3 new laws will come into force from Monday : नवीन फौजदारी कायदे सोमवारपासून देशभरात लागू होतील, जे भारताच्या गुन्हेगारी न्याय व्यवस्थेत व्यापक बदल घडवून आणतील आणि वसाहती काळातील कायदे संपतील. भारतीय न्यायिक संहिता, भारतीय नागरी संरक्षण संहिता आणि भारतीय पुरावा कायदा अनुक्रमे ब्रिटिशकालीन भारतीय दंड संहिता, फौजदारी प्रक्रिया संहिता आणि भारतीय पुरावा कायदा यांची जागा घेतील.
नवीन कायदे 'झिरो एफआयआर', पोलिसांकडे ऑनलाइन तक्रारी दाखल करणे, 'एसएमएस' (मोबाईल फोन संदेश) द्वारे समन्स पाठवणे आणि सर्व जघन्य गुन्ह्यांच्या गुन्हेगारीच्या घटनास्थळाची अनिवार्य व्हिडिओग्राफी यासारख्या तरतुदींसह आधुनिक न्याय प्रणाली स्थापित करेल. समाविष्ट केले जाईल.
नवीन कायदे न्याय देण्यास प्राधान्य देतील: अधिकृत सूत्रांनी सांगितले की, या कायद्यांमध्ये काही विद्यमान सामाजिक वास्तव आणि गुन्ह्यांना सामोरे जाण्याचा प्रयत्न केला गेला आहे आणि घटनेत अंतर्भूत आदर्श लक्षात घेऊन त्यांना प्रभावीपणे हाताळण्यासाठी एक यंत्रणा प्रदान केली आहे . केंद्रीय गृहमंत्री अमित शाह म्हणाले की, नवीन कायदे न्याय देण्यास प्राधान्य देतील, तर ब्रिटीश काळातील (देशावर ब्रिटिशांचे शासन) कायद्याने दंडात्मक कारवाईला प्राधान्य दिले आहे.
ते म्हणाले, हे कायदे भारतीयांनी, भारतीयांसाठी आणि भारतीय संसदेने बनवले आहेत आणि ते वसाहती काळातील न्यायालयीन कायदे रद्द करतात. नवीन कायद्यांनुसार, खटला पूर्ण झाल्यानंतर 45 दिवसांच्या आत फौजदारी खटल्यांचा निकाल येईल आणि पहिल्या सुनावणीच्या 60 दिवसांच्या आत आरोप निश्चित केले जातील.
नवीन कायद्यात देशद्रोहाची जागा देशद्रोहाने घेतली आहे: बलात्कार पीडितेचे जवाब महिला पोलिस अधिकारी तिच्या पालक किंवा नातेवाईकाच्या उपस्थितीत नोंदवतील आणि वैद्यकीय अहवाल सात दिवसांत द्यावा लागेल. नवीन कायदे संघटित गुन्हेगारी आणि दहशतवादाची कृत्ये परिभाषित करतात, देशद्रोहाच्या जागी देशद्रोह करतात आणि सर्व शोध आणि जप्ती ऑपरेशन्सची व्हिडिओग्राफी अनिवार्य करते.
महिला आणि बालकांविरुद्धच्या गुन्ह्यांचा एक नवा अध्याय जोडला गेला आहे, लहान मुलाची खरेदी-विक्री हा जघन्य गुन्हा करण्यात आला आहे आणि अल्पवयीन मुलीवरील सामूहिक बलात्कारासाठी फाशीची शिक्षा किंवा जन्मठेपेची तरतूद करण्यात आली आहे. सूत्रांनी सांगितले की 'ओव्हरलॅप' विभागांचे विलीनीकरण आणि सरलीकरण केले गेले आहे आणि भारतीय दंड संहितेच्या 511 कलमांऐवजी केवळ 358 कलमे असतील.
हे तीन कायदे पारदर्शकता आणि निष्पक्षतेवर आधारित आहेत: सूत्रांनी सांगितले की लग्नाचे खोटे आश्वासन, अल्पवयीन मुलीवर बलात्कार, लिंचिंग, स्नॅचिंग इत्यादी प्रकरणे नोंदविली जातात, परंतु अशा घटनांना सामोरे जाण्यासाठी सध्याच्या भारतीय दंड संहितेत कोणतीही तरतूद नाही. विशेष तरतुदी नव्हत्या. त्यांच्यावर कारवाई करण्यासाठी भारतीय न्यायिक संहितेत तरतुदी करण्यात आल्याचे त्यांनी सांगितले. हे तिन्ही कायदे न्याय, पारदर्शकता आणि निष्पक्षता यावर आधारित असल्याचे सूत्रांनी सांगितले.
नवीन कायद्यांनुसार आता कोणतीही व्यक्ती पोलीस ठाण्यात न जाता इलेक्ट्रॉनिक कम्युनिकेशनद्वारे घटनेची तक्रार करू शकते. त्यामुळे गुन्हा नोंदवणे सोपे आणि जलद होणार असून पोलिसांकडून तातडीने कारवाई करणे शक्य होणार आहे. ‘झिरो एफआयआर’मुळे कोणतीही व्यक्ती आता कोणत्याही पोलीस ठाण्यात गुन्हा दाखल करू शकते, जरी गुन्हा त्याच्या हद्दीत घडला नसला तरीही. त्यामुळे कायदेशीर कार्यवाही सुरू होण्यास होणारा विलंब दूर होईल आणि तत्काळ गुन्हा नोंदवता येईल.
नवीन कायद्यात एक मनोरंजक बाब जोडली गेली आहे ती म्हणजे अटक झाल्यास, एखाद्या व्यक्तीला त्याच्या स्थितीबद्दल त्याच्या पसंतीच्या कोणत्याही व्यक्तीला माहिती देण्याचा अधिकार देण्यात आला आहे. त्यामुळे अटक करण्यात आलेल्या व्यक्तीला तात्काळ आधार मिळू शकेल. याशिवाय अटक केलेल्या व्यक्तीच्या कुटुंबीयांना आणि मित्रांना महत्त्वाची माहिती सहज मिळावी यासाठी अटकेचा तपशील पोलीस स्टेशन आणि जिल्हा मुख्यालयात ठळकपणे प्रदर्शित केला जाईल.
गुन्ह्याचा तपास 2 महिन्यांत पूर्ण होणार : नवीन कायद्यांमध्ये महिला आणि बालकांवरील गुन्ह्यांच्या तपासाला प्राधान्य देण्यात आले असून, गुन्हा दाखल झाल्यानंतर दोन महिन्यांत तपास पूर्ण होणार आहे. नवीन कायद्यांतर्गत, पीडितांना 90 दिवसांच्या आत त्यांच्या केसची प्रगती नियमितपणे अपडेट करण्याचा अधिकार असेल.
नवीन कायद्यांतर्गत महिला आणि बालकांवरील गुन्ह्यातील पीडितांना सर्व रुग्णालयात मोफत प्रथमोपचार किंवा उपचार दिले जातील. ही तरतूद पीडितेला आवश्यक वैद्यकीय सेवा ताबडतोब मिळेल याची खात्री देते. आरोपी आणि पीडित दोघांनाही आता 14 दिवसांच्या आत एफआयआर, पोलिस रिपोर्ट, चार्जशीट, स्टेटमेंट, कबुलीजबाब आणि इतर कागदपत्रे मिळवण्याचा अधिकार असेल.
राज्य सरकारांना साक्षीदार संरक्षण योजना लागू करणे बंधनकारक: खटल्याच्या सुनावणीत अनावश्यक विलंब टाळण्यासाठी आणि वेळेवर न्याय देण्यासाठी न्यायालये खटल्याची सुनावणी जास्तीत जास्त दोन वेळा तहकूब करू शकतात. नवीन कायदे साक्षीदारांची सुरक्षा आणि सहकार्य सुनिश्चित करण्यासाठी आणि कायदेशीर प्रक्रियेची विश्वासार्हता आणि परिणामकारकता वाढविण्यासाठी सर्व राज्य सरकारांना साक्षीदार संरक्षण योजना लागू करणे अनिवार्य करते.
आता ‘लिंग’ च्या व्याख्येत ट्रान्सजेंडरचाही समावेश होतो, ज्यामुळे सर्वसमावेशकता आणि समानतेला चालना मिळते. पीडितेला अधिक संरक्षण देण्यासाठी आणि बलात्काराच्या कोणत्याही गुन्ह्याच्या संबंधात तपासात पारदर्शकता आणण्यासाठी, पोलिसांकडून ऑडिओ-व्हिडिओ माध्यमातून पीडितेचे जबाब नोंदवले जातील.
या लोकांना पोलिस स्टेशनमध्ये येण्यापासून सूट दिली जाईल: महिला, पंधरा वर्षांपेक्षा कमी वयाचे लोक, 60 वर्षांपेक्षा जास्त वयाचे लोक आणि अपंग किंवा गंभीर गंभीर आजार असलेल्या लोकांना पोलिस ठाण्यात येण्यापासून सूट दिली जाईल आणि ते त्यांच्या घरीच राहतील. निवासस्थान तुम्हाला घटनास्थळीच पोलिसांची मदत मिळू शकते.
Edited by - Priya Dixit
