नाना महाराज हे दत्तात्रेयांचे 16 वे अवतार
भारताची भूमी ही अनादी काळापासून संत, ऋषी-मुनींची भूमी आहे. जगाच्या उद्धारासाठी अनेक थोर संतांनी पृथ्वीवर जन्म घेऊन लोककल्याण केले. काही महान संतांच्या आशीर्वादाने जगप्रसिद्ध शिष्य बनले, ज्यांनी अनेक महान कार्य केले. या गुरुशिष्य परंपरेमुळे भारतवर्ष हे शतकानुशतके विश्वगुरू राहिले आणि त्याची कीर्ती जगाच्या कानाकोपऱ्यात राहिली.
असेच एक थोर संत म्हणजे नाना महाराज तराणेकर. ज्यांचे ज्ञान आणि भक्ती देश विदेशात प्रसिद्ध आहे. त्यांचे भक्त आजही त्यांच्या वाणीने, ज्ञानाने व आशीर्वादाने धन्य होत आहेत. भारताला जगाचा नेता बनवण्याची जी प्रक्रिया वैदिक काळापासून सुरू झाली ती प्रदीर्घ काळ सुरू राहिली. अशाच एका महान संताचे नाव ज्यांनी लोकांना भक्तीमार्गावर नेले आणि देवत्वाचे ज्ञान दिले ते म्हणजे नाना महाराज तराणेकर. ज्यांच्या ज्ञानाने, शास्त्राने, सत्संगाने, आभाळाने आणि त्यांच्या आशीर्वादाने त्यांचे लाखो शिष्य धन्य झाले. नाना महाराजांचा महिमा आणि कीर्ती एवढी होती की त्यांचा शिष्य बनण्याची प्रक्रिया छोट्या ठिकाणापासून सुरू होऊन देशाच्या दूरवर पसरली.
नाना महाराज यांचा तराणे या गावी जन्म झाला
नाना महाराज तराणेकर यांचा जन्म नागपंचमीच्या दिवशी 13 ऑगस्ट 1896 रोजी मध्य प्रदेशातील उज्जैन जिल्ह्यातील तराणा तालुक्यात झाला होता. त्यांचे बालपणीचे नाव मार्तंड होते. बाल मार्तंडने आपल्या वडिलांकडून शालेय शिक्षण घेतले आणि सोबतच त्यांनी वडिलांच्या उपस्थितीत वेदांचा अभ्यास सुरू केला आणि पुढे ते वेदांचे जाणकार झाले. मार्तंड यांचे वडील श्री शंकर तराणेकर शास्त्री हे तराणा नगरातील वेदांचे जाणकार आणि संस्कृतचे मोठे पंडित होते. शंकर तराणेकर शास्त्री यांनी नवीन पिढीला आपल्या ज्ञानाने समृद्ध करण्याचे ठरवून तराणा येथील दत्त मंदिरात वेद पाठशाळा सुरू केली.
श्री वासुदेवानंद महाराज हे नाना महाराजांचे गुरु होते
1904 मध्ये भगवान दत्ताचे अवतार श्री वासुदेवानंदजी महाराज, ब्रह्मावर्त येथून तराणाच्या दत्त मंदिरात प्रकट झाले, जे सध्या कानपूरपासून 20 किमी अंतरावर गंगा नदीच्या काठावर बिठूर म्हणून ओळखले जाते आणि कार्तिक पौर्णिमेच्या दिवशी बाल मार्तंडला गुरु म्हणून दीक्षा दिली. मार्तंड यांनी तराणा नगरमध्ये आपल्या वडिलांचे वैदिक कार्य पुढे नेण्याचे ठरवले आणि वेद पाठशाळा चालवली.
बालक मार्तंड दीक्षा मिळाल्यानंतर नाना महाराज तराणेकर झाले आणि 1942 च्या सुमारास ते शहरातील प्राचीन दत्त मंदिराचा कारभार त्यांचे धाकटे बंधू महादेव शास्त्री यांच्याकडे सोपवून इंदूरला निघून गेले. नाना महाराज तराणेकर यांचे भक्त त्यांना भगवान दत्तात्रेयांचा सोळावा अवतार मानतात. श्री नाना महाराज हे वासुदेवानंद सरस्वती टेंबे महाराज यांच्या पाच उत्तम शिष्यांपैकी एक होते. भक्तांनी त्यांना ‘चैतनयानंद सरस्वती’ ही पदवी दिली आहे. त्यांनी आपल्या हयातीत 32 यज्ञ केले. विष्णु याग, दत्त याग, गणेश याग यांसारखे गुंतागुंतीचे यज्ञही त्यांच्या हातांनी सहज केले जात.
ज्योतिष आणि शास्त्रीय संगीतात पारंगत होते
श्री नाना महाराजांनी आपल्या भक्तांना त्रिपदी सामूहिक प्रार्थनेची विशेष पद्धत सांगितली, त्याचा त्यांना फायदा झाला आणि त्यामुळे भक्तांची संख्याही वाढली. श्री नाना महाराज ज्योतिष आणि संगीताचे जाणकार होते. पंडित कुमार गंधर्व, पंडित प्रभाकर कारेकर, पंडित सी. आर. व्यास, पंडित अजित करकडे, कु. आशाताई खाडिलकरांसारख्या दिग्गज कलाकार त्यांच्यासमोर आपल्या कलेचे प्रदर्शन करायचे. श्री नाना महाराज तराणेकर यांचा मृत्यू चैत्र महिन्यातील दशमी तिथीला 16 एप्रिल 1993 रोजी झाला. त्यांचे भक्त हा दिवस पुण्यस्मरण म्हणून साजरा करतात.
Photos: nanamaharaj taranekar FB page
