राजस्थानच्या शेखावाटी राज्यातील सीकर जिल्ह्यात परमधाम खाटू स्थित आहे. खाटू श्यामजी इथे बसले आहेत. खाटूचे श्याम मंदिर अतिशय प्राचीन आहे. दरवर्षी फाल्गुन महिन्यात शुक्ल षष्ठीपासून बारसपर्यंत ही जत्रा भरते. श्यामबाबांचा महिमा सांगणारे भक्त केवळ राजस्थान किंवा भारतातच नाही तर जगाच्या कानाकोपऱ्यात आहेत. चला जाणून घेऊया कोण आहेत बाबा खाटू श्यामजी? त्याची कथा काय आहे?
खाटू श्यामजी कोण आहेत: खाटू श्यामजी हे भगवान कृष्णाचे कलियुग अवतार आहेत. महाभारतात भीमाचा मुलगा घटोत्कच आणि घटोत्कचाचा मुलगा बर्बरिक होता. बर्बरिक यांना बाबा खाटू श्याम म्हणतात. त्याच्या आजीचे नाव हिडिंबा आहे.
खाटू श्यामची कथा: बर्बरिक हा जगातील सर्वोत्तम धनुर्धर होता. बर्बरिकाला तीन बाण पुरेसे होते, ज्याच्या जोरावर तो कौरव आणि पांडवांच्या संपूर्ण सैन्याचा नाश करू शकला. रणांगणावर भीमाचा नातू बर्बारिक याने दोन्ही छावणीच्या मध्यभागी एका पिंपळाच्या झाडाखाली उभे राहून घोषणा केली की ज्या बाजूने पराभव होईल त्या बाजूने मी लढेन. बर्बरिकच्या या घोषणेने कृष्णाला काळजी वाटली.
अर्जुन आणि भगवान श्रीकृष्ण जेव्हा भीमाचा नातू बर्बारिक यांच्या शौर्याचा चमत्कार पाहण्यासाठी त्यांच्यासमोर प्रकट झाले, तेव्हा बर्बरिकाने त्यांच्या शौर्याचा एक छोटासा नमुना दाखवला. कृष्णाने सांगितले की जर तुम्ही या झाडाची सर्व पाने एकाच बाणाने टोचली तर मला ते मान्य होईल. बर्बरिकाने आज्ञा घेतली आणि झाडाच्या दिशेने बाण सोडला.
बाण एकामागून एक सर्व पानांना छेदून जात होता, त्याच वेळी एक पान पडून खाली पडले. कृष्णाने त्या पानावर पाय ठेवून लपवून ठेवला, तो टोचला जाऊ नये या विचाराने, पण सर्व पाने टोचणारा बाण कृष्णाच्या पायाजवळ येऊन थांबला. तेव्हा बर्बरिक म्हणाले की, प्रभु, तुमच्या पायाखाली एक पान दडले आहे, कृपया तुमचे पाय काढून टाका, कारण मी बाणांना फक्त पाने टोचण्याचा आदेश दिला आहे, तुमचे पाय टोचण्याची नाही.
त्यांचा हा चमत्कार पाहून कृष्ण चिंतातूर झाले. भगवान कृष्णाला माहित होते की बर्बरिका वचनानुसार हरलेल्याला साथ देईल. जर कौरव हरताना दिसले तर पांडवांना त्रास होईल आणि पांडव बर्बरीकसमोर हरताना दिसले तर तो पांडवांना साथ देईल. अशाप्रकारे तो एका बाणाने दोन्ही बाजूंच्या सैन्याचा शेवट करेल.
मग भगवान श्रीकृष्ण ब्राह्मणाच्या वेशात सकाळी बर्बरिकाच्या छावणीच्या दारात पोहोचले आणि दान मागू लागले. बर्बरिक म्हणाला- ब्राह्मण सांगा! तुम्हाला काय हवे आहे? ब्रह्मस्वरूप कृष्णाने सांगितले की तू देऊ शकणार नाहीस. पण बर्बरिक कृष्णाच्या जाळ्यात अडकला आणि कृष्णाने त्याचे शीर मागितले.
बर्बरिकने आजोबा पांडवांच्या विजयासाठी स्वेच्छेने आपले मस्तक दान केले. बर्बरिकाचा बलिदान पाहून दान केल्यानंतर श्रीकृष्णाने कलियुगात बर्बरिकला स्वतःच्या नावाने पूजेचे वरदान दिले. आज बर्बरिकाची खाटू श्याम म्हणून पूजा केली जाते. कृष्णाने जेथे त्यांचे शीश ठेवले त्या जागेचे नाव खाटू आहे.
अज्ञात रहस्ये:
1. खाटू श्याम म्हणजे मां सैव्यम पराजित:। म्हणजेच पराभूत आणि निराशांना बळ देणारा.
2. खाटू श्याम बाबा हे जगातील सर्वोत्कृष्ट धनुर्धर आहेत, फक्त श्री राम हे त्यांच्यापेक्षा मोठे मानले जातात.
3. खाटू श्यामजींची जयंती दरवर्षी कार्तिक शुक्ल पक्षातील देवूतानी एकादशीला मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते.
4. खाटूचे श्याम मंदिर खूप प्राचीन आहे, परंतु सध्याच्या मंदिराची पायाभरणी सन 1720 मध्ये झाली. इतिहासकार पंडित झाबरमल्ला शर्मा यांच्या मते, औरंगजेबाच्या सैन्याने 1679 मध्ये हे मंदिर उद्ध्वस्त केले होते. त्यावेळी मंदिराच्या रक्षणासाठी अनेक राजपूतांनी बलिदान दिले होते.
5. खाटू श्याम मंदिर परिसरात बाबा खाटू श्यामची प्रसिद्ध जत्रा भरते. ही जत्रा हिंदू महिन्याच्या फाल्गुन महिन्याच्या शुक्ल षष्ठीपासून बारसपर्यंत चालते. ग्यारसचा दिवस हा जत्रेचा खास दिवस असतो.
6. बर्बरिक हा देवीचा उपासक होता. देवीच्या वरदानाने त्यांना तीन दिव्य बाण मिळाले होते, जे त्यांच्या लक्ष्याला छेदून त्यांच्याकडे परत येतील. यामुळे बर्बरिक अजिंक्य होता.
7. बार्बरिक त्याचे वडील घटोत्कच पेक्षा अधिक शक्तिशाली आणि मायावी होते.
8. असे म्हटले जाते की जेव्हा श्रीकृष्णाने बर्बरिककडून मस्तक मागितले तेव्हा बर्बरिकने रात्रभर पूजा केली आणि फाल्गुन शुक्ल द्वादशीला स्नान करून आपले मस्तक कापून श्रीकृष्णाला दान केले.
9. मस्तक दान करण्यापूर्वी बर्बरिकने महाभारताचे युद्ध पाहण्याची इच्छा व्यक्त केली, त्यानंतर श्रीकृष्णाने त्यांचे मस्तक एका उंच जागेवर स्थापित केले आणि त्याला निरीक्षणाची दृष्टी दिली.
10. युद्धाच्या समाप्तीनंतर जेव्हा पांडव विजयश्रीच्या श्रेयासाठी वाद घालत होते, तेव्हा श्रीकृष्ण म्हणाले की हे फक्त बर्बरिकाचे प्रमुखच ठरवू शकतात. तेव्हा बर्बरिक म्हणाले की युद्धात दोन्ही बाजूंनी श्रीकृष्णाचे सुदर्शन चालू होते आणि द्रौपदी महाकाली म्हणून रक्त पीत होती.
11. शेवटी, श्रीकृष्णाने वरदान दिले की कलियुगात तुझी माझ्या नावाने पूजा केली जाईल आणि फक्त तुझ्या स्मरणाने भक्तांचे कल्याण होईल.
12. स्वप्न पाहिल्यानंतर खाटू धाम येथील श्याम कुंडातून बाबा श्याम प्रकट झाले आणि श्रीकृष्ण मंदिरात शालिग्रामच्या रूपात प्रकट झाले.
