Marbat Festival :रोगराई दूर करणाऱ्या, वाईटाचे प्रतीक आहे मारबत बडग्या
नागपुरात मारबताची उत्पत्ती झाली.आज देखील मारबत ची मिरवणूक काढतात.तान्हा पोळ्या दरम्यान मारबत आणि बडग्यांची मिरवणूक काढली जाते. मारबत आणि बांगड्या या वाईटाचे प्रतीक मानले जाते.आजही काळी आणि पिवळी मारबत बनवून ही परंपरा सुरु आहे.हा जगातला एकमेव असा मिरवणुक प्रकार फक्त नागपूरातच आहे. पिवळ्या मारबत नंतर काळा मारबत देखील वर्षानुवर्षे या परंपरेत समाविष्ट केला गेला आहे. वाईटाचे प्रतीक म्हणून दोन्ही मारबत बांधले गेले.ते बनवण्यामागचा हेतू त्या शहरात पसरणाऱ्या रोगांपासून मुक्तता होणं आहे.
त्याकाळी शहरात आजारांचा काळ होता. मग लोकांमध्ये असा विश्वास होता की मारबत बनवल्याने रोगांपासून मुक्ती मिळते आणि या अंतर्गत लोकांनी त्याचे बांधकाम सुरू केले.त्याचप्रमाणे काळी मारबतचा इतिहासही खूप जुना आहे. त्याचे बांधकाम गेल्या 131 वर्षांपासून केले जात आहे.असे म्हटले जाते की 1881 मध्ये नागपूरच्या भोसले राजघराण्यातील बकाबाई नावाच्या महिलेने हे बंड केले आणि ब्रिटिशांमध्ये सामील झाले, त्यानंतर भोसले घराण्यावर वाईट दिवस आले होते, याचा निषेध म्हणून काळी मारबतची मिरवणूक काढण्याची परंपरा सुरु आहे.पिवळी मारबत उत्सव गेल्या 137 वर्षांपासूनच अविरत साजरा करण्यात येतो. तर काळ्या मारबतीला सुद्धा 141 वर्षांची ऐतिहासिक परंपरा लाभली आहे. पोळ्याच्या दुसऱ्या दिवशी मारबत आणि बडग्याचा उत्सव असतो. या निमित्ताने समाजातील वाईट चालीरीती आणि रोगराई दूर करण्याचे साकडे मारबतीला घालण्यात येते.
काळी मारबतला महाभारत काळात रावणाची बहीण पुतना राक्षसीचे रूप देण्यात आले आहे. श्री कृष्णाच्या हातून मारल्यानंतर गोकुळवासीयांनी काळी मारबत गावाबाहेर नेऊन जाळले. ज्यामुळे गावातील सर्व वाईट गोष्टी आणि वाईट प्रथा निघून जातात, तेव्हापासून काळा मारबत बांधला जात आहे. असा विश्वास आहे की मारबत शहराबाहेर घेऊन जाळल्याने सर्व वाईट,रोग,वाईट गोष्टीही संपतात. त्याचप्रमाणे, जुनी मंगळवारी मध्ये, श्री साईबाबा सेवा मंडळ सार्वजनिक पीली मारबत उत्सव समितीतर्फे दरवर्षी तरुण पिवळा मारबत बांधला जातो.
असे म्हटले जाते की हा मारबत पिवळ्या मारबतची मुलगी आहे,
म्हणून त्याला 'तरुण पिवळी' मारबत म्हणतात. हा मारबत 118 वर्षांपासून बांधला जात आहे. त्याच्या बांधकामाची सुरुवात काशीराम मोहनकर नावाच्या व्यक्तीने केली होती. वयाच्या 80 व्या वर्षापर्यंत त्यांनी हा मारबत बनवला. त्यांच्या मृत्यूनंतर आता त्यांचा मुलगा मनोहर मोहनकर हे मारबत बांधत आहेत
बडग्याची परंपरा नंतर सुरू झालीवाईटाचे प्रतीक म्हणून, मारबत बांधले जातात आणि संपूर्ण शहरात मिरवणूक काढतात.मारबत बनवण्याची परंपरा वर्षानुवर्षे जुनी आहे. बडग्या काही वर्षांपासून लहान मुले बनवतात, असे म्हटले तर,शहरात बडग्या बांधण्याची परंपरा मुलांनी सुरू केली आहे.घरातून कागद, झाडाच्या फांद्या आणि कचऱ्याच्या साहाय्याने मुले बडग्या बांधतात.त्याच मुलांकडून प्रेरणा घेऊन, मोठ्यांनाही त्यांच्या भावना आणि राग व्यक्त करण्यासाठी बडग्याच्या स्वरूपात एक शक्तिशाली माध्यम सापडले.शहराभोवती फिरल्यानंतर ते बडगे जाळतात.बडगे बनवणारे असे अनेक मंडळे शहरात सक्रिय आहेत. सर्व मंडळांनी आपापल्या बडग्यांचे बांधकाम सुरू केले आहे.
दरवर्षी वर्षभरातील चर्चेचा विषय घेऊन बडग्या येत असतो. नागपूर शहरातील लाखो नागरिक ही मारबत मिरवणूक बघण्यासाठी रस्त्यावर उभे असतात.
या मिरवणुकी दरम्यान ईडा पिडा, रोग राई, जादु टोना घेऊन जागे मारबत असे म्हणत समाजातील वाईट गोष्टींना संपविण्याचा प्रयत्न असतो. तसेच, राजकारणातील व समाजातील चुकीच्या लोकांचा, चुकीच्या मानसिकतेचा, विचारांचा विरोध देखील यावेळी केल्या जाते. या उत्‍सवात राष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रीय मुद्यांसह स्थानिक समस्यांवरही भाष्य करणारे फलक आणि सूचक ओळींनी जनतेच्या मनातला प्रशासनाच्‍या विरोधात राग आणि संताप व्यक्त होतो. या निमित्ताने समाजातील वाईट चालीरीती आणि रोगराई दूर करण्याचे साकडे मारबतीला घालण्यात येते. आणि अखेरिस या मारबतीच्या पुतळ्यांचे दहन केल्या जाते. या दहनाबरोबरच समाजातील सगळ्या चुकीच्या गोष्टी व घातक विषाणुंचा नाश होतो. व त्यानंतर परत नव्याने सकारात्मकतेची सुरुवात होते, अशी आख्यायिका आहे.
