर सेंटर आणि संग्रहालय
जैसलमेर लोकसाहित्य संग्रहालय
सरकारी संग्रहालय
जैसलमेर किल्ला पॅलेस संग्रहालय
जैसलमेर वॉर संग्रहालय
अकल फॉसिल पार्क संग्रहालय
कॅक्टस पार्क म्युझियम, कुलधरा
या ठिकाणी कधी जायचे - जैसलमेर येथे जाण्याची योग्य वेळ सप्टेंबर ते मार्चच्या दरम्यान आहे. या काळात हवामान चांगले असते.
जैसलमेरला कसे जायचे
विमानाने - जैसलमेरला जाण्यासाठी. येथून सर्वात जवळचे विमानतळ जोधपूर येथे आहे, जे 294 किमी अंतरावर आहे. येथून बस, टॅक्सीने जैसलमेरला जाता येते.
रेल्वेने (रेल्वेद्वारे) – जैसलमेरपासून बिकानेर, लालगढ, जोधपूर, अजमेर, पाली, जयपूर, अलवर, रेवाडी, गुडगाव, दिल्ली, गाझियाबाद, मुरादाबाद, काठगोदाम, काशीपूर आणि रामनगर या शहरांशी थेट संपर्क आहे, येथे रेल्वेने जाता येत. याशिवाय आठवड्यातून एकदा अबू रोड, लखनौ, गया, वाराणसी, मुगलसराय, कलकत्ता, अहमदाबाद, वडोदरा, सुरत आणि मुंबईसाठी ट्रेन धावतात . दिवाळी, दसरा, उन्हाळा, हिवाळा आणि डेझर्ट महोत्सवात विशेष एसी गाड्या धावतात. जैसलमेरचे रेल्वे स्टेशन हे भारतातील सर्वात आलिशान ट्रेन 'पॅलेस ऑन व्हील'चे मुख्य स्टेशन देखील आहे,
रस्त्याने - जैसलमेर राष्ट्रीय महामार्ग 15 ला जोडते, येथून, राजस्थान सरकारकडून, दिल्ली आणि अहमदाबाद येथून विशेष व्होल्वो बसेस देखील धावतात, तसेच टॅक्सी देखील उपलब्ध आहेत. याशिवाय जोधपूर, जयपूर, उदयपूर, बिकानेर, बारमेर, माउंट अबू, मुंबई, पुणे येथून खासगी बसेस धावतात.
