कार्तिक माहात्म्य - अध्याय २२

राजा पृथुने नारदजींना विचारले - हे देवर्षि ! कृपा करून आता मला सांगा विष्णूने वृंदाला मोहित करून काय केले आणि मग तो कुठे गेले?

त्यांची स्तुती करून जेव्हा देवता शांत झाले, तेव्हा शंकरजी सर्व देवतांना म्हणाले- हे ब्रह्मादिक देवता! जालंधर माझा भाग होता. मी तुमच्यासाठी मारले नाही, ती माझी सांसारिक करमणूक होती, तरीही तुम्ही खरे सांगा याने तुम्हाला आनंद झाला की नाही?

तेव्हा ब्रह्मादिक देवतांचे डोळे आनंदाने फुलले आणि त्यांनी शिवाला प्रणाम केला आणि विष्णूजींच्या सर्व कथा सांगितल्या, ज्याने मोठ्या प्रयत्नाने वृंदाला मोहित केले आणि तिने अग्नीत प्रवेश केला आणि परम गती प्राप्त केली. देवतांनी असेही सांगितले की तेव्हापासून वृंदाच्या सौंदर्याने मोहित झालेला विष्णू तिच्या चितेची राख घेऊन इकडे तिकडे फिरतो. तेव्हा तुम्ही त्यांना समजावून सांगा कारण हे सर्व दुःख तुमच्या नियंत्रणात आहे.

देवतांकडून ही संपूर्ण कथा ऐकून शंकरजींनी त्यांना आपला भ्रम समजावून सांगितला आणि सांगितले की, त्यात मोहित झालेला विष्णूही वासनेच्या ताब्यात गेला आहे. पण महादेवी उमा, त्रिमूर्तीची माता, या सर्वांपेक्षा तिला मूळ स्वरूप, सर्वात सुंदर आणि तीच गिरिजा असेही म्हणतात. म्हणून विष्णूची आसक्ती दूर करण्यासाठी तुम्हा सर्वांनी त्याचा आश्रय घ्यावा. शंकराच्या आज्ञेने सर्व देव मूळ प्रकृतीला प्रसन्न करण्यासाठी गेले. त्याच्या ठिकाणी पोहोचल्यावर त्याची खूप स्तुती झाली, मग आकाशातून वाणी आली की हे देवा! तीन प्रकारे मी तिन्ही गुणांपासून अलिप्त आहे, सत्य गुणापासून गौरा, रजोगुणापासून लक्ष्मी आणि तमोगुणापासून ज्योती स्वरूप. तर आता तू माझे रक्षण करण्यासाठी त्या देवतांकडे जा, मग त्या तुझ्या इच्छा पूर्ण करतील.

हे सर्व ऐकून भगवतीच्या वचनाला मान देणाऱ्या देवतांनी गौरी, लक्ष्मी आणि सरस्वती यांना नमस्कार केला. सर्व देवतांनी त्या सर्व देवतांची भक्तिभावाने प्रार्थना केली. त्या स्तुतीतून तिन्ही देवी प्रकट झाल्या. सर्व देवतांनी प्रसन्न होऊन विनंती केली, मग त्या देवींनी काही बिया दिल्या आणि म्हणाल्या - ते घे आणि पेरा, तर तुझी सर्व कामे पूर्ण होतील. ब्रह्मादिक देव त्या बिया घेऊन विष्णूकडे गेले. वृंदाच्या चिताभूमीत ठेवा. त्याच्याकडून धात्री, मालती आणि तुळशीचे दर्शन झाले.

विधात्रीच्या बीजातून धात्री, लक्ष्मीच्या बीजातून मालती आणि गौरीच्या बीजातून तुळशी प्रकट झाली. विष्णूने त्या स्त्रीलिंगी वनस्पती पाहिल्याबरोबर तो उठला. वासनांध मनावर मोहित होऊन तो त्यांची विनवणी करू लागला. धात्री आणि तुलसी त्याच्या प्रेमात पडले. विष्णुजी सर्व दु:ख विसरून देवतांच्या वंदन होऊन आपल्या विश्व बैकुंठाला जा. पूर्वीप्रमाणे आनंदी राहून त्याला शंकरजींची आठवण येऊ लागली. ही आख्यायिका शिवभक्तीबद्दल आहे.